«ادغام فیزیکی با ۲۳ شهر»، پایتخت را تهدید می‌کند
خطر ادغام تهران در حومه
گروه مسکن- بهشاد بهرامی: کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران با هشدار درباره پیشروی دو آفت ساختمانی در زمین‌های سبز و کشاورزی واقع در حریم پایتخت، خطر ادامه این وضعیت را «ادغام حداقل ۲۳ شهر در کلان‌شهر تهران» اعلام کرد که باعث خواهد شد جمعیت روز پایتخت طی یک دهه آینده، ۶/ ۵۱ درصد اضافه‌تر از حد تحمل این کلان‌شهر، افزایش یابد و زندگی ساکنان دائمی تهران - جمعیت شب- را مختل سازد. در طرح جامع شهر تهران- مصوبه سال۸۶- حد تحمل جمعیتی محدوده اصلی تهران با مساحت ۶۰۰ کیلومترمربع، رقمی معادل ۱/ ۹ میلیون نفر تعیین شده است، به این معنی که امکانات سکونتی و خدماتی کلان‌شهر تهران از جمله «ظرفیت آب شرب»، در سال ۱۴۰۵ قادر خواهد بود در طول روز به حداکثر ۱/ ۹ میلیون نفر جمعیت شامل «جمعیت ساکن شب» و «جمعیت مراجعه‌کننده از شهرهای اطراف برای کار روزانه»، سرویس بدهد.
به‌رغم این پیش‌بینی، روند ساخت‌وسازهای مسکونی و غیرمسکونی در نقاط جمعیتی واقع در حریم شهر تهران، مجموع جمعیت روز و شب پایتخت را در ۱۲سال آینده به سطح ۱۳ میلیون و ۸۷۷ هزار نفر می‌رساند که به مراتب بیش‌از گنجایش تهران خواهد بود.
بررسی‌های کمیته محیط‌زیست شورای‌شهر تهران نشان می‌دهد: در حریم شهر تهران به مساحت ۵۹۲۰ کیلومتر مربع، ۲۳ شهر و ۲۳۷روستا به اضافه ۹۴ آبادی دایر و ۸۴ آبادی بایر (خالی از سکنه) وجود دارد که شیوه اداره این مناطق در سال‌‌های اخیر، کاربری مصوب حریم تهران را تحت‌‌تاثیر قرار داده است.
طبق طرح جامع، ۸۱ درصد مساحت «حریم‌تهران» باید با هدف حفظ عرصه‌های تنفس و کیفیت فضاهای طبیعی پایتخت، تحت «حفاظت ویژه» قرار بگیرد و کاربری‌هایی همچون تفرجی، گردشگری و کمربند فضای سبز در این زمین‌ها اعمال شود. اما آنچه در حال حاضر به دو آفت در محدوده حریم تبدیل شده، «صدور کاربری غیرمجاز برای ایجاد صنایع در اراضی کشاورزی» و همچنین «ساخت‌وسازهای حجیم در عرصه‌های ییلاقی و رودخانه‌های شهرها و روستاهای اطراف تهران» است. گزارش «دنیای‌اقتصاد» از جزئیات تحقیقاتی که کمیته محیط‌زیست شورای شهر درباره وضعیت فعلی و برنامه‌های آتی صیانت از عرصه‌های باقیمانده حریم تهران انجام داده، حاکی است با مصوبه کمیته فنی شورای عالی شهرسازی و معماری کشور و ابلاغ آن به مدیریت شهری تهران (استانداری و شهرداری)، مقرر شده رویکرد موجود در محدوده حریم تهران از «توسعه مناطق جمعیتی» به «حفاظت ویژه» تغییر پیدا کند.
این تکلیف با هدف جلوگیری از ادامه رشد جمعیت حریم و ادغام فیزیکی شهرهای اطراف تهران وضع شده است و برای این منظور، «تحدید ساختوساز در مرز محدوده شهر تهران» و «تخصیص زمین به کاربری‌های غیرساختمانی» دو ماموریت اصلی متولیان حریم تعریف شده است.
