نوبل ادبیات در میان سازهای مخالف

دنیای اقتصاد: معمولا نام برنده جایزه نوبل ادبیات در پنج‌شنبه همان هفته‌ای که برندگان دیگر جوایز نوبل معرفی می‌شوند، اعلام می‌شود، برای همین وقتی مسوولان آکادمی نوبل از تاخیر یک هفته‌ای برای اعلام نام برگزیده خبر دادند، همگان به اختلاف نظر و تشتت آرای هیات داوران پی بردند و در انتظار رأیی عجیب از سوی این گروه بودند؛ اتفاقی که به وقوع پیوست و سرانجام پنج‌شنبه ۱۳ اکتبر (۲۲ مهرماه) نام باب دیلن، خواننده، شاعر و ترانه‌سرا را در کمال شگفتی به‌عنوان برنده اعلام کرد تا این هنرمند ۷۵ ساله این‌بار به جای کیف گیتارش کیف حاوی ۲میلیون دلار را بر دوش خود تا منزل حمل کند.

این شبهه از آن‌رو برای گروهی ایجاد شده که هنگامی که هاروکی موراکامی ژاپنی و نگوگی وا تیونگو نویسنده کنیایی، ماریاس و دون دلیلو، نویسنده آمریکایی برنده جایزه کتاب ملی و برنده جایزه کنگره آمریکا، لادبروکس نگوگی وا تیونگو، آدونیس، فیلیپ راث، یون فوسه، دون دلیلو، کو اون شاعر کره‌ای و خاویر ماریاس در ادبیات از مدعیان جدی دریافت این جایزه هستند چرا باید آکادمی فردی را که بین موسیقی و ادبیات در نوسان است و چه‌بسا وزنه موسیقیایی او بر وجهه ادبی‌اش می‌چربد، برگزیند. برای همین با اینکه برخی از انتخاب غیرمنتظره کمیته نوبل استقبال کرده‌اند، عده‌ای این انتخاب را به تمسخر گرفته‌اند و می‌گویند از دستاورد هنری باب دیلن باید در عرصه موسیقی تجلیل شود و نه ادبیات و بعضی نویسندگان ابراز امیدواری کرده‌اند با این رویه آنها هم شاید برنده جایزه معتبر موسیقی «گرمی» شوند!

با این همه وقتی به تاریخ این جایزه نگاهی بیندازیم با دیدن نام برخی چهره‌ها مانند وینستون چرچیل که در سال ۱۹۵۳ با نوشتن خاطراتش که از بیانی ادبی برخوردار بود در فهرست برندگان نوبل ادبیات قرار گرفت، دیگر نباید چندان از موفقیت ترانه‌سرایی که اشعارش با ویژگی‌های درخشان و ارائه‌های ادبی دل میلیون‌ها مخاطبش را برده است متعجب شد. به‌خصوص وقتی در چند سال اخیر نامش را دربین فهرست شانس‌های نوبل ادبیات می‌بینیم؛ هرچند صاحب‌نظران همواره در گسترش حوزه ادبی به ترانه‌سرایی و اهدای جایزه ادبیات به یک ترانه‌سرای پاپ و موسیقی سبک مردمی تردید داشتند.

جایزه‌ای برای ابداع زبانی نو

برنده جایزه نوبل ادبیات را هیاتی متشکل از ۱۸نفر انتخاب می‌کند. در بیانیه آکادمی نوبل درباره باب دیلن تاکید شده است این جایزه برای ابداع زبانی نو و بیانی شاعرانه در ترانه‌سرایی آمریکایی به وی تعلق می‌گیرد. طبق وصیت‌نامه «آلفرد نوبل» بنیان‌گذار این جایزه، این افتخار نصیب فردی می‌شود که «برجسته‌ترین آثار ادبی را در مسیری ایده‌آل» خلق کرده باشد. آکادمی نوبل در وب سایت خود اعتراف می‌کند که درک آلفرد نوبل از نوبل ادبیات، مبهم است و از همین‌رو انتخاب برنده از طیف گسترده‌ای از کسانی که اثر ادبی خلق می‌کنند می‌تواند به تعابیر مختلفی که از درک آلفرد نوبل برداشت می‌شود، جامه عمل بپوشاند. از این‌رو با توجه به ویژگی‌های ضد جنگی این خواننده که در ترانه‌هایش نمود یافته می‌توان وی را شایسته دریافت این جایزه دانست زیرا برخی ترانه‌های او در جریان جنبش‌های مدنی به شعارهای ضدجنگ بدل شده است.

