در گفتوگوی «دنیای اقتصاد» با وزیر مسکن بررسی شد
چشمانداز بازار مسکن درسال ۹۰
عکس: دنیای اقتصاد علی نیکزاد در گفتوگو با «دنیایاقتصاد»: راههای جدید تامینمسکن باز میشود
چشمانداز بازار مسکن در سال۹۰
فرید قدیری
جزئیات شکل جدید واگذاری زمینهای دولتی
وزارتخانههای راه و مسکن چگونه ادغام میشوند؟
فرید قدیری - وزارت مسکن برای سال۹۰ علاوه بر پیگیری طرح حمایتی تامین مسکن -مسکنمهر- راههای جدیدی را برای تقویت سایر ساختوسازهای مسکونی باز کرده است با این هدف که همه سرمایهگذاران ساختمانی و انبوهسازان بتوانند در بازار کار حضور پیدا کنند و از این طریق تعادلبخشی بین عرضه و تقاضای مسکن سرعت بیشتری به خود بگیرد.
یکی از مسیرهایی که در سال جدید برای انبوهسازان قابل دسترس خواهد بود، «تسهیلات بانکی برای هر نوع ساختوساز مسکونی» است بهطوریکه سرمایهگذارانی که براساس سلیقهشان و بدون ورود به طرح مسکنمهر بخواهند برای دهکهای مختلف و حتی پردرآمدها خانهسازی کنند، میتوانند از منبع ۱۰۰۰ میلیارد تومانی که در بانکمسکن کنار گذاشته شده استفاده کنند به این شرط که سود تسهیلات براساس نرخ روز بازار و در قالب عقود مشارکتی تعیین شود. مسیر دیگر، «امکان واگذاری زمین دولتی با انعطاف بیشتر» است. در سال جاری این قابلیت وجود دارد که انبوهسازان از زمینهای دولتی بهصورت رایگان استفاده کنند و در پایان عملیات ساخت، اگر واحدها را به کسانی غیر از واجدین شرایط مسکنمهر واگذار کردند، بهای زمین را از محل فروش واحدها تسویه کنند. همچنین برای سال۹۰ مقرر شده است بخش قابل توجهی از ساختوسازهای مورد حمایت دولت ابتدا در بافتهایفرسوده داخل شهرها به اجرا گذاشته شود و در عین حال، تا حد امکان، بهترین زمینهای دولتی برای ساختوسازهای ۹۹ساله اختصاص پیدا کند. علی نیکزاد وزیر مسکن در گفتوگو با «دنیایاقتصاد» ضمن تشریح چشمانداز بازار مسکن در سال ۹۰ تصریح کرد: راههای جدید ساخت مسکن میتواند علاوه براینکه به رشد حجم عرضه منجر شود، انگیزه احتکار ملک یا گرانفروشی را در بازار مسکن کاهش دهد. نیکزاد که حداکثر تا ۱۸ اردیبهشتماه میتواند سرپرست وزارت راه باشد، در این گفتوگو، درباره ابعاد تصمیم دولت به ادغام وزارتخانههای راه و مسکن، فقط بر این موضوع تاکید کرد که در صورت ادغام، «تنفیذها» را بیشتر میکنم تا وقفهای در امور مسکن و راهوترابری ایجاد نشود. متن کامل گفتوگوی «دنیایاقتصاد» با وزیر مسکن و سرپرست وزارت راه را در زیر بخوانید:
آقای وزیر اواخر سال۸۸ در گفتوگو با «دنیایاقتصاد» اعلام کردید پرونده مسکنمهر میتواند پایان سال۸۹ بسته شود، اما اواسط پارسال وعده اتمام این پرونده در تابستان۹۰ را مطرح کردید. چرا زمانبندی اولیه محقق نشد و آیا وعده جدید به نتیجه میرسد؟
طرح مسکنمهر بهصورت جدید و عملیاتی عملا از سال۸۸ با قراردادهای سهجانبهای که بین وزارتمسکن، انبوهسازان و بانکمسکن منعقد شد، شتاب گرفت؛ البته تا قبل از آن، تعدادی از این پروژهها بهصورت پیمانکاری و از طریق تعاونیهای مسکنمهر شروع شده بود، اما اصل کار از اوسط سال۸۸ آغاز شد. در قراردادهای سه جانبه مسکنمهر دو نکته فوقالعاده مهم رعایت شده که نمونه چنین اقدامی در هیچکدام از قراردادهای عمرانی وجود ندارد. ما از انبوهسازان خواستیم با قیمت مقطوع و زمان حداکثر یکساله، واحدهای مسکونی را بسازند و تحویل دهند. اما به خاطر اینکه این نوع قراردادها، شیوه جدیدی از ساختوساز را به اجرا درآورد و برخی از شرایط در ابتدای کار فراهم نبود، سرعت ساخت ابتدا کند بود و بعد به تدریج افزایش یافت. در طول سال۸۹، سرعت ساخت مسکنمهر به حد مطلوب رسید و الان که در شروع سال۹۰ هستیم، با سرعت بهینه این پروژه ملی در حال پیشرفت است.