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، اخیرا مدیرکل حریم پایتخت از نهایی شدن «طرح برنامه راهبردی مدیریت و برنامه‌ریزی حریم پایتخت» و تهیه «طرح‌های ویژه حریم» مطابق با برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران خبر می‌دهد اما رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران به‌عنوان یکی از اعضای نهاد نظارتی بر عملکرد شهرداری تهران معتقد است: نه تنها هیچ یک از چهار محور تکلیفی برنامه پنج ساله دوم در راستای حفاظت از حریم به شکل کامل اجرایی نشده که در تصویب روند طرح راهبردی حریم پایتخت نیز تاخیر صورت گرفته است. براساس تحقیقات انجام شده توسط کمیته محیط زیست شورای شهر تهران مهم‌ترین تخلفات محدوده حریم شهر تهران مربوط به اجازه استقرار کاربری‌های غیرمجاز صنعتی بر اراضی کشاورزی، توسعه بی‌رویه ساختوساز در پیرامون روستاها و عدم انجام مطالعات کارشناسی جهت مکانیابی تجهیزات موردنیاز شهری نام برده شده است که همچون آفت باقیمانده زمین‌های کشاورزی دشت تهران را با قوت تهدید به نابودی می‌کند. اما در طرح راهبردی حریم پایتخت ۱۱ اقدام راهبردی برای دستیابی به ارتقای کیفیت فضای طبیعی و سطح ایمنی و ایجاد هاله تنفسگاهی برای شهر تعریف شده است که تا سال ۹۲ در دستور کار مدیریت شهری قرار نگرفته و از سال گذشته تاکنون نیز به دلیل عدم پیگیری مدیریت شهری همچنان روی میز شورای‌عالی شهرسازی کشور باقی مانده است.
در این راستا محمدحقانی رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران با اشاره به سه تکلیف تعیین شده برای شهرداری تهران در حوزه حریم عنوان کرد: از دی ماه سال گذشته شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور، شهرداری تهران را مکلف کرد اولا تا قبل از اجرایی شدن حریم مصوب پایتخت ایجاد هرگونه شهر و شهرستان جدید را در حریم ممنوع کند و ثانیا وزارت کشور و شهرداری تهران تدابیر واحدی را برای کنترل ساختوسازها و صدور مجوزهای احداث بنا و برخورد با تخلفات برای وحدت رویه به شهرداری‌های واقع در حریم ابلاغ کند و ثالثا تا قبل از اجرایی شدن حریم مصوب پایتخت آرای کمیسیون ماده ۱۰۰ معطل مانده حریم بدون اغماض را اجرایی کند اما با گذشت ۱۰ماه از تاریخ ابلاغ این دستور شهرداری تهران گزارش اقدامات این حوزه را ارائه نکرده است.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، گستره حریم پایتخت، از شرق به شهرستان دماوند، از جنوب شرق به شهرستان‌های پاکدشت و ورامین در استان تهران می‌رسد، این گستره از جنوب با استان قم، از جنوب غرب با استان مرکزی، از غرب با شهرستان ملارد و استان تازه‌تاسیس البرز و از شمال با استان مازندران هم مرز است. مساحت گستره حریم پایتخت، حدود ۵هزار و ۹۲۰ کیلومترمربع است که مطابق با سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت این گستره ۱۰میلیون و ۱۰۳ هزار نفر بوده است و پیش‌بینی شده که تا سال ۱۴۰۵، جمعیت گستره حریم پایتخت به حدود ۱۳ میلیون و ۸۷۷ هزار نفر برسد که از این تعداد بیش از ۱۰ میلیون نفر ساکن شهر تهران خواهند بود در حالی که در بند ۴ مصوبه طرح جامع تهران ۱۳۸۶، برنامه‌ها برای تامین نیازهای خدمات شهری جمعیت ساکن و شاغل (جمعیت روز) شهر تهران، معادل ۱/ ۹ میلیون نفر انجام شده است. تحقیقات انجام شده توسط رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران به شرح زیر است که برمبنای آن محمد حقانی عضو شورای شهر تهران تعلل شهرداری تهران را در ارسال طرح راهبردی حریم پایتخت به دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور یکی از دلایل وقوع تخلفات در گستره حریم عنوان کرده است.
