تئاتر خصوصی هم زیرمجموعه دولت است!

ژاله صامتی در صحنه‌ای از نمایش «جن‌گیر»

فرهنگ و هنر - این روزها نمایش جن‌گیر به نویسندگی و کارگردانی کوروش نریمانی که سال گذشته به عنوان پرمخاطب‌ترین اثر نمایشی انتخاب شده بود، در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه است. جن‌گیر کاری است که مخاطب عام و خاص را همزمان با خود دارد. هم به متن توجه کرده‌است و هم به فرم اجرا. کارگردانش اما حرف‌های اساسی در حوزه تئاتر دارد. حرف‌هایی که در این شرایط باید زده شود و مهم باشد. او درباره رپرتوار آثار نمایشی، رابطه استقبال مخاطب با فضای سیاسی و اجتماعی جامعه، تبلیغات و وظیفه نهادها در قبال تئاتر با ایلنا گفت‌وگویی انجام داده که بخش‌هایی از آن را می‌خوانید.

اجرای دوباره توفیق اجباری بود یا از قبل به این مساله فکر کرده بودید؟

سال‌ها است که همیشه به این فکر کردم و بیان هم کرده‌ام که برای برخی نمایش‌هایمان که مخاطب خوبی داشته‌اند و نظر صاحبنظران را هم به خود جلب کرده‌اند باید اجرای مجدد داشته باشیم. در مورد جن‌گیر با توجه به آنکه سال گذشته استقبال چشمگیر تماشاگران را به دنبال داشت، به نحوی که ما در هر روز؛ دو اجرا می‌رفتیم و باز هم جوابگوی نیاز تماشاگران نبود، فکر کردم اگر امکانی برای اجرای مجدد فراهم شود، خوب است. ضمن آنکه برای اولین بار شروع کردیم به اجرای خصوصی یک نمایش که تقریبا روی استقبال تماشاگر آن مطمئن بودیم.

محدودیت تعداد اجرا؛ یک عنصر غیرقابل انکار در تئاترهای دولتی است. آیا به همین دلیل بود که شما به این سمت آمدید که اجرای مجدد به صورت خصوصی باشد؟

نه فقط به این دلیل، ما به هر حال مجبور بودیم که این کار را خصوصی اجرا کنیم چون سوبسید بیشتر از یک بار به نمایشی تعلق نمی‌گیرد. اما در همین شکل اجرای خصوصی هم ما هنوز با این محدودیت روبه‌رو هستیم. یعنی هنوز وقتی نمایشی را کار می‌کنیم، مطمئن نیستیم بتوانیم نمایشی را به مدت یک سال یا شش‌ماه یا سه‌ماه روی صحنه داشته باشیم. این شکل از تئاتر شکل کامل تئاتر خصوصی نیست. تنها بخشی از آنچه به گروه اجرایی و کارگردان مربوط می‌شود و باید برای نمایش از جیب خود هزینه کند، تئاتر خصوصی است؛ اما آن بخش دیگر که به استمرار اجرا و تعداد زیاد اجراها برمی‌گردد، متاسفانه دیگر در حیطه اختیار ما نیست و اینگونه است که با این شرایط نمی‌شود تئاتر را کاملا خصوصی دانست. در حالی ‌که اگر تئاتر خصوصی باشد، قاعده بر این است که من این ظرفیت را در تماشاخانه‌ای ببینم که نمایشی بتواند سه یا چهار سال و بلکه بیشتر به اجرا رود؛ اگر تماشاگر دارد، چرا اجرا نداشته باشد. هنوز این اتفاق نیفتاده و دلیل اصلی آن کمبود سالن است.

یعنی این شیوه، شکل درستی از تئاتر خصوصی نیست؟

شکل صحیح تئاتر خصوصی در همه جای دنیا تعریف خاص خود را دارد و روشن است. تئاتر خصوصی یعنی تئاتری مربوط به یک گروه با سالنی ثابت که در بسیاری مواقع متعلق به خود گروه است و یک گروه ثابت می‌تواند اجراهای مستمر و همیشگی در آن داشته باشد که البته همین شکل هم با کمک‌های زیاد شهرداری‌ها و دولت همراه است؛ کمک‌هایی که هیچکس منتظر برگشت آن نیست و آن چیزی که دولت‌ها و شهرداری‌های دنیا به آن فکر می‌کنند، همان فعالیت فرهنگی است که نیاز آن در شهر و جامعه احساس می‌شود.