از مشهورترین ترانه‌های او «در بهشت را بزن» است که شرح حال فردی نظامی است که از کشتار خسته شده است. وی این ترانه را به بهانه قتل‌عام کودکان یک مدرسه در ایرلند سروده و توسط خود وی و با تغییراتی توسط دیگر خوانندگان گروه‌های گونه موسیقیایی «راک» اجرا شد. از آثار مشهور وی نیز می‌توان به کتاب «رطیل» Tarantula اشاره کرد که در قالب خاطرات‌نویسی به نقد وضعیت اسفبار طبقه متوسط آمریکا و گسترش مواد مخدر و جنایت پرداخته است. «سارا دانیلز»، دبیر موقت آکادمی نوبل اعلام کرده که ممکن است این انتخاب موجب شگفتی باشد اما «اگر به ۵۰۰۰ سال پیش به این طرف نگاه کنید، کسانی چون هومر را خواهید دید که متون شاعرانه‌ای را برای اجرا در صحنه نوشته‌اند؛ باب دیلن نیز همین کار را انجام داده است. ما همچنان آثار هومر را می‌خوانیم و لذت می‌بریم.»

وی همچنین دیلن را «شاعری بزرگ» توصیف کرد و گفت: «او ۵۴ سال است که مداوما خود را بازآفریده و هویت نوینی خلق کرده است.» باب دیلن علاوه‌بر اینکه نخستین ترانه‌سرایی است که برنده این جایزه شده است، اولین آمریکایی است که پس از ۲۳ سال توانسته نوبل ادبیات را از آن خود کند. برندگان امسال نوبل در رشته‌های دیگر پیش از این اعلام شده بودند و این آخرین جایزه‌ای بود که در سال ۲۰۱۶ برنده آن اعلام شد. مراسم اهدای جوایز ۱۰ دسامبر، کمتر از دو ماه دیگر در استکهلم برگزار می‌شود. جایزه صلح نوبل نیز در اسلو اهدا خواهد شد.

دیلن کیست؟

«رابرت آلن زیمرمان» معروف به «باب دیلن» خواننده، نقاش، آهنگساز، شاعر و ترانه‌سرای آمریکایی در ۲۴ ماه می‌۱۹۴۱ میلادی در مینه‌سوتای آمریکا متولد شد. او در نوجوانی زادگاه خود را ترک کرد و برای اینکه با گذشته‌اش ارتباطی نداشته‌ باشد، نام خود را تغییر داد. گفته می‌شود او نام هنری خود را از نام «دیلن توماس» شاعر ولزی گرفته‌ است. وی که در سبک موسیقی بومی آمریکا فعالیت می‌کرد، در دهه‌ ۱۹۶۰ میلادی به سبک راک رو آورد و اشعار عاشقانه‌ «راک اند رول» روز را با اشعار ادبی و روشنفکرانه کلاسیک درهم آمیخت. وی در پدیدار شدن سبکی در موسیقی به نام «راک بومی» در اواسط دهه‌ ۶۰ بسیار تاثیرگذار بود و به نام شکسپیر هم‌نسلانش شهرت یافت.

