سوالاتی در باب مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها - ۲۲ مرداد ۹۱

جواد رنجبر*

قسمت چهارم و پایانی

سوالاتی درباره نسبت

مسوولیت اجتماعی و کارکردهای کارخانه

۱- رابطه مسوولیت اجتماعی و سود دقیقا چیست؟ کارویژه کارخانه و فلسفه وجودی‌اش کسب سود است. کارخانه بدون کسب سود و انباشت آن کارخانه نیست و به سرعت از بین می‌رود. بنابراین باید تمام برنامه‌هایی که در کارخانه طراحی و اجرا می‌شود سودآور باشد. مسوولیت اجتماعی موضوعی خارج از برنامه سود نیست. اولا نوعی از برنامه مسوولیت اجتماعی، که در بالا اشاره شد، به طور مستقیم سودآور است. تولید کالا متناسب با سطح درآمدی فقرا، مشارکت در تولید دارو یا وسایل بهداشتی سودآور است و گاه سود سرشاری را نصیب کارخانه می‌کند. اما حتی امور خیریه و طرح‌هایی برای کمک به ارتقای علمی و آموزشی جامعه نیز نتایج شگفت انگیزی در سودآوری کارخانه می‌تواند داشته باشد.

اگر در دنیای امروز مشتری را فردی باهوش بدانیم که در سایه ابزارهای دیجیتال به اطلاعات گوناگون مجهز است و می‌تواند بر مبنای ارزش‌های انسانی از آن اطلاعات بهره‌برداری کند، طبیعی است که کارخانه‌ای با برنامه مسوولیت اجتماعی، البته در انتهای برنامه‌های توسعه نرم افزاری و سخت‌افزاری، می‌تواند خیل مشتریان را جلب کند. در ایران با توجه به برخی روحیه‌های مطلق‌گرا ممکن است این ذهنیت ایجاد شود که مسوولیت اجتماعی یعنی تعطیلی سودآوری کارخانه یا کاستن از سود. یا حتی تصور شود بدون مسوولیت اجتماعی کارخانه به سودهای بالایی دست خواهد یافت. البته اگر منظور از سود چپاول پول دیگران باشد این تعریف درست است.

این دوگانه‌سازی سود و مسوولیت اجتماعی مشابه‌هایی نیز دارد. دوگانه «هنر برای هنر» و «هنر برای اجتماع» و نیز دوگانه «منافع شخصی و منافع جمعی» دو نمونه از این دوگانه‌ها است. بر اساس تجربیاتی که از این دوگانه‌سازی‌ها وجود دارد عموما تلقی تک بعدی از آنها است. چنین به نظر می‌رسد که هنر یا برای خود هنر است یا برای اجتماع و این دو کاملا جدای از هم هستند و می‌توان تمام هنرها را در یکی از این دو قالب جا داد.

همان طور که منافع شخصی یا منافع اجتماعی دو امر جدا تلقی می‌شود و سال‌ها در مدارس و دانشگاه‌ها تدریس می‌شود. یعنی اگر فردی منافع شخصی را در نظر داشته باشد منافع اجتماعی را زیر پا گذاشته است و اگر منافع اجتماعی را در نظر گیرد باید زندگی خویش را فدا نماید. در حالی که امروزه نه هنر و نه منفعت و نه هر مفهوم و پدیده دیگری نمی تواند تک بعدی باشد. چه کسی می‌تواند تابلوی گوئرنیکای پیکاسو را هنر برای هنر یا هنر برای اجتماع بداند؟

۲- مسوولیت اجتماعی می‌تواند بخشی از برنامه تبلیغاتی شرکت باشد؟ یا چه نسبتی میان مسوولیت اجتماعی و تبلیغات وجود دارد؟ شرکتی که به مرحله طراحی و اجرای برنامه‌های مسوولیت اجتماعی رسیده باشد بر اساس تعریف فوق در زمینه تبلیغات نیز قطعا صاحب سبک و برنامه است و بر اساس معرفی ارزش‌های محصول اقدام به تبلیغات می‌نماید. بنابراین شرکتی که برای خود مسوولیت اجتماعی قائل است از دروغ و بزرگ نمایی در تبلیغات خود اجتناب می‌کند و شفافیت و صداقت اولویت اول اوست. بر این اساس معرفی محصول و تکنولوژی و تصمیمات مربوط به بازار و محصول موضوع اصلی تبلیغات شرکت می‌باشد و قطعا مسوولیت اجتماعی در آن سهم بسیار کمی دارد. یک نکته مهم نیز این است که همان طور که انجام مسوولیت اجتماعی بسیار شیرین و لذت بخش است گفتن آن مخصوصا به شیوه‌های تبلیغی اصلا جذاب و دوست داشتنی نیست. معمولا شرکت‌هایی مسوولیت اجتماعی را در تبلیغات خود به کار می‌برند که می‌خواهند تظاهر به خوبی بکنند و عیب یا ایرادی بزرگ را در کیفیت یا قیمت بپوشانند. این کارخانه‌ها نه تنها مسوولیت اجتماعی خود را محقق نمی‌کنند، بلکه معمولا دارای زیان‌های جبران‌ناپذیری بر جامعه نیز هستند. چون با تبلیغات سعی می‌کنند اذهان را از زیان‌هایی که بر مردم تحمیل می‌کنند منحرف سازند. خوشبختانه گسترش ابزارهای اطلاع رسانی باعث شده است که به راحتی دست این کارخانه‌ها رو شود و همه خیلی‌زود واقعیات را بفهمند.

۳- مهم‌ترین آسیب مسوولیت اجتماعی چیست؟ به عبارت دیگر مسوولیت اجتماعی از کجا و چگونه می‌تواند بی‌اثر یا حتی بداثر شود؟ برای روشن شدن مطلب می‌توان چنین پرسید که چگونه می‌توان مسوولیت اجتماعی را از گزند عوامل مخرب فرهنگی،اجتماعی و سیاسی کشورهای غیر پیشرفته مصون داشت؟ مسوولیت اجتماعی در گام اول می‌تواند دچار سیاست زدگی، سطحی نگری، استفاده تبلیغاتی زننده و مخرب و سوءاستفاده‌های شخصی شود. ممکن است کارخانه داران به جای عمل به یک برنامه مدون و دقیق مسوولیت اجتماعی به استفاده سیاسی و تبلیغاتی بسنده کنند و باعث کاهش سرمایه اجتماعی و کاهش اعتماد در جامعه شوند؛ یعنی با حرف زدن نه عمل کردن به یک برنامه مسوولیت اجتماعی ناقص و هدف دار به تخریب جامعه بپردازند و عملی معکوس با اهداف اولیه مسوولیت اجتماعی انجام دهند.

۱۵ مورد فوق تنها سوالاتی مقدماتی است که در نهایت یک رویکرد به مسوولیت اجتماعی را تشریح می‌کند که طبعا موافقان و مخالفانی دارد.

*Ranjbarmail۲@yahoo.com