«آب» پاشنه آشیل انتقال پایتخت از تهران است

فرید قدیری

میترا یافتیان

درست دو روز مانده بود به چهارمین سالگرد زلزله ویرانگر بم که یک عضو شورای ۱۳ نفره مسکن از طرح موضوع انتقال پایتخت در دولت خبر داد. آخرین باری که این موضوع مطرح شده بود در سال ۸۳ و پس از وقوع زلزله سال ۸۲ در شهر کوچک بم بود. یک هفته از صحبت‌های وزیر کار درباره انتقال پایتخت می‌گذرد؛ اما در طول این مدت خبر تازه‌ای درباره این تصمیم نه چندان جدید درباره تهران اعلام نشده است؛ جز صحبت‌های روز گذشته وزیر کشور که موضوع انتقال پایتخت را نه یک ایده قطعی بلکه در حد یک پیشنهاد آن هم در کارگروه‌هایی در دولت مطرح کرده بود. به گفته وزیر کشور ایده انتقال پایتخت بسیار ابتدایی است.

در این میان نظرات برخی کارشناسان و به خصوص نمایندگان مجلس و اعضای شورای شهر تهران در مورد موضوع انتقال پایتخت نیز خواندنی است چرا که برآیند این اظهار نظرات بیشتر به سمت شکست سه باره این تصمیم بوده است.

موضوع انتقال پایتخت از تهران برای اولین بار بعد از پایان جنگ تحمیلی مطرح شد و دومین بار نیز درست بعد از وقوع زلزله مخرب و ویرانگر در بم بود که مجددا بر سر زبان‌ها افتاد.در آن موقع خسارت‌‌های مالی و جانی سنگینی که شهر کوچک بم را در برگرفت از یک سو و هشدارهایی که بعد از آن کارشناسان زلزله درباره گسل‌های فعال در زیر شهر تهران می‌دادند از سوی دیگر باعث شد، انتقال مراکز اداری، سیاسی و تصمیم‌گیری‌ از تهران به شهر دیگری برای دومین بار مطرح شود.

و اکنون این سومین بار است که کوچ دادن پایتخت از تهران در دولت مطرح می‌شود. آیا این بار طرح چنین موضوعی به جواب می‌رسد؟

وزیر کار که عضو شورای مسکن است، اعلام کرده انتقال پایتخت از تهران در دستور کار این شورا قرار گرفته است.شورای مسکن در سال‌جاری و به دستور رییس‌جمهوری تشکیل شد. این شورای ۱۳ نفره که در طرح جامع مسکن نیز بر تشکیل آن تاکید شده به مسوولیت وزیر مسکن و شهرسازی و با حضور وزیران کشور، نیرو، بازرگانی، جهاد کشاورزی، تعاون، اقتصاد، صنایع، کار و روسای سازمان‌های میراث فرهنگی و مدیریت و رییس کل بانک مرکزی و رییس بنیاد مسکن برای حل مشکل مسکن تشکیل شده است.

اولین تصمیم شورای مسکن که در بهار امسال تشکیل شد، افزایش تسهیلات ساخت ۵/۱میلیون واحد مسکونی تبصره ۶ بود که در تیر ماه سال‌جاری این‌ تصمیم گرفته شد.

اما موضوع انتقال پایتخت تا چه حد در اولویت کاری شورای مسکن قرار دارد؟ آیا این احتمال وجود دارد که اعلام چنین خبری فقط با هدف تاثیرگذاری روانی بر بازار مسکن تهران به قصد گرفتن شتاب فزاینده قیمت از مسکن در این کلان‌شهر باشد؟آیا اصلا منتقل کردن پایتخت از تهران به شهر دیگر شدنی است؟

طرح موضوع انتقال پایتخت در شورای مسکن با هدف کنترل جمعیت در کلان‌شهر تهران بوده یا هدف، کنترل بازار مسکن است؟

اگر هم هیچ کدام از این اهداف نیست پس طرح چنین موضوعی در شورای مسکن چرا انجام شده است؟

به نظر می‌رسد این موضوع بیشتر از آنکه جنبه اجرایی داشته باشد به نوعی برای تاثیرگذاری روانی در بازار مسکن تهران مطرح شده باشد چرا که انتقال پایتخت می‌تواند جمعیت زیادی را از کلانشهر تهران به پایتخت جدید کوچ دهد. گفته می‌شود پرند، هشتگرد، نطنز و البرز مرکزی از جمله گزینه‌های پیش‌رو برای موضوع انتقال پایتخت از تهران در برنامه‌های دولت است.