ما پیشبینی کرده بودیم پرونده بخش اول مسکنمهر که بیش از یک میلیون واحد مسکونی است در انتهای سال۸۹ به اتمام برسد که البته بیش از ۹۰ درصد این بخش تمام شده است و برای افتتاح بخش زیادی از واحدها، در حال برنامهریزی هستیم. بخش دوم مسکنمهر را نیز از پایان سال گذشته شروع کردیم که عمده این واحدها در سال۹۰ روانه بازار خواهد شد.
بازدیدهایی که در طول سال گذشته از همه پروژههای مسکنمهر در استانها داشتم، نشان داد این طرح عمرانی از یک مرحله سخت که بالا آمدن ساختمانها و عبور از اسکلت و سقف بود، گذشته است. ما الان داریم به چیزهای دیگری همچون تاسیسات روبنایی، مراکز ورزشی، فرهنگی، تجاری و خدماتی فکر میکنیم تا واحدها در زمان افتتاح دارای پکیج کاملی از امکانات سکونتی باشند.
در مورد افتتاحها هم من یک مطلب شفاف به شما بگویم. ما در خانههای روستایی مشکلی برای بهرهبرداری نداریم به دلیل اینکه خانههای روستایی در یک و نهایت دو طبقه ساخته میشود و خیلی زود بدون نیاز به فراهم شدن مسائل جانبی آماده سکونت میشوند. در بافتهای فرسوده هم تسهیلات پرداخت میکنیم. الان هیچ پروندهای مربوط به نوسازی بافتفرسوده در بانک معطل نمیماند. ۲۴۰ هزار واحد هم در شهرهای زیر ۲۵ هزار نفر در حال ساخت است که عمده آن توسط خود متقاضیان ساخته میشود. مابقی واحدها که در شهرهای جدید و شهرهای بالای ۲۵ هزار نفر جمعیت در حال احداث است پروژههایی است که توسط انبوهسازان، تعاونیها و خودمالکان اجرا میشود که الان همه تمرکز ما روی سرعت بخشیدن به این قبیل پروژهها است.
سال گذشته چه تعداد واحد مسکونی در کشور ساخته شد؟
سال۸۹ سال خوبی برای بخش مسکن بود به لحاظ اینکه توانستیم آنچه را که در بازار مسکن و بازار ساختوساز وعده داده بودیم محقق کنیم. قیمت زمین و مسکن برخلاف پیشبینیها، قدری کاهش پیدا کرد و در نیمه دوم تثبیت شد. بنا به آمار رسمی، ساختوسازها در سال۸۹ رکورد بیسابقه سال۸۶ را پشتسر گذاشت. در فاصله سالهای ۸۰ تا ۸۹ صدور پروانه ساختمانی برحسب واحد مسکونی در سال۸۶ به بالاترین حد خود رسید و حدود ۶۹۲ هزار واحد در آن سال ساخته شد، اما در سال۸۹ آمار رسمی تعداد واحدهایی که برای ساخت آنها پروانه صادر شده از مرز ۷۰۰ هزار واحد گذشت که البته این رقم بدون احتساب واحدهایی است که در شهرهای جدید ساخت آنها در طول سال گذشته آغاز شده و اگر این واحدها را هم در نظر بگیریم، کل ساختوساز به یک میلیون واحد میرسد.
