قاچاق در کمین فروش رویایی سینما

دنیای اقتصاد، شایان ربیعی: ۱۰سال پیش بود که کارگردان و عوامل فیلم «نقاب»، با پخش حلوا و خرما، مراسم ختم نمادینی برای این فیلم و سینمای ایران که درگیر بحران قاچاق و کپی فیلم شده بودند، برگزار کردند. زمان زیادی از این اتفاق نگذشت که فیلم «اخراجی‌ها» نیز که در آن زمان در حال شکستن رکورد فروش بود دچار آفت قاچاق و توزیع سی‌دی‌های غیرقانونی فیلم در بازار سیاه شد. البته پیش از این توزیع سی‌دی‌های غیرقانونی فیلم‌های سینمایی در ایران امری معمول و روزمره شده بود و بسیاری از فیلم‌هایی که مجوز اکران نمی‌گرفتند، عمدتا با معضل قاچاق روبه‌رو می‌شدند. فیلم‌های عباس کیارستمی و جعفر پناهی از مهم‌ترین فیلم‌هایی بوده که پیش‌تر به‌صورت غیرقانونی توزیع می‌شد. اما به هر حال ماجرای توزیع قاچاق فیلم‌های سینمایی در ایران زمانی مورد توجه مسوولان قرار گرفت که فیلم‌های مجوزدار روی پرده هم به ورطه قاچاق افتادند. در واقع بلایی که به واسطه سختگیری در مجوز اکران برای برخی فیلم‌های سینماگران مطرح برای آنان ایجاد شده بود، گریبانگیر سینمای رسمی شد و فیلم‌های پرفروش را نیز مبتلا کرد.

سال ۸۶ با افزایش قاچاق فیلم، سینماگران تصمیم گرفتند با برگزاری تجمعی اعتراضی، مسوولان و نهادهای مربوطه را وادار به تصمیم‌گیری و رفع و رجوع بحران کنند. در همان زمان تلاش‌هایی برای جلوگیری از این بحران انجام گرفت. سی.دی فروش‌های کنار خیابان‌ها جمع شدند و با بسیاری از توزیع‌کنندگان محصولات تصویری که سی.دی‌های غیرقانونی هم توزیع می‌کردند برخورد شد. اگر خاطرتان باشد، تیزرهای تبلیغاتی بسیاری هم از تلویزیون و سینماها پخش شد. احتمالا یادتان می‌آید که انیمیشن‌های معروف به سیا ساکتی یا تیزرهای بازیگران محبوب سینما و... مدام از طرق مختلف پخش می‌شد تا مردم را از خرید سی‌دی‌های قاچاق منع کند.

اما آن طور که پیداست ۱۰سال پس از تلاش‌های «سیاساکتی» و مسوولان، قاچاق فیلم همچنان در حجم گسترده در حال انجام است. این اتفاق با توجه به فروش فوق‌العاده سینمای ایرانی در ۶ ماه اخیر که رکورد باورنکردنی ۱۰۰ میلیارد تومانی را هم پشت سر گذاشته، بیش از پیش اهمیت و حساسیت دارد. گسترش فعالیت غیرقانونی برخی از قاچاقچیان در سال جاری، ممکن است به این رکوردشکنی‌ها و دوران خوب فروش در سینما آسیب بزند. بنابراین هرچه زودتر باید تلاشی جدی و اساسی برای جلوگیری از قاچاق انجام شود. به گفته مدیر موسسه رسانه‌های تصویری،در سال جاری تاکنون۱۳ میلیون و ۲۵۰ هزار نسخه غیرقانونی فیلم در کشور کشف و ضبط شده است. این رقم به خوبی نگرانی از ایجاد بحران گسترده در قاچاق فیلم را گوشزد می‌کند. حالا بماند آمار سی.دی‌هایی که هنوز کشف و ضبط نشده‌اند. البته دولت تدبیر و امید از ابتدای فعالیتش تصمیم گرفت تا با راه اندازی تکنولوژی VOD و توزیع کابلی آرشیو فیلم‌ها وسریال‌ها از حجم قاچاق بکاهد. این اتفاق البته ممکن است بتواند حجم قاچاق را کاهش بدهد؛ اما برای رفع بنیادین این مشکل باید راهکارهای دیگری در پیش گرفت.

چرا سیاساکتی جواب نداد؟

منع مردم از خرید سی‌دی‌های قاچاق فیلم‌ها در حالی انجام می‌شد که گزینه جایگزین دیگری به آنان پیشنهاد نمی‌شد. در واقع برنامه‌ریزی مسوولان برای جلوگیری از قاچاق، صرفا به برخورد فیزیکی با توزیع‌کنندگان خیابانی سی‌دی‌ها و تکیه بر اخلاق مداری و خویشتن‌داری خریداران خلاصه شد. این در حالی بود که یک بررسی اجمالی علت گرایش مردم به سی‌دی‌های قاچاق را در چند مساله توضیحی می‌داد.