متن تحقیقات کمیته محیط زیست به شرح زیر است:
نخستین بار، در طرح جامع تهران ۱۳۴۷ برای پایتخت، حریم تعریف شد، که قسمت‌هایی از آن در سال ۱۳۴۹ اصلاح شد. پس از آن در جریان تهیه طرح ساماندهی تهران ۱۳۷۱، مجددا همان حریم با اندک تغییراتی پیشنهاد و مصوب شد. از آن سال، با تاسیس شهرها و شهرستان‌هایی درون و پیرامون این حریم، بخش‌هایی از آن از تهران جدا شد و در اختیار شهرهای اقماری تهران قرار گرفت.
در تمام این سال‌ها، هرگز نقشه، طرح و مستنداتی برای این اراضی پیرامونی تهران تهیه نشد تا پایش و نظارت بر تغییرات مقدور شود و همچنین روند و سرعت تخریب طبیعت و زیست بوم این گستره استراتژیک و مهم معلوم شود. تا اینکه در سال ۱۳۸۳، در جریان تهیه طرح جامع تهران مقرر شد، وفق چشم‌اندازهای تعیین شده برای این کلان‌شهر مهم آسیای جنوب غربی، حریم پایتخت برای اول بار در تاریخ شهرسازی ایران تعریف شود؛ چون با وجودی که حدود ۸ میلیون نفر در شهر تهران زندگی می‌کردند، پایتـخت اختیار تصمیم‌گیری در مورد وضعیت حال و آینـده باقیمانده اراضـی کشـاورزی پیرامون خود را ندارد!
در سال ۱۳۸۹ نیز در جریان تهیه طرح حوزه‌های شهری تهران، هرکدام از شهرهای اقماری پایتخت، در اراضی شهرستان مربوطه، حریمی برای توسعه آینده خود پیش‌بینی کرده‌اند که به غایت وسیع است، با حریم شهر بعدی مرز مشترک دارد و گاه تا خیابان‌ها و بزرگراه‌های معرف مرز محدوده اَبَرشهر تهران هم پیش آمده است و در این میان، به دلیل عدم توجه به تفاوت‌های شهر تهران با شهرهای کوچک، حق این شهر، از دست رفته و پایمال شده است. بنابراین، تهران، هرگز حریمی دو تکه یا چند تکه نداشته و گستره ۵۹۲۰ کیلومترمربعی حریم پایتخت، مصوب طرح جامع تهران ۱۳۸۶، چهارمین حریم مصوب این اَبَرشهر از سال ۱۳۴۷ تا به امروز است.
مرحله نخست تهیه «طرح برنامه راهبردی مدیریت و برنامه ریزی حریم پایتخت» در اسفند ماه ١٣٨٨ انجام شد. در آن تاریخ از سوی نهاد برنامه‌ریزی توسعه شهری تهران به مشاور واگذار شد و پس از انحلال نهاد (در تاریخ ۲۱/ ۷/ ۱۳۸۹ وفق ابلاغیه شماره ۸۹/ ۳۰۰/ ۴۲۲۳۴ معاونت وقت شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی)، در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، به‌عنوان کارفرما و به نیابت از شهرداری تهران پیگیری شد. این طرح که به استناد مجموعه طرح‌های موضعی و موضوعی مصوب طرح جامع تهران، با تمرکز بر حریم شهر، توسط گروه‌های تخصصی دانشگاهی و کارشناسان خبره دستگاه‌های اجرایی در نهاد مذکور تعریف و جهت تهیه به مناقصه گذاشته شد، در سه قسمت اصلی، مطالعه و پیشنهاد نظام اجرایی و قانونی مدیریت حریم پایتخت و تعیین حدود و مرزهای نهایی آن، تهیه طرح راهبردی حریم پایتخت و ساماندهی حریم شمال بزرگراه بابایی تعریف شد.
