گروه فرهنگ و هنر: در چند سال گذشته همزمان با افزایش فروش آثار هنری تجسمی ایرانی در حراج‌های بزرگ دنیا از جمله حراج کریستی، یک حادثه شک برانگیز نیز مکررا اتفاق افتاده که خرید آثار ایرانی را دستخوش تردید و ریسک‌پذیری بالا کرده است؛ این اتفاق چیزی نیست جز یک خبر رسانه‏ای که تقریبا هر سال به دنبال پایان یافتن حراج‏های بزرگ، درباره آثار ایرانی منتشر می‌شود.

خبر تقلبی بودن آثار هنری ایرانیان.در واقع چنین به نظر می‌رسد که بازار زیرزمینی خرید و فروش اشیای تاریخی و هنری از خیابان منوچهری تهران به خانه‏ها، گالری‏ها و حراج‏های رسمی آثار هنری در کشورهای دیگر منتقل شده است.این اتفاق همان‌طور که اشاره شد، در نزدیک به پنج سال گذشته رونق گرفته و سهم بزرگی از اعتبار هنری ایران و هنرمندان ایرانی را خدشه دار کرده است، چنان‌که در حراج‌های بزرگ کمتر کسی با اطمینان و بدون تردید دست به خرید یک اثر با امضای یک هنرمند ایرانی می‌زند. امسال نیز با انتشار یادداشتی از سوی یک کارشناس تجسمی درباره تقلبی بودن یکی از آثار ارائه شده در حراج کریستی، دوباره این خبر در رسانه‏های ایرانی و حتی خارجی بازتاب گسترده‌ای یافته است.این در حالی است که پیش از این نیز خبر تقلبی بودن آثار هنرمندان مشهور ایرانی در حراج‌های بزرگ، زمینه را برای اعتمادزدایی از آثار ایرانی فراهم کرده بود.

روایت تجربه‏های گذشته

شاید مشهورترین اتفاقی که در چند سال اخیر افتاد، ‏انتشار خبر تقلبی بودن یکی از نقاشی‌های ارائه شده به حراج کریستی بود که در پای آن امضای سهراب سپهری به چشم می‌خورد. در این دوره از حراج کریستی که در سال ۱۳۹۱ برگزار شد، ‏ با فروش این اثر، ‏ پروانه سپهری خواهر این شاعر و نقاش ایرانی جعلی بودن اثر فروش رفته به نام برادرش را جعلی خواند. اثری «بی نام» از مجموعه آبستره‌های سهراب سپهری که با برآورد ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار، تنها ۱۴۷هزار و ۷۵۰ دلار به فروش رفت.

پروانه سپهری که خود نیز سابقه نقاشی و البته نوازندگی ساز را در کارنامه هنری خود دارد در همان سال در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر گفت: از قبل شنیده بودم که یک کار کپی از سهراب در این حراجی ارائه شده است، ولی باور نمی‏کردم که این واقعیت داشته باشد ولی گویا این اتفاق افتاده است. در کمال وقاحت عده‏ای کاری را از سهراب به یکی از حراجی‏ها فرستادند که هم قیمت آثار سهراب را پایین آورند و هم آبروی هنر معاصر ایران را بردند.

او افزود: چند سال پیش و در زمان مدیریت آقای سمیعی‏آذر و در زمان اکسپویی که در تالار وحدت برگزار شد نیز یک کار از برادرم روی دیوار رفت و قیمتی میلیونی به خود گرفت که تقلبی بود. همان زمان هم من خواستم با آتش زدن آن در پیش چشم مردم جلوی این کار را بگیرم که با مخالفت مدیریت امور تجسمی آن زمان نتوانستم.

چند روز بعد از انتشار گفته‌های پروانه سپهری، زمزمه جعلی بودن یک اثر دیگر به گوش رسید و علی‌الظاهر در حراج سال ۹۱ که معادل بهار سال ۲۰۱۲ میلادی است، سر بسیاری از خریداران کلاه رفته بود! فرزند زنده‏یاد فرامرز پیل‏آرام در گفت‌وگویی اعلام کرد تابلوی ارائه شده به نام پدرش در حراجی کریستی جعلی است ولی با این وجود مدیران ایرانی مربوط به حراج کریستی اعلام کردند که این کار وی از روی بخل و کینه انجام گرفته است.

