برخورد دوگانه در فضای فرهنگی

گروه فرهنگ و هنر: روزهای نخست خرداد ماه بود که انتشار اخبار پراکنده‌ای درباره اجرای نمایشی با نام «عاشقانه‌های ناآرام» در تالار وحدت، اعتراض و انتقاد گسترده رسانه‌ها و برخی از کارشناسان فرهنگی و هنری کشور را به دنبال داشت. محور اصلی این انتقادها بی‌توجهی مدیران سالن‌های تئاتر به اعتبار این سالن‌ها و اجاره دادن آن به گروه‌های تازه کار بود که تنها به صرف پرداخت مبالغی قابل توجه به‌عنوان اجاره سالن، انجام می‌شود. در ادامه انتقادها به حضور گروه‌های تازه کار در سالن‌های معتبر پایتخت و به‌ویژه تالار وحدت، مسوول سابق نظارت و ارزشیابی اداره کل هنرهای نمایشی اعلام کرد بررسی متن نمایش عاشقانه‌های ناآرام صرفا به درخواست مسوولان تالار وحدت و بنیاد رودکی انجام شده و شورای ارزشیابی و نظارت این اداره کل به هیچ وجه متن نمایش را از نظر کیفی مورد بررسی قرار نداده است.

اما بهرام جمالی، مدیرعامل بنیاد رودکی معتقد بود؛ نظارت کیفی هنگام بازبینی‌ها انجام شده است و نظارت کیفی و کارشناسی هنگام تذکرات ارزشیابی به عوامل گروه و کارگردان اعلام می‌شود. به هر حال باید تقسیم کار داشته باشیم و از طرفی بحث نظارت در حوزه اختیارات ما نیست و برعهده اداره کل هنرهای نمایشی است. این انتقاد‌ها به مدت یکی، دوهفته موجب شد تا اجرای این نمایش به تاخیر بیفتد و خبر چندانی درباره اجرای آن در رسانه‌ها منعکس نشود. اما زمانی نگذشت که جمالی از آغاز اجرای نمایش مذکور در تالار وحدت خبر داد و نمایش «عاشقانه‌های ناآرام» با طرحی از مریم جلالیان و کارگردانی وی و همچنین با ایفای نقش نیکی کریمی، محمدرضا فروتن و فریبرز عرب‌نیا به صحنه رفت.

بیانیه انتقادی کانون کارگردانان خانه تئاتر

با این حال تنها یک روز پس از اجرای این نمایش، انتقادهای رسانه‌ای درباره چگونگی و چرایی واگذاری تالار وحدت به یک کارگردان تازه کار، بالا گرفت و همین موضوع سبب شد تا کانون کارگردانان خانه تئاتر نیز در بیانیه‌ای به این مجوز واکنش نشان دهد.

در بخشی از این بیانیه آمده است: بالاخره مدیریت ناکارآمد، غیرکارشناسانه و گمراه‌کننده فرهنگی در حوزه تئاتر و غفلت چند ساله خانه تئاتر در تعریف و ایجاد جایگاه واقعی هنر تئاتر و ضرورت‌های واقعی آن پرده از روی این خلأ دهشتناک کنار زد و فاجعه‌ای به بار نشست که نامش عاشقانه‌های ناآرام است... تئاتر برای تامین هزینه‌های خود و نیز کشیدن بار هزینه‌های سالن، به کشاندن هرچه بیشتر تماشاگران به سالن رو خواهد کرد و گیشه و فروش هرچه بیشتر آن اصل حیات تئاتر قرار خواهد گرفت. امری که آسیب‌های آن بی‌شمارند و در نهایت از هنر تئاتر چیزی جز یک فعالیت اجرایی پرزرق و برق و درآمدزا باقی نخواهد گذاشت. نگاهی به قیمت عجیب و باورنکردنی یکصد هزار تومانی بلیت همین نمایش «عاشقانه‌های ناآرام» به خوبی بیانگر این پیش‌بینی فاجعه‌آمیز است.

دومین نتیجه فاجعه‌بار حمل اجباری بار هزینه‌های سالن توسط هنرمندان تئاتر، کشیده شدن پای افرادی به تئاتر است که جز پول و سرمایه هیچ چیز دیگری ندارند.

سابقه، تجربه و حسن شهرت هنری افراد در حوزه تئاتر که زمانی مهم‌ترین عامل و متقاعدکننده‌ترین مجوز برای اجرای تئاتر شمرده می‌شد اکنون به‌طور کامل نادیده گرفته شده و این علاوه‌بر ضعف و ناکارآمدی مدیریت فرهنگی به غفلت خانه تئاتر نسبت به وضع قوانین ارزشیابی کسانی که متقاضی اجرای نمایشند و پیدا کردن ساز و کار اجرایی شدن این قوانین برمی‌گردد.

ضعفی که کانون کارگردانان خانه تئاتر اکنون بیشتر از همیشه به آن وقوف یافته و نسبت به برطرف کردن آن خواهد کوشید.

اما سومین نتیجه فاجعه‌بار درآمدزا کردن تئاتر، تخریب و به اضمحلال کشاندن نفس هنر تئاتر و زدودن هویت اندیشمندانه این هنر شریف است که تاکنون از دستبرد تجارت‌مآبی و شهرت‌طلبی شهرت‌طلبان و سرمایه‌داران در امان مانده بود.