در سال گذشته بعضیها میگفتند اگر قیمت ملک ثابت مانده به خاطر رکودی است که در بخش مسکن حاکم شده اما آمارهایی که خود شما در سال گذشته منتشر کردید نشان داد رونق کامل و واقعی در این بخش برقرار است. بنابراین کاهش قیمت مسکن در سال ۸۹ به صورت بیسابقهای ناشی از اقدامات دولت در حوزه مسکنمهر، کنترلهای معاملاتی و هدایت هوشمندانه تسهیلات بانکی بوده است.
بخش دوم مسکنمهر را با قیمت متفاوتی در مقایسه با بخش اول اجرا خواهید کرد؟
برای اجرای مرحله دوم مسکنمهر که حدود ۵۰۰ هزار واحد مسکونی است کار کارشناسی برای قیمت تمامشده آن انجام دادیم که با توجه به عدم تغییر هزینهها و موافقت انبوهسازان و شرکتهای ساختمانی به اخذ مجوز ساخت این واحدها، قیمت ساخت را همان متر مربعی ۳۰۰ هزار تومان در نظر گرفتیم، با این تفاوت که در بخش دوم، سازندهها باید تجهیزات بیشتری در مقایسه با بخش اول بهکار ببرند. قراردادهای بخش دوم مسکنمهر در اواخر سال گذشته بین سازمانهای مسکن استانها و انبوهسازان امضا شد.ما در سال ۹۰ بعضی از استانها را از صدور مجوز برای ساخت مسکنمهر منع کردهایم به دلیل اینکه با اجرای بخش اول این طرح، بازار مسکن در این استانها اشباع شده است.
در سال ۸۹ گروهی از انبوهسازان که علاقهای به حضور در مسکنمهر نداشتند تقاضا داشتند بخشی از زمینهای دولتی در اختیارشان قرار بگیرد. برنامهای برای تغییر سیاست واگذاری زمین ندارید؟
از ابتدای امسال با توجه به اینکه طرح مسکنمهر به مرحله خوبی از اجرا رسیده، زمین دولتی را بدون تضمین خرید در اختیار هر کسی که قصد سرمایهگذاری در ساختوساز داشته باشد قرار میدهیم. این افراد باید با سرمایه خود خانهسازی کنند و اگر واحدها را به افراد واجد شرایط مسکنمهر واگذار کنند تسهیلات مسکنمهر در پایان عملیات ساخت به آنها تعلق میگیرد تا به خریداران منتقل کنند، اما اگر واحدها را به غیر از افراد واجد شرایط بفروشند وام به آنها تعلق نمیگیرد و بهای زمین را به قیمت کارشناسی روز پس خواهیم گرفت.
چه تعداد واحد مسکونی در قالب مسکنمهر در کشور در حال ساخت است؟
در سال ۸۹ و ۹۰ در مجموع ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار واحد مسکونیمهر در کشور ساخته و عرضه میشود که ۸۰۰ هزار واحد مسکونی متعلق به روستاها، ۲۵۰ هزار واحد در بافتهای فرسوده، ۹۷۲ هزار واحد در شهرهای بالای ۲۵ هزار نفر جمعیت، ۳۷۲ هزار واحد در شهرهای جدید و ۲۴۰ هزار واحد نیز در شهرهای زیر ۲۵ هزار نفر احداث خواهد شد.
در دولتهای گذشته حتی دولت نهم سابقه نداشته که وزارت مسکن تا این حد از انبوهسازان حمایت کند و زمین و تسهیلات و پشتیبانی مالی-فنی بهصورت توام در اختیارشان قرار دهد. مجوزهای مسکنمهر به قدری برای انبوهسازان پرسود است که شرکتهایی که تا دو سال پیش در کشورهای خارجی واحد مسکونی میساختند و مشهور هم هستند اکنون به دنبال اخذ مجوز مسکنمهر هستند. پاسخ انبوهسازان به این پشتیبانی رضایتبخش بوده است؟
اولا از انبوهسازان تشکر میکنم. دوما من فرمایش شما را قبول ندارم که میگویید مسکنمهر برای آنها پرسود است. تا قبل از دعوت از انبوهسازان برای ساخت مسکنمهر، آنها پروژههای کمظرفیت ۵ تا ۱۰ واحدی برای خود تعریف میکردند و سود ۱۰۰ تا ۱۲۰ درصدی از این محل کسب میکردند، اما الان دارند به معنای واقعی انبوهسازی میکنند، در حالیکه سودشان بین ۱۰ تا ۱۵ درصد است. الان اعتماد دو طرفه بین وزارت مسکن و انبوهسازان ایجاد شده است. من هم از همه توان انبوهسازان استفاده خواهم کرد. اینجا هم دوباره تاکید میکنم هر سازندهای که هماهنگ با سیاستهای دولت کار کند مشکلی نخواهد داشت.