علی پیل‏آرام درباره این نقاشیخط فروخته شده گفت: عکس‏های اثر را که دیدم کمی شک کردم. آنها را با کارهای پدرم که در خانه داریم مقایسه کردم. این کار از نظر رنگ به هیچ وجه به کارهای پدرم نزدیک هم نیست. هرچند کارشناسان با بررسی این اثر، به اصلی بودن آن اذعان کردند، اما خبر جنجالی اثر خود را گذاشت و اعتبار هنر ایرانی را خدشه‌دار کرد؛ چیزی که امسال نیز در حراج کریستی تکرار شد.

جنجال‏های کریستی 2015

اما گویا خبر تقلبی بودن برخی آثار تجسمی ایرانی در حراج‌ها قرار نبود که به چند حراجی در گذشته خلاصه شود. امسال نیز درست چند روز پس از پایان مراسم فروش آثار کریستی، خبر رسید اثری که از بهمن محصص به فروش رسیده، تقلبی بوده است.

اسفندیار کیکاووسی، کارشناس آثار تجسمی درباره تقلبی بودن اثر محصص در حراجی کریستی امسال گفته است: اثر ارائه‏شده تقلیدی ناشیانه از تصویر صفحه ۱۳۵ کتابی است که در سال ۱۹۷۷ از زنده‏یاد بهمن محصص در چاپخانه پولی گلوتا در ایتالیا چاپ شده است.

وی با بیان چندین دلیل که از نظر او تقلبی بودن اثر را ثابت می‌کند، گفته: قصد تخریب هیچ موسسه یا شخصی را ندارم، ولی چنین اتفاقاتی اگر با آگاهی‏بخشی همراه نباشد باعث جسور شدن فرد متقلب شده و این جسارت به تکرار جعل و در نهایت بی‏اطمینانی بازار هنر منجر خواهد شد و کم‏کم آنقدر کار تقلبی بازار را پر خواهد کرد که تمیز دادن کار اصل از تقلبی برای افراد سرمایه‏گذار کاری بس دشوار خواهد شد.

در حالی که این ادعا موجی از جنجال‏ها را به دنبال داشته است، ‏ غلامرضا نامی، نقاش و کارشناس معتقد است، موسسه کریستی از ارائه اثری تقلبی در حراج نفعی نمی‏برد و اگر ادعایی در این زمینه مطرح شود، آن را بررسی می‏کند.

وی در گفت‏وگویی که با «ایسنا» انجام داده است، درباره ادعای مطرح‏شده مبنی بر تقلبی بودن اثر فروخته‏شده به نام «بهمن محصص» در حراج اخیر کریستی اظهار کرد: معمولا کریستی همه جوانب را در زمینه اصل بودن آثار در نظر می‏گیرد، چون اسم خودش مطرح است.

او تاکید کرد: مسوولان کریستی اگر بدانند یک اثر، تقلبی است یا کسی درباره تقلبی بودن آن تماس بگیرد، آن را از حراجی خارج می‏کنند. همان‏طور که پیش از این نیز درباره اثر سپهری و پیل آرام این اتفاق افتاد و با اینکه اثر پیل آرام تقلبی نبود، اما به‏خاطر ادعایی که مطرح شده بود، آن را از حراجی خارج کردند، چون معتقدند سری را که درد نمی‏کند دستمال نمی‏بندند. بنابراین اگر ادعایی مطرح شود، اثر را از حراجی کنار می‏گذارند.

نامی همچنین گفت: باید دلایل مطرح‏شده مبنی بر تقلبی بودن اثر محصص را بررسی کرد تا مشخص شود این ادعا چقدر صحت دارد. البته آقای کیکاووسی - فردی که ادعای تقلبی بودن اثر حراج‏شده در کریستی را مطرح کرده - هم فرد مطمئنی است و باید صحت ادله او بررسی شود. معمولا برخی افراد به‏خاطر مسائل شخصی، غرض‏ورزی و ذهنیت بدی که دارند، چنین ادعاهایی را مطرح می‏کنند؛ ولی درباره آقای کیکاووسی چنین موردی تا کنون نبوده است.

