پایان پرونده پرماجرا

دنیای اقتصاد: در نزدیک به یک‌سال اخیر موضوع ارسال ۶۰ اثر هنری از مجموعه آثار موزه‌ هنرهای معاصر تهران به آلمان و ایتالیا، به یک موضوع جنجالی و ادامه‌دار تبدیل شده است. روز گذشته درحالی‌که خبرهایی درباره لغو قطعی ارسال آثار به اروپا منتشر شد، برخی فعالان هنرهای تجسمی مشغول هماهنگی قرار برای برپایی تجمع اعتراضی در برابر موزه‌ هنرهای معاصر بودند. ماجرا این بود که دیروز با پایان یافتن زمان نمایش عمومی برخی از آثار در محل موزه هنرهای معاصر، خبرهایی درگوشی منتشر شد که گویا قرار است پس از مهلت نمایشگاه، آثار به برلین و رم فرستاده شوند. همین موضوع، کارشناسان، فعالان و دوستداران هنرهای تجسمی را مصمم کرد تا برای برگزاری تجمع اعتراضی تلاش کنند اما درست در همین زمان تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی با اعلام منتفی بودن قطعی ارسال آثار سعی کردند فضای ملتهب شکل گرفته را آرام کنند.

حجت‌الاسلام مهدی شیخ در گفت‌وگویی با خبرگزاری تسنیم گفت: در دوره وزارت علی جنتی، وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی موضوع ارسال آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر برای نمایش فرهنگی در برلین و رم مطرح بود. این موضوع در همان زمان درکمیسیون مورد نقد و بررسی قرار گرفت و قرار بر این شد که ارسال آثار در صورت رعایت تمامی مسائل امنیتی و با کارشناسی کامل صورت گیرد. وی افزود: این موضوع با حضور وزیر جدید به صورت کلی منتفی شد. چرا که سیدرضا صالحی امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با این موضوع مخالف هستند. تا وقتی وزیر مخالف است موضوع ارسال آثار به کلی منتفی است و نیاز به ورود مجدد کمیسیون فرهنگی نیست.

زمان کوتاهی پس از انتشار این خبر، سیدرضا صالحی امیری نیز در گفت‌وگو با «ایسنا»، گفت: فرستادن آثار موزه هنرهای معاصر به گالری‌های خارج از کشور در دستور کار نیست و خبر ارسال آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر به خارج از کشور صحت ندارد.وی همچنین تاکید کرد: از ابتدای قبول مسوولیت در وزارت ارشاد بر لزوم نفرستادن این آثار به گالری‌های خارج از کشور تاکید داشته‌ام و دارم. ماجرای ارسال آثار موزه هنرهای معاصر به اروپا از زمان دولت اصلاحات مطرح بوده و در دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد از دستور کار خارج شده بود. سال ۹۴ در دیداری که برخی مسوولان آلمانی و ایتالیایی از ایران داشتند، قراردادی امضا شد تا ۶۰ اثر از گنجینه تهران به این دو کشور انتقال و نمایش داده شود.

ماجرا چه بود؟

۳۰ اثر از هنرمندان خارجی و ۳۰ اثر از هنرمندان داخلی که مجموع ارزش آنها بیش از ۸۲۴ میلیون دلار ارزیابی شده است، قرار بود در در نخستین روز از آذر ماه سال گذشته به برلین منتقل شوند تا در گالری نقاشی این شهر به نمایش دربیایند. این موضوع برای موزه‌ هنرهای معاصر جاذبه مالی هم داشت. آلمانی‌ها برای ارسال آثار به برلین مبلغ یک میلیون و ۵۰۰ هزار یورو به ایران پرداخت می‌کردند و طبق گفته مسوولان برگزاری نمایشگاه در برلین، قرار بود که برخی از آثار مخدوش شده نیز ترمیم شوند. براساس گفته مجید ملانوروزی، مدیر دفتر هنرهای تجسمی وزارت ارشاد این ۶۰ اثر قرار بود در قالب ۵ برنامه پروازی به برلین منتقل شوند و بیمه لویدز لندن تامین امنیت آنها را برعهده بگیرد.