مسکنمهر انبوهسازانی را که تا پیش از این برای دهکهای پردرآمد ساختوساز میکردند و مسکن لوکس میساختند، به سمت خود کشیده است. در این صورت آیا احتمال نمیدهید کمبود عرضه برای دهکهای بالا در آینده نزدیک بهوجود بیاید؟
به نکته خوبی اشاره کردید. برخی تصورشان این است که دولت در حوزه مسکن همه برنامهها و نیازها را تعطیل کرده و فقط به مسکنمهر چسبیده است. در صورتیکه اصلا اینطور نیست. مسکنمهر محور کارهای ماست، اما برای سایر ساختوسازها نیز برنامه داریم. در حال حاضر اعتباری معادل یک هزار میلیارد تومان نزد بانکمسکن گذاشته شده تا از این محل، به هر کسی که با هر سلیقهای مسکن لوکس، نیمهلوکس یا انواع دیگر ملک مسکونی میسازد، تسهیلات ساخت داده شود. البته نرخ سود این تسهیلات همچون تسهیلات مسکنمهر نیست، بلکه نرخ سود آن متناسب با نرخ سود روز بازار و بهصورت قرارداد مشارکتی بین سازنده و بانک یا همان نرخ سود عقود مشارکتی محاسبه و دریافت میشود. ما مخالف ساخت خانههای لوکس نیستیم، اما از ساخت خانههایی که دهکهای کمدرآمد به آن نیاز دارند حمایت بیشتری میکنیم هیچ وقت هم نگفتیم خانه لوکس ساخته نشود.
دو انتقاد جدی به مسکنمهر وارد است. یک بحث موضوع جانمایی زمینهای ۹۹ساله است که اغلب در مناطقی که تا پیش از این خاصیت سکونتی نداشتند زمین تحویل داده شده که به نظر میرسد به دلیل ارزش پایین این زمینها بوده است. بحث دوم نگاهی است که در این طرح ایجاد شده مبنی بر اینکه این خانهها ارزش زیادی ندارند و طبقات ضعیف جامعه باید در آنها ساکن شوند. پاسخ شما به این نقدها چیست؟
همه سعی ما در دورهای که وارد وزارتمسکن شدیم این بوده که بهترین زمینهایمان را به مسکنمهر اختصاص دهیم. هر کجا در درون شهر که به تاسیسات زیربنایی و روبنایی دسترسی داریم و در آنجا مسکنمهر ساختیم موفق بودیم. یک نمونه برای شما مثال بزنم، سایت مسکنمهر ایلام است که در درون شهر ساخته شده و همه خدمات برای واحدهای آن برقرار است. هر کجای کشور که در درون شهر یا نزدیک شهر و در جاهایی که دارای تاسیسات زیربنایی و روبنایی بوده، موفقیت کامل داشتهایم. برای دور جدید ساختوساز مسکنمهر نیز سعی میکنیم در معماری، اصول شهرسازی و موضوع جانمایی زمینها دقت لازم را بکنیم. البته واحدهایی که در حال حاضر در حال ساخت است را رها نمیکنیم و برنامهریزی کردهایم تا برای آنها امکاناتی همچون مسجد، مدرسه، فضاهای فرهنگی و رفاهی احداث کنیم.