خوش‌چهره: در حد ایده مطرح است

دکتر محمد خوش‌چهره، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در رابطه با طرح مجدد انتقال پایتخت ایران از تهران به منطقه جدیدی در کشور به «دنیای اقتصاد» گفت: بحث انتقال پایتخت موضوع جدیدی نیست و حدودا سابقه‌ای ۴۰ ساله دارد؛ ضمن اینکه جدا شدن پایتخت سیاسی و اداری کشور از تهران در خلال جنگ تحمیلی هم شدت گرفت و موافقان گسترده‌ای پیدا کرد؛ همچنان‌که مکان‌یابی آن در منطقه البرز مرکزی و پس از آن در نطنز نیز مورد مطالعه قرار گرفت. البته موانع و دلایل متعددی برای اجرای این طرح وجود داشت؛ زیرا ایده انتقال پایتخت بسیار کلی بود؛ اما عملیاتی نبود و قطعا نیاز به بررسی‌های عالمانه داشت؛ در حالی که تحلیل‌های قوی و کارشناسانه‌ای از اجرای آن پشتیبانی نمی‌کرد؛ زیرا صرفا باورها و علایق شخصی توسط یک مسوول یا زمامدار نمی‌توانست مبنای این تغییر باشد.

وی تصریح کرد: تاکنون مطالعه دقیقی در این زمینه صورت نگرفته، بنابراین مطرح کردن دوباره ایده انتقال پایتخت صرفا در حد احیای ایده قبلی است؛ زیرا در صورت جدی بودن این مساله باید طرح به طور کامل انتشار پیدا کند تا زمینه طرح نظرات کارشناسی فراهم شود؛ ضمن اینکه به طور قطع بررسی انتقال پایتخت در شورای مسکن صحیح نیست؛ زیرا این شورا نمی‌تواند مرجع چنین جابه‌جایی‌هایی باشد.

انتقال پایتخت؛ یعنی ایجاد یک کلان‌شهر دیگر

وی با اعتقاد بر اینکه جابه‌جایی پایتخت اداری - سیاسی بخشی از فعالیت‌های تهران را کاهش می‌دهد، ابراز نگرانی کرد: اگر چه به ظاهر انتقال پایتخت حجم فعالیت‌ها را در تهران کم می‌کند، اما این جریان مهاجرتی و جمعیتی که به دلیل کم‌توجهی به اقتصاد نقاط محروم و شهرهای کوچک به سمت تهران سرازیر شده با جابه‌جایی پایتخت به ایجاد یک کلان‌شهر جدید دیگر همچون تهران می‌انجامد؛ زیرا فشار ناشی از اقتصاد روستا و نقاط محروم به گونه‌ای شده که جریان مهاجرت را به سمت نقاطی نظیر تهران که جاذبه آن بالا است، هدایت می‌کند.

ایران مالزی نیست

دکتر حسن غفوری فرد، نماینده مردم تهران و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس نیز به خبرنگار دنیای اقتصاد گفت: یقینا با انتقال پایتخت، جمعیت شهر تهران به نقطه جدید پایتخت منتقل نمی‌شوند و در این میان ممکن است تعدادی از ادارات دولتی از تهران جابه‌جا شوند. اما این احتمال وجود دارد که یک شهر بزرگ دیگر نظیر تهران نیز با انتقال پایتخت ایجاد شود. وی با بیان اینکه در ایران به شدت با محدودیت منابع آب مواجه هستیم، یادآور شد: تاکنون در مناطقی از کشور که منابع آبی به اندازه کافی وجود داشته توسعه شهرها صورت پذیرفته همچنانکه شاهد توسعه شهرهایی نظیر شیراز، اصفهان، تبریز و مشهد بوده‌ایم. لذا در شرایط کنونی به نظر نمی‌رسد، تغییر پایتخت در ایران همانند کشور مالزی عملی باشد؛ زیرا جمعیت مالزی یک سوم ایران است؛ اما منابع آبی آن بسیار فراوان‌تر از کشور ما است. بدین لحاظ ممکن است با هزینه گزافی دولت موفق به انتقال پایتخت شود؛ اما مسلما جمعیت کنونی تهران از این شهر بیرون نخواهد رفت. زیرا علاوه بر امکانات رفاهی و معیشتی در تهران، این کلان‌شهر در مقایسه با سایر شهرهای کشور از شرایط آب و هوای مناسب‌تری برخوردار است. از سوی دیگر پایتخت هر کشور باید مرکزیت داشته باشد و در شرایط کنونی بهترین نقطه، تهران یا اطراف آن است که به دلیل محدودیت منابع آبی در اطراف تهران، باز هم انتقال پایتخت به این مناطق امکان‌پذیر نیست. به گزارش دنیای اقتصاد آب موضوعی است که در اظهارنظرهای کارشناسی درباره انتقال پایتخت همواره مطرح شده است. مینو رفیعی کارشناس برجسته در بخش مسکن در این باره معتقد است: تاکنون دوبار بحث انتقال پایتخت مطرح شده است؛ اما به دلیل اینکه انتقال پایتخت با مشکل بزرگی به نام «تامین آب» مواجه است؛ بنابراین طرح موضوع با شکست مواجه شده است.

انتقال پایتخت ۱۰ سال طول می‌کشد

موسی‌الرضا ثروتی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس هفتم نیز اجرای طرح انتقال پایتخت در کوتاه‌مدت را بعید دانست و گفت: برای اجرای این طرح حداقل ۱۰ سال زمان لازم است.