احتمالا بازیگران خارجی «گذشته» در زمان اکران به ایران می‌آیند

همراه با برنیس بژو پشت صحنه «گذشته» حالا اصغر فرهادی مشهورترین فیلمساز ایرانی در فرانسه است. پس از موفقیت «جدایی نادر از سیمین» او با «گذشته» برای نخستین بار به جشنواره کن آمده تا برای بردن مهم‌ترین و معتبرترین جایزه جشنواره، «نخل طلا» با فیلمسازانی چون برادران کوئن، رومن پولانسکی، آلکساندر پاین، استیون سودربرگ و... رقابت کند. گفت‌وگوی پیش رو ماحصل سه گپ و گفت مختلف با اصغر فرهادی در فرانسه است که در روزنامه‌ها و سایت‌های معتبر فرانسوی زبان منتشر شده است.

***

پس از کسب بیش از هفتاد جایزه بین‌المللی و یک تندیس اسکار برای «جدایی» به کن آمدید؟

جشنواره فیلم کن ویترین عالی برای فیلم‌ها است. این جشنواره طیف وسیع و مختلفی از تماشاگر دارد. من خوشحالم.

نخستین باری است خارج از ایران فیلم می‌سازید. این مساله بر شیوه فیلمسازی‌تان اثر گذاشت؟

نه. هیچ زمانی احساس اضطراب و فشار نداشتم. حس آشنایی داشتم. «گذشته» ادامه مسیر من است. باید بگویم که تمام شرایط فیلمسازی با آسودگی برایم مهیا بود. بهانه‌ای برای شبیه نبودن فیلم به آنچه در ذهنم بود، ندارم! «گذشته» فیلم یک فیلم‌ساز ایرانی است، در ادامه مسیر وسبک و سیاقی که قبلا کار کرده است؛ بنابراین جنس نگاه و پرداخت برای تماشاگر ایرانی غریبه نیست؛ اما نکته‌ای که از آن‌سو مراقب بودم آن بود که برای تماشاگری که در فرانسه زندگی می‌کند، به نظر نیاید این فیلم، یک اثر غریبه و توریستی است.

در «گذشته» شما عواطف انسانی را از طریق خانواده‌ای جدید بررسی می‌کنید.

بله. اینها سوالات من است که به سوژه فیلم‌هایم تبدیل می‌شوند. برای من خانواده یک لابراتوار واقعی است. بهانه‌ای است برای مطرح کردن سوالات بزرگ‌تر. ساختن «گذشته» تجربه‌ای غنی و با ارزش بود. فهمیدم که بدون در نظر گفتن محیط و فرهنگ، همه جا احساسات شبیه است. شاید بیانش متفاوت باشد، اما ماهیت اصلی انسان‌ها همه جا یکی است.

چرا فرانسه؟

این داستان است که من را انتخاب کرده. داستان الهام گرفته از دوستی است که برای تمام کردن کارهای اداری جدایی‌اش به خارج سفر کرد.یک موقعیت بسیار غنی از نظر دراماتیکی. در میان تمام شهرها، احساس کردم در پاریس با استقبال بهتری روبه‌رو هستم و برای فیلمی که عنوانش «گذشته» است به شهری احتیاج داشتم که بوی تاریخ از آن به مشام برسد.

بازیگران اصلی «گذشته» فرانسوی هستند در حالی که شما فرانسه بلد نیستید. این باید تجربه خاصی باشد؟

بله بود. همیشه مترجم داشتم. اما مطمئن شدم که ندانستن زبان مانع نیست اما «شفافیت» یک امتیاز است. مهم‌ترین مساله داشتن فیلمنامه غنی و آموزنده برای بازیگران بود. در ضمن من شیوه خاصی در کار دارم چون پیش از شروع فیلمبرداری دو ماه تمرین می‌کنیم. این (شیوه) برای زندگی کردن یک تجربه انسانی به شکل واقعی پیش از شروع به وانمود کردن آن به ما زمان می‌دهد.

آیا حقیقت دارد که قرار بود ماریون کوتیار نقش نخست را ایفا کند، ولی شما برنیس بژو را انتخاب کردی؟

ماریون کوتیار جزو لیستی از بازیگران فرانسوی بود که در ذهن داشتم. زمانی که من احتیاج داشتم دوماه برای تمرین و پانزده هفته برای فیلمبرداری بود که برای کوتیار مناسب نبود. برنیس بژو بازیگری ذاتی است. او خوب درک می‌کند. ما واقعا روی یک طول موج بودیم.