مراحل مطالعه پیشنهاد نظام مدیریت و ارائه سند راهبردی حفاظت و ساماندهی حریم پایتخت تا پایان شهریورماه ۱۳۹۰ به انجام رسیده بوده و در تیرماه ۱۳۹۱ هم در حضور معاونت وقت شهرسازی و معماری شهرداری تهران ارائه شده تا پس از بررسی نهایی جهت طی مراحل به شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران ارائه شود؛ اما از آن تاریخ این طرح با اهمیت ملی، روی میز معاونت وقت شهرسازی و معماری شهرداری تهران ماند تا آذرماه ۱۳۹۲
(۱۶ ماه بعد) که شورای‌عالی رأسا شهرداری تهران را جهت ارائه توضیحات پیرامون مراحل انجام این طرح فراخواند و مقرر کرد که حسب اهمیت موضوع حریم پایتخت، دستاوردهای این طرح در هفتمین جلسه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران در دی ماه ۱۳۹۲ از سوی شهرداری تهران ارائه شود و به سمع و نظر اعضای آن شورا برسد. طرح راهبردی حریم پایتخت- به درخواست شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران- روز دوشنبه نهم دی ماه سال گذشته در هفتمین جلسه شورای‌عالی با حضور وزیر راه و شهرسازی از سوی شهرداری تهران ارائه و به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت و بیان شد که با گذشت ۶ سال از تصویب طرح جامع تهران همچنین با توجه به اینکه در حال حاضر طرح‌های جامع تعدادی از شهرهای واقع در حریم تهران در مرحله تصویب و ابلاغ نهایی هستند، تعیین تکلیف حریم پایتخت بسیار ضرورت دارد. در این جلسه مقرر شد که طرح راهبردی پس از بررسی جزئیات آن در کمیته فنی شورای‌عالی ظرف یک ماه برای تصویب به شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران ارائه شود.
اعضای کمیته فنی طی پنج نشست (در تاریخ‌های ۲۵/ ۱۰/ ۹۲ ، ۹/ ۱۱/ ۹۲ ، ۱۳/ ۱۱/ ۹۲ ، ۲۳/ ۱۱/ ۹۲ و ۲۷/ ۱۱/ ۹۲ ) ابعاد گوناگون این طرح را مورد بررسی قرار دادند و ضمن تاکید بر تغییر رویکرد در تعریف حریم پایتخت (از رویکرد موجود مبنی بر تعریف حریم شهر به‌عنوان ذخیره توسعه شهر، به رویکرد حفاظتی به مفهوم کمربند حفاظت از طبیعت
( Green Belt )، نظرات و پیشنهادهای اصلاحی و تکمیلی خود را اعلام کردند و در نهایت این طرح روز دوشنبه ۵/ ۱۲/ ۱۳۹۲ در جلسه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران برای بار دوم ارائه شد و طی نامه شماره ۳۰۰/ ۶۸۰۶۰ مورخ ۶/ ۱۲/ ۱۳۹۲ معاونت شهرسازی و معماری و دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری تهران، از شهردار تهران درخواست کردند که پس از اعمال موارد مورد نظر کمیته فنی، نسخه نهایی طرح راهبردی حریم پایتخت را در موعد مقرر به آن دبیرخانه ارسال نمایند تا برای اجرا ابلاغ شود. با اینکه، نامه دبیرخانه شورای‌عالی به تاریخ ۱۷/ ۱۲/ ۱۳۹۳ در دبیرخانه مرکزی شهرداری تهران به ثبت رسیده، اما تا اول دی‌ماه ۱۳۹۳، یعنی به مدت ۹ ماه و نیم، شهرداری تهران در این خصوص هیچ اقدامی نکرده و موضوع این نامه را مسکوت گذاشته است و این در حالی است که مدیرکل حریم و معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، شخصا در هر دو جلسه شورای‌عالی حضور داشته‌اند و همچنین مدیرکل حریم و کارشناسان آن اداره (به‌عنوان دستگاه بهره‌بردار) و نمایندگان مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران (به‌عنوان کارفرما) در تمام جلسات کمیته فنی حضور داشته و از تصمیمات آگاه بوده‌اند.
