چرخش مالی تئاتر در ایران

گروه فرهنگ و هنر- شایان ربیعی: سال، ‏ سال تئاتر است و طبیعی است که خبرهای حوزه هنر سوم، تئاتر بیش از همیشه در صدر اخبار رسانه‏ها قرار می‌گیرد. در واقع از ماه نخست پاییز امسال خبرهای تنش آلود تئاتر در کشور به شکل چشمگیری بر دیگر خبرها پیشی گرفتند. شاید نخستین خبری که رسما حوزه تئاتر کشور را وارد فاز تنش‏زایی کرد، خبر فروریختن بخشی از سقف سالن اصلی در مجموعه تئاتر شهر بود.

خبری که واکنش‏های زیادی را در پی داشت و حتی هفته گذشته علی نصیریان در شب منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران با ابراز تاسف از بی‌توجهی مسوولان به بناها و اماکن فرهنگی هنری کشور، ‏ از آن یاد کرد. به هر حال خبر فروریختن سقف تئاتر شهر، آغازگر یک دوره از خبرهای ناخوشایند و حاشیه‏های گوناگونی در تئاتر کشور شد تا بسیاری از فعالان این حوزه با انتقادهای گسترده از مسوولان دولتی، مدیران تماشاخانه‌ها و... موضوع‌های مختلفی را دستمایه گلایه‌ها و شکوائیه‌ها کنند. اما با این همه حضور چهره‌های مطرح و معتبر تئاتر کشور روی صحنه موجب شد تا حاشیه‌ها کمتر بتوانند بر متن اثرگذار شوند. حضور برخی از چهره‌های نام آشنا بر صحنه تئاتر از جمله علی رفیعی، جلال تهرانی، محمد رحمانیان، داریوش مهرجویی، آتیلا پسیانی، همایون غنی زاده و... معمولا بیشتر توجه مخاطبان و رسانه‏های تئاتر را به صحنه تئاتر معطوف کرد و چشم‌ها و گوش‌ها را از دیدن و شنیدن صداهای حاشیه‌ای پیرامون این هنر زنده و پویا، ‏باز داشت.

موج زنده و پویای تئاتر در ایران و به‌ویژه در تهران، موجب شد تا برگزارکنندگان چهارمین همایش ‏ملی رادی‏شناسی را با هدف تعمیق بر آثار و اندیشه‏های اکبر رادی و تقویت و اعتلای نمایش‏نامه‏نویسی ایران و نیز به‌منظور کشف و معرفی استعدادهای برتر نمایش‏نا‏مه‏نویسی و پژوهشی، به‌صورتی جدی‌تر و اثرگذارتر از همیشه، در اسفندماه امسال برگزار کنند.

60 گروه تئاتری فعال در پایتخت

افزون بر این یکی از مهم‌ترین نشانه‌های پویایی تئاتر در ایران آن است که این روزها فقط در پایتخت، ‏ نزدیک به ۶۰ گروه حرفه‏ای تئاتر مشغول فعالیت جدی و هدفمند هستند. این گروه‏ها برخی به روی صحنه، مشغول اجرای کار هستند و برخی خود را آماده می‌کنند تا با خالی شدن سالن‏ها، اجرای خود را به معرض نمایش عموم بگذارند. این در حالی است که چند گروه تئاتری دیگر نیز برای اجرا در سال ۱۳۹۵، مشغول آماده سازی متن و مراحل پیش‌بینی اجرا هستند. بر این اساس می‌توان گفت در تهران دست کم ۹۰ گروه تئاتری فعال وجود دارند و این پتانسیلی بسیار مهم و آینده‌ساز برای هنر سوم ایران است.

برای درک اهمیت این موضوع شاید بد نباشد که بدانیم همین روزها در تهران حداقل ۳۵ تئاتر مختلف روی صحنه رفته درحالی‌که در سینماهای کشور تنها ۲۲ فیلم در حال اکران هستند و البته از این ۲۲ فیلم نیز، ‏ ۱۰ فیلم در گروه هنر و تجربه روی پرده رفته‌اند که بسیاری از مردم ایران به آنها دسترسی ندارند.

تماشاخانه‏های خصوصی بدون تعطیلی

شاید دانستن این نکته جالب باشد که می‌توان گفت تقریبا هیچ‌یک از سالن‏های خصوصی تئاتر در تهران، در هفت ماه اخیر تعطیلی بلندمدت چند روزه را تجربه نکرده است. این در حالی است که سالن‏های تماشاخانه‌های خصوصی پایتخت، عمدتا رزرو شده و برنامه اجراهای این سالن‏ها تا ماه‏های آینده اجاره رفته است.