برنیس بژو اعتقاد دارد شما «عوام فریبی بدون خباثت» هستید. شما این توصیف را درمورد خودتان قبول دارید؟

بعضی از بازیگران من را «عروسک گردان» می‌خوانند و برخی اعتقاد دارند خیلی آزادشان می‌گذارم. آزاردهنده است! در واقع فکر می‌کنم خودم را با هرکسی وفق می‌دهم.

امروزه در ایران فیلمسازی مشهور بودن برایتان سخت‌تر است یا آسان‌تر؟

هر دو. یک حمایت واقعی عامه مردم هست. بخش بزرگی از جامعه با من رابطه دوستانه دارد. در عین حال گروهی هم هستند که همیشه دنبال دردسر ساختن‌اند، اما به محض آنکه می‌خواهی داستان را پیدا کنی که خیلی لذت بخش و دلچسب است همه چیز را فراموش می‌کنی.

شما دوست ندارید فیلم‌هایتان را توضیح دهید. بخش تبلیغات کار عذاب‌آوری برای شماست؟

برای من سخت‌ترین مرحله است. تمایلی ندارم فیلم‌هایم را تجزیه و تحلیل کنم و نسبت به آنها نظر بدهم. در گفت‌وگوها از سردرگم کردن هرگز دست برنمی‌دارم. دوست ندارم مرحله خلاقانه فیلم را توضیح بدهم چون خودم هم نمی‌دانم چطور این‌کار را انجام می‌دهم. گاهی خودم باید فیلم رانگاه کنم تا ببینم چطور کار کرده‌ام!

آیا گذشته که خانواده آشفته را به تصویر می‌کشد در ایران به نمایش درخواهد آمد؟

دو روز پیش پخش‌کننده ایرانی فیلم به من اطلاع داد که مجوز نمایش صادر شده است. این داستان در هر کجای ایران هم می‌توانست اتفاق بیفتد پس مجوز نمایش آن صادر شد.اکران گذشته در ایران برای من بیشتر از فیلم‌های دیگرم اهمیت دارد، به‌طوری‌که زمان اکران عمومی فیلم در ایران خواهم بود و شاید بازیگران خارجی فیلم هم بتوانند درزمان اکران به ایران بیایند.

شما جوایز زیادی را گرفته‌اید از جمله دو سال پیش اسکار بهترین فیلم خارجی زبان را برای «جدایی». این جوایز برکار شما تاثیر گذاشت و چطور فیلم می‌سازید؟

روی کارم تاثیر نگذاشت جز آنکه تماشاگر بیشتری در اقصی نقاط جهان پیدا کردم! از این لحاظ زندگی برایم آسان‌تر شد چون نباید نگران پیدا کردن سرمایه برای فیلم‌هایم باشم یا پیدا کردن آدم‌هایی که از فیلم‌هایم دفاع کنند. از آن طرف انتظارها بیشتر شد. مردم نگاه هنری دارند و من امیدوارم بتوانم آنها را راضی نگه دارم. پس باید مطمئن شوم که به هر صورت راهم را ادامه دهم.

چه تفاوتی میان فیلمسازی در ایران و فرانسه وجود دارد؟

واقعا نباید تفاوتی را احساس می‌کردم و از تغییر موقعیت و فضا پرهیز کردم تا ازمن یک فیلمساز دیگر نسازد. برجسته‌ترین تفاوت در اهمیت بیشتر مسائل تکنیکی و خلاقیت جمعی در فرانسه است که در ایران کمتر وجود دارد. در فرانسه فیلمسازی بیشتر گروهی است ولو اینکه مهارت‌ها در هردو کشور شبیه باشد. در ایران همه چیز به ابتکار عمل فردی بستگی دارد. اگر این‌جور نبود که فیلمسازی در همه جا شبیه هم می‌شد.

می‌توان چنین داستانی را در ایران روایت کرد؟

همه عناصر داستان در ایران هم می‌تواند اتفاق بیفتد. خانواده‌های آشفته در ایران وجود دارد. پس ما می‌توانستیم مراحل را برعکس کنیم. یک خارجی به ایران بیاید تا از همسرش طلاق بگیرد. البته داستان می‌تواند با شرایط ایرانی منطبق باشد، اما سبک زندگی‌ها شبیه نیست.