موضع مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت ارشاد

در میان اعتراض‌های کارگردانان و رسانه‌ها، رضا سعیدی‌پور تاکید کرد این نمایش در تایم ۲۰ روزه خالی ماه رمضان و شب‌های احیا به صحنه می‌رود و اینکه با مجوز شورایی که توسط مدیر کل هنرهای نمایشی معرفی شده، اجرا می‌شود.

او همچنین با تاکید بر اینکه کارگردان یک نمایش را مدیریت تالار انتخاب نمی‌کند بلکه مرکز هنرهای نمایشی تایید آن را برعهده دارد، یادآور شد: در درخواست کارگردان برای اجرای «عاشقانه‌های ناآرام» از سوپراستارهای مطرحی همچون مهران مدیری و نیکی کریمی نام برده شده بود که این موضوع هم به نحوی لحاظ شد که با توجه به حضور این هنرمندان، نمایش می‌تواند تماشاگران زیادی را وارد تالار کند و اتفاقی که گاهی پیش از این رخ داده و تعداد تماشاگران بسیار کم بوده،

رخ ندهد.

بعد از این اظهارات مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تاکید بر اینکه در تالارهای بزرگی همچون وحدت باید آثاری اجرا شوند که از نظر متن، کارگردانی‌ و گروه بازیگری شأن حضور در آن مکان را داشته باشند، درباره پروسه مشورت‌دهی به برخی تالارها سخن گفت و توضیح داد که برای این نمایش ابتدا فقط یک مجوز برای تبلیغات صادر شده بود.

با این حال با وجود حرف و حدیث‌هایی که درباره این نمایش و کیفیت آن مطرح بود، بالاخره اداره کل هنرهای نمایشی مجوز اجرای این نمایش را صادر کرد تا شاید به این طریق مسوولیت خود را به تماشاگران واگذار کند.

پاسخ بنیاد رودکی

در پی انتشار بیانیه کانون کارگردانان خانه تئاتر، بنیاد رودکی جوابیه‌ای منتشر کرد و در بخشی از آن نوشت: تالار وحدت طی برنامه ‏های زمان‏بندی خود در زمینه تئاتر، با فضاهای خالی مواجه می‌‏شود که بسیار کمتر از زمان‏‌های متعارف (۴۵ تا ۶۰ اجرا و...) است که گروه‌‏های حرفه‏ای معمولا امکان و تمایلی به اجرا در این مدت کوتاه ندارند، به همین دلیل درخواست‏‌های رسیده را که متناسب با همین فضای کاری هستند، بررسی کرده و با شرط حفظ حداقلی شأن تالار مربوطه نسبت به اجرای اثر تصمیم‌‏گیری می‌کند.

نمایش مورد اشاره در این بیانیه نیز در همین قالب به روی صحنه رفته و قیمت بلیت آن نیز با توجه به بازه‏ی زمانی، تعداد مخاطب و هزینه‏های گروه تعیین شده است.

دفاع کارگردان نمایش «عاشقانه‌های نا‌آرام»

مریم جلالیان کارگردان نمایش عاشقانه‌های ناآرام، در پاسخ به انتقاد‌ها گفت: کار کردن با کسی که هنرمند است همیشه یک اتفاق درجه یک است. من برای هم‌نسلانم آرزو دارم آنان هم اگر قصد شروع کار حرفه‌ای در تئاتر را دارند با هنرمندان درجه یک کار کنند. جوان بودن یک کارگردان تنها از این نظر یک امتیاز محسوب می‌شود که تو دارای انعطاف بیشتری هستی، در نتیجه راحت‌تر نظرات را می‌شنوی و نوع تعامل تو کیفیت بهتری دارد. دوستان حاضر در این نمایش مانند یک خواهر، برادر یا پدر همراهی‌ام کردند.

جلالیان در عین حال خاطرنشان کرد: ‌ای کاش همیشه تئاترها را با نگاه عادلانه‌ای قضاوت کنیم. در چند سال اخیر تعداد نمایش‌های خوب زیاد نبوده و آثاری که از نظر حرفه‌ای و تکنیکی قابل اعتنا باشند شاهد نبوده‌ایم. من دوست دارم آدم‌ها با نگاه منصفانه‌ای به تماشای نمایش‌مان بنشینند و اولین ذهنیت آنان این نباشد که «عاشقانه‌های‌ناآرام» محصول تلاش یک کارگردان کار اولی است. ‌ای کاش ایراداتی را که به هر انسانی وارد است از شخصیت حقوقی و حرفه‌ای او جدا کنیم و صرفا حاصل زحماتش را بنگریم.

من تلاش کردم به‌عنوان یک کارگردان جوان، ضریب اشتباهاتم را کم کنم. جلالیان درباره ترکیب بازیگرانش هم توضیح داد: در این سینما بازیگرانی به‌عنوان زوج‌های عاشقانه شناخته شده‌اند و شاید معروف‌ترین آنان نیکی کریمی و محمدرضا فروتن باشند. آقای عرب‌نیا نیز در فیلم‌های درجه یکی مثل «شوکران» بازی کرده که تصویر آنها همچنان در ذهن من باقی مانده است. حالا که کار به مرحله اجرا رسیده گمان می‌کنم به سراغ بهترین بازیگرانی رفته‌ام که می‌توانستند به ایده‌آل‌ترین شکل به من کمک کنند. با توجه به ویژگی‌های متن و قصه، این دوستان مناسب‌ترین انتخاب‌های من بودند.