شمیم زمانی، فعال تئاتری و از مسوولان برگزاری تئاتر در تماشاخانه «دا» در این‌باره می‌گوید: درباره رزرو سالن‏های خصوصی باید گفت به نظر می‌رسد شاخص‌های اثرگذار در استقبال گروه‌های تئاتری از سالن‏ها، موقعیت جغرافیایی آنها در شهر، امکانات و لوازم فنی و رفاهی آنها و قیمت اجاره سالن است، اما گاهی اوقات تنها قیمت سالن است که تصمیم نهایی گروه‏های تئاتری را معین می‌کند.

وی درباره تفاوت نرخ اجاره سالن‏ها می‏گوید: معمولا نرخ اجاره سالن‏های پایتخت تفاوت‌های قابل‌توجهی دارد، برای مثال اجاره تالار حافظ برای ۳۰ شب اجرا، ‏ حدود ۳۶ میلیون تومان است و سالن‏های خصوصی برای این مدت زمان اجرا بین ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا ۱۵ میلیون تومان اجاره می‌گیرند. این در حالی است که برخی از سالن‏ها بدون در نظر گرفتن یک نرخ ثابت و با توجه به میزان فروش بلیت نرخ اجاره را تعیین می‌کنند. برای مثال سالن‏ ایرانشهر معادل ۳۰ درصد فروش بلیت را به‌عنوان نرخ اجاره به گروه‌های تئاتری پیشنهاد می‌کند.

درآمد تماشاخانه‌های خصوصی از اجرای تئاتر

اگر با توجه به نرخ اجاره سالن‏های خصوصی در تهران که از ۵/ ۷ تا ۱۵ میلیون تومان گزارش شده است، به‌طور میانگین حداقلی ۱۰ میلیون تومان را برای ۳۰ شب اجرا در نظر بگیریم، با توجه به وجود ۲۵ تماشاخانه خصوصی فعال و مشهور در پایتخت، ‏ می‌توان گفت که تنها تماشاخانه‌های خصوصی در پایتخت ماهانه ۲۵۰ میلیون تومان درآمد دارند که اگر بخواهیم رقم سالانه آن را محاسبه کنیم، ‏چیزی در حدود سه میلیارد تومان خواهد بود، البته این در حالی است که تمام سالن‌های خصوصی هرشب اجرا داشته باشند.در واقع با این شرایط رقم اجاره سالن‏های خصوصی در پایتخت سالانه سه میلیارد تومان است که این شاخص، تنها بخش کوچکی از چرخش مالی تئاتر را رقم می‌زند.

چرخش مالی تئاتر؛ سالانه 30میلیارد تومان

به نظر می‌رسد با توجه به میانگین حداقلی ۱۰۰میلیون تومانی هزینه‌های تولید و اجرای هر تئاتر در پایتخت و اجرای ماهانه حدود ۳۰ تئاتر در تهران، می‌توان گفت که دست‌کم هر ماه سه میلیارد تومان پول در بخش تئاتر کشور به چرخش درمی آید که این رقم در یکسال دست‌کم به بیش از ۳۰ میلیارد تومان می‌رسد، البته در این تعریف دو ماه از سال به‌دلیل تعطیلات رسمی و مناسبت‌های مختلف در نظر گرفته نشد.با این اوصاف، ‏می توان دریافت که سال تئاتر، توانسته است در کنار حواشی‏های گاه و بیگاه، رونق این هنر و کسب‌وکار فعالان این هنر را تا حدود قابل‌توجهی تامین کند و از این نظر باید توجه داشت که هرچه چرخش مالی یک حوزه گسترده‌تر و پررونق‌تر شود، حاشیه‌ها و اتفاقات پیرامونی آن نیز بیشتر می‌شود.دستیابی به رقم تقریبی ۳۰میلیارد تومانی چرخش مالی تئاتر پایتخت، از یکسو مدیون نام‌گذاری سال تئاتر به واسطه نظر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی است و از سوی دیگر مدیون حضور چهره‌های بزرگ تئاتر ایران بر صحنه است.به هر حال رونق بازار تئاتر در ایران، در چند سال گذشته موجب افزایش تعداد سالن‌های خصوصی شده است. به نحوی که شاید بتوان گفت تئاتر نخستین هنری است که حیطه اقتصادی خود را از حمایت‌های دولتی خارج کرده و وارد بازار رقابتی بخش خصوصی شده است.