علاوه بر مسکوت گذاشتن موضوع این نامه، طی ۱۰ ماه گذشته، هیچ اقدامی از سوی اداره کل حریم شهرداری تهران، در جهت پیشبرد مراحل بعدی و تدقیق نقشه‌های یک ۲۵ هزارم این طرح با داده‌های مکانی و تهیه نقشه‌های اجرایی با مقیاس حداقل یک ده هزارم انجام نشده و با وجود تذکر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، هنوز هم مقدمات تهیه طرح‌های ساماندهی حریم پایتخت (تهران)، وفق بند ۸ فهرست برنامه‌ها و طرح‌های موضعی مندرج در سند طرح جامع تهران ۱۳۸۶ - که باید تا سال ۱۳۹۰ تهیه و برای طی مراحل تصویب به دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران ارسال می‌شده- فراهم نیاورده است.
همچنین، شورای‌عالی در جلسه ۹/ ۱۰/ ۱۳۹۲ مقرر کرد که تا قبل از اجرایی شدن حریم مصوب پایتخت ایجاد هرگونه شهر و شهرستان جدید در حریم مذکور ممنوع شود و از اصلاح قوانین، وزارت کشور و شهرداری تهران تدابیر واحدی را برای کنترل ساختوسازها و صدور مجوزهای احداث بنا و برخورد با تخلفات برای وحدت رویه به شهرداری‌های واقع در حریم پایتخت ابلاغ کنند و تا قبل از اجرایی شدن حریم مصوب پایتخت آرای کمیسیون ماده ۱۰۰ معطل مانده در حریم پایتخت بدون اغماض توسط شهرداری تهران اجرایی و گزارشی از اقدامات آتی در شورای‌عالی مطرح شود و تا قبل از اجرایی شدن حریم مصوب پایتخت وزارت کشور و شهرداری تهران با هماهنگی یکدیگر رویه‌ای واحد برای کنترل و جلوگیری از ساختوسازها در حریم پایتخت به‌ویژه در حاشیه روستاها اتخاذ کند که در خصوص این موارد نیز هیچ گزارشی از اقدامات شهرداری تهران در این ۱۰ ماه ارائه نشده است. این در حالی است که عمده تخلفات در حریم پایتخت، مربوط به اجازه استقرار کاربری‌های غیر مجاز صنعتی بر اراضی کشاورزی است که در حریم مناطق ۱۸ و ۱۹ و ۲۰ شهرداری تهران قرار دارند و احداث مجتمع‌های صنفی- خدماتی بر اراضی کشاورزی، آفتی است که نمونه‌های آن در حریم جنوب شرق پایتخت فراوان روی داده است. آفت دیگر، توسعه بی‌رویه ساختوساز در پیرامون روستاها - بر اراضی با کاربری کشاورزی و اراضی قابل کشت - است که هم در حریم جنوبی پایتخت و هم در ییلاقات و روستاهای خوش آب‌و‌هوای حریم شمالی پایتخت و حتی در حریم رودخانه‌ها به وفور دیده می‌شود.
همچنین، عدم امکان سنجی و عدم انجام مطالعات کارشناسی جهت مکانیابی تجهیزات شهری مورد نیاز پایتخت (شامل تهران و شهرهای اقماری که در واقع نقش خوابگاه‌هایی پیرامون تهران را دارند)، آفت دیگری است که باقیمانده زمین‌های کشاورزی دشت تهران را تهدید به نابودی می‌کند؛ زمین‌هایی که باید پاسخگوی نیاز خوراکی (سبزی و صیفی ) حداقل قسمتی از جمعیت به تقریب ۱۲ میلیونی این گستره باشند؛ اما به راحتی کارکرد دیگری برای آنها پیش‌بینی می‌شود که تا شعاعی پیرامون آن قطعه زمین را هم از نظر مرغوبیت برای کاشت تحت تاثیر قرار می‌دهد.
ارسال نظر