ترانه‌ معروف او «چون یک خانه‌به‌دوش» که از سوی «رولینگ استون» اجرا شد، به‌عنوان بهترین ترانه‌ تمام زمان‌ها انتخاب شد. این خواننده مطرح آمریکایی مدال آزادی ریاست‌ جمهوری کشورش را نیز در سال ۲۰۱۲ به گردن آویخت. «دیلن» در پنج دهه اخیر در موسیقی آمریکا به‌عنوان پدیده مطرح بوده‌ است. «باب دیلن» از دید بسیاری، تاثیرگذارترین چهره در تاریخ موسیقی آمریکا بوده ‌است. برخی ترانه‌های او از طرف بسیاری از خوانندگان مشهور دوباره‌خوانی شده‌ که ازجمله آنها می‌توان به اجرای «از فراز برج دیدبانی» از سوی «جیمی هندریکس» اشاره کرد.

مهارت کلامی، شوخ‌طبعی، تفسیر شرایط اجتماعی، کاربرد ماهرانه قافیه و استعاره از ویژگی‌های بارز اشعار دیلن است. او نه تنها بر موسیقیدانان بلکه بر نویسندگانی نظیر آلن گینزبرگ و جویس کرول اوتس تاثیر عمیقی گذاشته است. «مارتین اسکورسیزی» کارگردان سرشناس سینما فیلم مستند «راهی به خانه نیست» را درباره‌ «باب دیلن» ساخته ‌است. همچنین فیلم سینمایی «من آنجا نیستم» ساخته «تاد هینز» برگرفته از زندگی این هنرمند است. باب دیلن، ۷۵ ساله، از سال ۱۹۶۲ تاکنون حدود ۴۰ آلبوم منتشر کرده و تاکنون بیش از صد میلیون نسخه از آثارش در جهان به فروش رفته است. وی شاعر متنِ بیشتر ترانه‌های خویش است و در دهه شصت میلادی هم یک رمان کوتاه منتشر کرده است. گذشته از شعر و رمان، باب دیلن چند کتاب از طراحی‌ها و نقاشی‌های خود را هم منتشر کرده است. پیش از این شهریار وقفی‌پور مجموعه‌ای از ترانه‌های «دیلن» را با عنوان «از هر ملوانی که خواستی، بپرس» ترجمه و منتشر کرده بود.

واکنش‌ها

هاری کانزرو، نویسنده می‌گوید اهدای جایزه نوبل ادبیات به باب دیلن همانند اهدای جایزه صلح نوبل به اوباما به خاطر «بوش نبودنش» است. کانزرو جزو کسانی است که دوست داشتند نام نویسنده‌ای بزرگ، اما ناشناس در جهان را به عنوان برنده نوبل ادبیات بشنوند مثلا نگوگی واتیانگو، نویسنده کنیایی. جویس کرول اوتس، نویسنده پرآوازه آمریکایی که خود جزو یکی از نویسنده‌هایی بود که برخی گمان می‌کردند نوبل ادبیات را ببرد از این انتخاب حمایت کرده و ترانه‌های باب دیلن را عمیقا ادبی توصیف کرده است.

جودی پیکو، رمان نویس آمریکایی ضمن تبریک به دیلن، با هشتگ «آیا این به آن معناست که من هم می‌توانم جایزه گرمی ببرم»، این انتخاب را نابجا دانسته است. اما آکادمی نوبل برای کسانی که می‌گویند باب دیلن موسیقیدان است و نویسنده نیست هم پاسخی دارد و آنها را به آثاری از جمله «رتیل» چاپ سال ۱۹۷۱، مجموعه نوشته‌ها و طرح‌های دیلن، چاپ سال ۱۹۷۳ و همین‌طور زندگینامه او، چاپ سال ۲۰۰۴ رجوع می‌دهد. باب دیلن که قرار است در لاس وگاس روی صحنه برود، چند ساعت پس از اعلام خبر دریافت جایزه نوبل ادبیات، هنوز واکنشی نشان نداده است. برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی به شوخی می‌گویند آکادمی نوبل هم در به در دنبال او می‌گردد ولی از قرار هنوز خواب است!