اما این مقدمات، دل کارشناسان و فعالان تجسمی را آرام نکرد. آنها معتقد بودند که لیست کاملی از آثار وجود ندارد و فرآیند انتقال آثار و برگزاری نمایشگاه و... نیز شفاف نیست. برخی از کارشناسان نیز اعتقاد داشتند با توجه به برخی حواشی مربوط به مالکیت آثار، ‌امکان بازگرداندن آنها به ایران وجود نخواهد داشت. در واقع این نگرانی در محافل هنری مطرح شده بود که ممکن است فرح پهلوی یا نزدیکان او که در تاسیس موزه هنرهای معاصر و گردآوری آثار برای آن نقش داشتند، بخواهند با ادعای مالکیت بر آثار جلوی بازگشت آنها به موزه هنرهای معاصر تهران را بگیرند. اما در مقابل ملانوروزی در گفت‌وگویی با خبرگزاری فارس تاکید کرد که فرح پهلوی هیچ‌یک از آثار را با پول شخصی خود خریداری نکرده است و از این بابت نگرانی وجود ندارد. فرح پهلوی نیز پیش‌تر گفته بود که این آثار با پول مردم خریداری شده و او ادعایی بر آنها ندارد. وزیر خارجه آلمان نیز در نامه‌ای به محمدجواد ظریف بازگشت آثار را تضمین کرده بود. اما این موضوع نگرانی‌های متعدد منتقدان را برطرف نکرد. عدم شفاف‌سازی و ارائه اطلاعات دقیق از آثار ارسالی مورد انتقاد کسانی بود که با ارسال آثار مخالفت می‌کردند.

به هر حال انتقادهای گسترده از ارسال آثار، باعث شد برنامه انتقال آثار به اروپا تعلیق شود و مسوولان آلمانی برگزاری نمایشگاه در برلین که بلیت‌های آن را از قبل پیش‌فروش کرده بودند، مجبور شدند به جای خبر لغو برگزاری نمایشگاه، از به تعویق افتادنش خبر بدهند. یعنی درحالی‌که در ایران خبر لغو ارسال آثار منتشر می‌شد در آلمان خبر به تعویق افتادن نمایشگاه روی خروجی سایت برگزارکننده نمایشگاه منتشر شد. پس از تعویق برگزاری نمایشگاه، هرمان پارتسینگر، مدیر بنیاد میراث هنری پروس در برلین به اشپیگل (آنلاین) گفت: «گمان نمی‌رود که نمایشگاه تا پیش از پایان سال مسیحی (۲۰۱۶) برگزار شود، اما ما هنوز ناامید نشده‌ایم». او تاکید کرد: می‌توانیم تا پایان ژانویه هم صبر کنیم، اما نه بیشتر. آلمانی‌ها برای برگزاری این نمایشگاه بیش از سه میلیون یورو هزینه در نظر گرفته بودند.

مزایای یک سفر منتفی شده

عمده انتقادها از موزه هنرهای معاصر این بود که مسوولان این موزه اطلاعات دقیق و درستی از آثار ارسالی ارائه نکرده‌اند و این در حالی است که هنوز هم هیچ‌کسی از وضعیت نگهداری و گنجینه این موزه که در انبار نگهداری می‌شود، اطلاع دقیق ندارد. طبق تخمین‌های کارشناسان و برخی منابع آگاه مجموعه موزه هنرهای معاصر شامل ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ اثر هنری است، از نظر برخی هنرشناسان، ‌انبار موزه هنرهای معاصر تهران، ارزشمندترین مجموعه هنر مدرن خارج از اروپا و آمریکای شمالی است. حدود ۳۰۰ اثر در این مجموعه ارزشی استثنایی دارند و گفته می‌شود برخی از آثار تا کنون حتی در غرب هم دیده نشده‌اند. اما همه این اطلاعات تخمینی و غیردقیق است.

با اوج گیری این انتقادها، ‌مسوولان موزه تصمیم گرفتند تا از ۱۷ اسفندماه سال گذشته، نمایشگاهی با عنوان «مسافران برلین و رم» در موزه هنرهای معاصر برگزار کنند. این نمایشگاه شامل ۳۰ اثر از هنرمندان خارجی و ۳۰ اثر از هنرمندان ایرانی بود که پیش از آن قرار بود با اجرای یک پروژه در دوران حضور علی جنتی در وزارت ارشاد، برای نمایش به دو شهر برلین و رم فرستاده شوند. تا شفافیت لازم برای منتقدان محقق شود. همزمان با این نمایشگاه کتابچه‌ای نیز منتشر شد که اطلاعات آثار و ارزش تقریبی آنها را در اختیار عموم قرار می‌داد. همچنین در یک ماه اخیر موزه هنرهای معاصر با انتشار کتابی درباره آثار خارجی موجود در این مجموعه که مجموعا ۲۲۰ اثر از ۸۵ هنرمند است، ‌سعی کرد شفافیت لازم را در مورد گنجینه انبار موزه، ایجاد کند. با این همه تا کنون اطلاعات دقیقی از آثار ایرانی موجود در موزه در دست نیست.