مشهورترین تقلب‌های آثار تجسمی جهان

همچنان‌که از پیش معلوم است، تقلبی‌سازی‏آثاری هنری تجسمی مخصوص به ایران و ایرانی‌ها نیست و اتفاقات بسیار عجیب و غریب‌تری در جهان هنرهای تجسمی روی داده است که نقل آنها خالی از لطف نیست. چند سال پیش خبری مهم تمام اخبار هنری را تحت‌الشعاع خود قرار داد. فردی که به داشتن کلکسیونی از آثار پیکاسو معروف بود و بسیاری از آثار او را به حراج‏های مطرح دنیا و حتی برخی موزه‏ها نیز فروخته بود، کلاهبردار از آب درآمد و رسوایی بزرگی به بار آورد. «دیوید کرسپو» ۵۷ ساله، دلال آثار هنری بود که از سوی پلیس فدرال آمریکا به اتهام فروش آثار تقلبی پابلو پیکاسو به جای نسخه‏ اصلی به مشتریان دستگیر شد. مقامات پلیس همچنین اعلام کردند، «کرسپو» مدارکی را جعل کرده است تا به مشتریانش اثبات کند که این آثار هنری اصل هستند.اوضاع آنقدر بد شد که حتی گالری ملی شهر لندن نمایشگاهی برگزار کرد که طی آن آثار بدلی و تقلبی بوتیچلی، رامبرانت و هولبین در کنار دیگر آثار تقلبی و جعلی و اشتباهی به نمایش درآمدند تا تفاوت‌های این دو نوع آثار بیشتر برای مخاطبان آنها روشن و مسجل شود.

همچنین خبری دیگر جامعه هنری را تکان داد و آن هم کشف باند کژی آثار هنری در آلمان بود. مقامات شهر برلین در آلمان شبکه‏ای را بازداشت کردند که برخی آثار تقلبی را به قیمت‏های میلیونی می‏فروخته و از این راه میلیون‏‏ها دلار به دست آورده بود. این شبکه برخی تابلوهای نقاشی هنرمندان مشهور را در کارگاه زیرزمینی خود کپی کرده و به قیمت بسیار گزاف فروخته است.

افراد این شبکه همه جزئیات را در کپی خود رعایت می‏کردند به گونه‏ای که به آسانی نمی‏توان اثر اصلی را از اثر تقلبی تشخیص داد. کارشناسان آثار هنری در آلمان این کار را بزرگ‌ترین رسوایی هنری آلمان پس از جنگ جهانی دوم دانستند. افراد این شبکه دو اثر تقلبی را که چند دلار بیشتر ارزش هنری ندارند، به قیمت ۶/ ۳ میلیون دلار فروخته بودند. هم‌اکنون چند کارگاه نقاشی در برلین به‌طور رسمی و قانونی آثار هنری بزرگ را بازآفرینی می کنند اما همین کار زمینه چنین فریبکاری را در این شهر فراهم کرده است.

پایان

توجه ایرانی‏ها به هنرهای تجسمی در سالیان اخیر زیاد شده و خریدارانی پول نقد به دست وارد این بازار شده و هنرهای تجسمی ایران را از حالت رکود درآورده و میلیاردها تومان وارد این بازار کرده‏اند و آن را از حالت سنتی خود در آورده‏اند و به همین خاطر سودجویانی همیشه حاضر پا میان گذاشته و بسیاری را سرکیسه کرده‏اند.

در سال‏های اخیر چند بار آثار تقلبی یا به فروش رسیده و بعدش ثابت شده یا قبل از فروش جلوی آن گرفته شده است ولی هیچ‏گاه مسبب آنها دستگیر نشده و کسی به او کاری نداشته است.

شائبه تقلب در کریستی