اما نکته دومی که به عنوان نقد مطرح کردید را اصلا قبول ندارم. سبکوسیاق واحدهای مسکونیمهر مشابه سایر خانههایی است که در همه شهرها ساخته میشود و هیچ دلیلی ندارد که این خانهها کیفیت پایینتر یا وضعیت بدتری نسبت به بقیه داشته باشد. فقط یک فرق عمده دارد و آن قیمت تمامشده برای متقاضی است که با کنترل و حضور مستقیم دولت، قیمت تمامشده آنها به کمترین حد ممکن رسیده است. شما همین دو هفته پیش با ما به پرند آمدید و برجهایی که در قالب مسکنمهر در این منطقه در حال ساخت است را مشاهده کردید. من از شما سوال میکنم آیا این برجها تفاوتی با برجهای مسکونی لوکس در شمال تهران دارد؟ اما چرا قیمت برجهای مسکنمهر در پرند کمتر از نصف قیمت برجهای شمال تهران است؟ کسانی که در آینده نزدیک صاحب مسکنمهر میشوند همه از اقشار کارمند، زوجهای جوان و دهکهای متوسط جامعه هستند. خوشبختانه برای سال جاری بودجه مناسبی برای ساخت و تکمیل مترو شهرهای جدید در نظر گرفته شده که امیدواریم همزمان با ورود افراد به خانههایشان، مترو نیز برقرار شود.
در دولت دو نگاه کاملا متفاوت به موضوع وام خرید مسکن وجود دارد. کدام درست است؟
موضوع وام خرید مسکن فعلا منتفی است و بین ۱۸ تا حداکثر ۲۰ میلیون تومان وام از طریق بانکمسکن در سال جاری پرداخت میشود.
رییسجمهور اواخر سال گذشته در جلسه شورای عالی مسکن اعلام کردند «قیمت مسکن هنوز بالاست.» این به چه معناست؟ آیا منظور این بوده که فاصله بین «قدرت خرید» با «قیمت خرید» زیاد است یا اینکه قدرت خرید خوب است، اما باید قیمتها کاهش پیدا کند؟
فرمایش آقای رییسجمهور کاملا درست است. ایشان میگوید معنی ندارد فردی تمام عمرش را کار و پسانداز کند و در نهایت صاحب یک زندگی آپارتمانی شود. آقای دکتر معتقد است شایسته نیست در کشور پدر و مادر با هم کار کنند و با پساندازشان یک آپارتمان خریداری کنند. به همین خاطر دستور دادهاند که در هر منطقهای از کشور که زمین داریم به سمت ساخت خانههای کمارتفاع حرکت کنیم و ویلایی بسازیم.
نظر رییسجمهور این است که دولت کار را به جایی برساند که املاک مسکونی از حالت کالای سرمایهای به کالای مصرفی تبدیل شوند. شما حدود ۴ سال پیش در بازار خودرو افرادی را میدیدید که به امید کسب سود خودرو ثبتنام میکردند و به محض تحویل میفروختند، اما الان این اتفاق دیگر نمیافتد. تاکید ایشان برای قیمت مسکن نیز این بود که میگفتند چرا باید یک واحد مسکونی متر مربعی ۳۰۰ هزار تا نهایت ۵۰۰ هزار تومان در کشور ساخته شود اما همین واحد بهطور متوسط مترمربعی یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان در بازار خرید و فروش شود؟ این همه فاصله از کجا ایجاد شده؟ لذا ما بنا داریم در مسیری حرکت کنیم که دغدغه رییسجمهور را برطرف کنیم و زندگی را بر مردم در جهت تامین مسکن راحت کنیم.
چرا بانک مرکزی شارژ خطاعتباری مسکنمهر را متوقف کرد؟
شارژ متوقف نشده است.
اگر متوقف نشده پس چرا بانکمسکن برای تامین مالی این پروژه اوراق مشارکت منتشر کرد؟
نه. این حرف درست نیست. بانکمرکزی ۷ هزار میلیارد تومان در قالب خطاعتباری برای مسکنمهر اختصاص داد. بانکمسکن نیز سال گذشته ۷ هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت برای این طرح منتشر کرد. علت این اقدام نیز تدابیر پیشگیرانه برای کنترل نقدینگی بود چون نباید نقدینگی در جامعه افزایش پیدا میکرد. البته در این مدت، تسهیلات ساخت با قدرت پرداخت شد و در عین حال نقدینگی هم کاملا تحت کنترل بود. ساختوسازهای مسکنمهر نشان داد پرداخت تسهیلات به این طرح نه تنها نقدینگی را افزایش نمیدهد بلکه در کاهش آن در اقتصاد کشور و کاهش نرخ تورم نیز موثر بود. این پروژه در حال حاضر کمک بزرگی به اشتغالزایی کشور کرده است. ساخت ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار واحد مسکونی چیزی نزدیک به ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر شغل ایجاد میکند. حالا شما شاید بگویید این همه کارگر ساختمانی و تکنسین و مهندس در بازار ساختوساز از قبل هم بودهاند اما واقعیت این است که اگر مسکنمهر پا نمیگرفت الان رکود باعث بیکاری همین تعداد نیروی کار شده بود.