شما دوبار این کار را اجرا کردید، یک بار به صورت دولتی و یک بار خصوصی. نگاهتان به هر کدام از این دو نوع چگونه است؟ کدامیک می‌تواند دغدغه‌های یک کارگردان را جواب بدهد؟

هرکدام مشکلات خاص خود را دارد، ولی باید گفت که در همین شکل مثلا خصوصی‌اش هم ما به نحوی زیرمجموعه‌ای از سیستم تئاتری دولت هستیم؛ زیرا کار ما به نحوی بازبینی شده و باز هم ما هرچند به شکل غیرمستقیم اما زیرنظر مرکز هنرهای نمایشی قرار داریم. تنها تفاوتش این است که هزینه‌ای به ما داده نشده و ما از هزینه شخصی گروه سرمایه‌گذاری کردیم و نمایش را روی صحنه بردیم، اما به لحاظ امکانات خود سالن و تسهیلاتی که هم برای گروه اجرایی و هم برای تماشاگران در نظر گرفته شده، اینجا بسیار مناسب‌تر و دلچسب‌تر است، هرچند که این مدل نوعی ریسک است؛ ریسک بزرگی که گروه‌ها باید آن را تحمل کنند.

و چرا از میان همه آثار خود تصمیم گرفتید جن‌گیر را اجرا کنید؟

برای اینکه دست به نقدتر و گروه هم آماده‌تر بود. یکی از مشکلات اساسی برای رپرتوار و اجرای مجدد نمایش‌ها، تیم اجرایی یک نمایش است و گروهی که بایستی وقت‌شان و شرایط‌شان باهم هماهنگ شود که بسیار کار سختی است. برای همین است که معتقدم وجود یک گروه ثابت تئاتری از ضروریات تئاتر خصوصی و اصلا از ضروریات تئاتر است.

اگر نمایش شما پرمخاطب‌ترین نمایش سال ۸۸ شد تا چه اندازه فکر می‌کنید، به دلیل فضای سیاسی و اجتماعی آن روزهای جامعه بود و تا چه اندازه این ریسک وجود داشت که الان و امسال که ظاهرا کمی از غلظت آن شرایط کم شده، باز هم مخاطب از این کار استقبال ‌کند؟

حرفی که این نمایش در درون خود دارد، حرف کلی و همیشگی است و نمی‌توان زمان خاصی برای آن متصور شد؛ اما قبول دارم در یک شرایط و برهه‌ای بعضی حرف‌ها یا بیشتر به دل می‌نشیند یا بیشتر مخاطب را جذب می‌کند، اما مضمون و تم اصلی کار و درون مایه آن، ثابت و همیشگی و اتفاقی ازلی و ابدی است. تلاشم این است که حرفم حرف روز باشد، ضمن آنکه تا آنجا که امکان آن وجود دارد، ماندگار هم باشد و اگر می‌بینید تماشاگر باز هم دارد به این نمایش روی خوش نشان می‌دهد، به این دلیل است که در ورطه روزمره‌گی نیفتاده و حرفمان حرف امروز و فردای خاص نیست؛ حرف امروز و فرداها است.

چقدر از اجرای مجدد جن‌گیر احساس رضایت دارید؟

من از کاری که باید قبل از اجرای نمایشم انجام می‌دادم، راضی نیستم. به نظرم باید بیشتر روی خودم و توانایی‌های گروهم و هزینه‌ای که کردیم، حساب باز می‌کردم، چون ظاهرا هنوز زود است که شهرداری به این فکر کند که اگر نمایشی به صورت خصوصی به اجرا می‌رود به تبلیغات وسیع نیاز دارد، ظاهرا هنوز زود است که تلویزیون فکر کند که جامعه ما به تئاتر نیاز دارد، ظاهرا هنوز زود است که رسانه‌های ما فکر کنند جای مقوله‌ای به اسم تئاتر خصوصی خالی است و چقدر سخت است چنین امکانی را برای تئاتری‌ها فراهم کردن؛ زیرا تئاتر خصوصی شکل نخواهد گرفت، مگر اینکه شروط اساسی آن رعایت شود.

تبلیغات این کار شما را راضی نکرده است؟

وقتی در تئاترشهر روی صحنه می‌روی، قراردادی داری و تبلیغات در آنجا معنای زیادی ندارد، زیرا از همان روز اول به دلیل کم بودن ظرفیت سالن‌ها، پر از تماشاگر است. به این دلیل است که تبلیغات و چاپ تراکت و نصب پوستر حالت علی‌السویه پیدا می‌کند و تقریبا تعارف است و حالت یادگاری دارد، اما تبلیغات در اینجا خودش را نشان می‌دهد.

زمانی که باید تبلیغات کرد تا برای نمایش مخاطب جذب کرد اینجا است که وظیفه شهرداری‌، نهادها و ارگان‌ها خودش را نشان می‌دهد؛ ادارات ریز و درشتی که این روزها برای بلیت تخفیفی برای کارمندانشان زنگ می‌زنند و تازه متوجه می‌شوند که نمایشی روی صحنه است که می‌تواند برای آنها جذاب باشد؛ ولی هیچ وقت فکر نکردند که می‌توانند بخشی از سرمایه این تئاتر را تامین کنند و در ازای آن برای کارمندانشان بلیت بگیرند که هم به گروه کمکی کرده باشند و هم امکانات و تسهیلاتی برای کارمندان خود فراهم کرده باشند.