لذا من از بانکمرکزی بهصورت ویژه تشکر میکنم و از بانکمسکن هم تقدیر ویژه دارم. برای سال ۹۰ هم در نظر داریم یک بسته مناسبی را با بانکمرکزی توافق کنیم تا تامین مالی پروژههای مسکنمهر با قوت ادامه پیدا کند.
روند قیمت مسکن در سال۹۰ را چگونه ارزیابی میکنید؟
واحدهای مسکونیمهر در سال جاری همانطور که گفتم به تدریج تحویل و به بازار ارائه میشود و با افزایش عرضه شرایط برای تعدیل قیمت مسکن فراهم میشود.
قانون کاملی اواخر سال گذشته برای بافتهای فرسوده به تصویب رسید. آیا امسال سهم ساختوساز در این بافتها افزایش پیدا میکند؟
برای بافتهای فرسوده تسهیلات بانکی از محل منابع اعتباری مسکنمهر در نظر گرفتهایم و به محض تشکیل پرونده نوسازی در بانک، تسهیلات به مالک پرداخت میشود. شهرداریها هم ۱۰۰ درصد تخفیف در هزینه صدور پروانه و عوارض اعمال میکنند. سال گذشته نوسازی ۱۰۰ هزار واحد مسکونی در بافتفرسوده آغاز شد برای سال جاری نیز ۲۰۰ هزار واحد دیگر شروع میشود.
مهلت سرپرستی شما در وزارتراه کی تمام میشود؟
۱۸ اردیبهشتماه.
در صورتیکه تصمیم نهایی ادغام وزارتخانههای مسکن و راه باشد، تکلیف بخشهای ناهماهنگ دو دوستگاه چه میشود؟
در دو وزارتخانه یکسری بخشها کارهای مشابه انجام میدهند. در دو وزارتخانه دو ستاد وجود دارد، دو مرکز تحقیقات وجود دارد، بخش اقتصاد مسکن و بخش اقتصاد راه وجود دارد و از همه مهمتر روح فعالیتهای این دو وزارتخانه، عمرانی است به این معنی که در وزارت مسکن خانهسازی و شهرسازی انجام میشود و در وزارت راه نیز راهسازی و فعالیت زیرساختی انجام میشود. لذا میتوان یکسری کارها را در دل هم انجام داد.
کسانی که از نزدیک با شما کار کردهاند و از سفرهای استانی شما مطلع هستند میگویند در صورت ادغام، امکان کاهش زمان رسیدگی به امور در هر دو بخش وجود دارد.
اینطور نیست. برنامهها را طوری تنظیم میکنم که هم به سفر بروم و در عین حال به سایر امور رسیدگی کنم. نخواهم گذاشت کارها در دو وزارتخانه عقب بیفتد ضمن اینکه پروژههای اولویتدار را رعایت میکنیم. خوشبختانه تا امروز همه کارها در وزارتمسکن به روز بوده است و در صورت ادغام، تنفیذها را بیشتر میکنم.
طرح خاصی برای وزارت راه دارید؟
در وزارت راه به دنبال راههای جدید تامین اعتبار برای پروژهها هستیم. فاینانس، صندوق توسعه ملی و استفاده از سهام دولتی و همچنین مشارکت بخش خصوصی از جمله طرحهایی است که بهواسطه آن میتوان نسبت به تامین مالی این قبیل پروژهها اقدام کرد.
قانونگذار در سال ۸۹ اجازه استفاده از سهام دولتی را از طریق بورس به پیمانکاران و انبوهسازان داده و از همه مهمتر این فرصت برای بخش خصوصی در نظر گرفته شده تا در بزرگراهها و زیرساختهای حوزه راه سرمایهگذاری کند و در بازگشت سرمایه اجازه بهرهبرداری در دوره مشخصی را داشته باشد.
عکس: دنیای اقتصاد
ارسال نظر