محدودیت‌های اجتماعی و کمبود امکانات: یکی از این مسائل کمبود سالن سینما و محدودیت‌های اجتماعی در استفاده از تفریحات فرهنگی در شهرستان‌ها است. به گفته مصطفی ابطحی، مدیر موسسه رسانه‌های تصویری، که از سوی خبرگزاری مهر در تاریخ ۱۹ مردادماه امسال بازتاب یافته است، «عملیات کشف محصولات غیرمجاز در تهران به خوبی در حال انجام است اما در استان‌هایی مانند البرز، اصفهان، خراسان رضوی، قم و فارس وضعیت قاچاق نگران‌کننده است که باید به آن رسیدگی شود.» حالا این گفته‌ها را بگذارید کنار حرف‌های افشاگرانه مصطفی کیایی درباره قاچاق فیلمش که دیروز در «ایلنا» منتشر شده است. او گفته: «در مشهد نسخه‌های قاچاق فیلم‌های بخش هنروتجربه به تعداد بسیار موجود بود. حتی نسخه‌های قاچاق فیلم‌هایی که هنوز روی پرده هستند نیز در بین فیلم‌ها دیده می‌شد. لینک فیلم‌های سینمایی‌ که همین الان در حال اکران هستند، روی یوتیوب بارگذاری می‌شود. اینها مسائل بسیار مهمی است که مسوولان چشم خود را به روی آن بسته‌اند.»

این وضعیت شهر مشهد است که در چند مدت اخیر همواره با محدودیت‌ها و موضع‌گیری‌های مختلفی درباره برگزاری برنامه‌های فرهنگی مواجه بوده است. غافل از اینکه اعمال محدودیت‌های مکانیکی نه تنها مشکل را برطرف نمی‌کند، بلکه باعث زیرزمینی شدن و لایه‌دار شدن برخی تخلفات عمده و عمیق‌تر نیز خواهد شد. مصداق و موید این حرف، موضع‌گیری مردم در قبال این محدودیت‌ها است. طبیعی است که اختلاف نظر مردم با مسوولان در این گونه موارد، موجب دور زدن این محدودیت‌ها و البته شکل‌گیری فضاهای غیررسمی و زیرزمینی برای توزیع محصولات فرهنگی است. اتفاقی که قاچاق گسترده فیلم در شهر مشهد را هم باید برآن اساس تحلیل کرد. دیگر شهرهای نامبرده در گفته‌های مدیر موسسه رسانه‌های تصویری نیز، وضعیت بهتری از مشهد ندارند و برخی محدودیت‌های غیرضروری و برخوردهای قهرآمیز موجب رونق بازارهای سیاه و فضاهای غیررسمی شده و قاچاق گسترده فیلم را نیز به دنبال داشته است.

سختگیری در مجوز‌های اکران: یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل گرایش مردم به خرید سی.دی‌های قاچاق، در دسترس نبودن برخی از فیلم‌هایی است که از سوی نهادهای نظارتی مجوز لازم برای اکران را دریافت نکرده‌اند. فیلم‌هایی که در ابتدای این گزارش به آنها اشاره شد، از جمله طعم گیلاس، طلای سرخ، دایره و... به واسطه عدم اکران در سینما و توزیع قانونی، به بازار قاچاق راه پیدا کرده‌اند. عدم اکران برخی فیلم‌ها و قاچاق آنها هم به تهیه کننده فیلم ضربه می‌زند و هم اینکه مسوولان را از هدف نظارتی‌شان دور می‌کند. چندی پیش فیلم «عصبانی نیستم»، «زندگی خصوصی» و «خانواده محترم» به واسطه عدم مجوز در اکران، قاچاق شدند و احتمالا فیلم‌های «خانه پدری»، ‌«رستاخیز» و... نیز در صف قاچاقی‌های آینده نزدیک هستند. سختگیری در اعطای مجوز به این فیلم‌ها نه‌تنها باعث دیده نشدن این فیلم نمی‌شود، ‌بلکه اشتیاق عمومی به دیدن آنها و گرم کردن بازار قاچاق را به همراه خواهد داشت.

یک داستان غم‌انگیز

«قاچاق فیلم‌ها دوباره شروع شده است. ما حدود ۲۰ روز است که درگیر این قصه هستیم. فیلم‌هایی که هنوز روی پرده هستند، نسخه‌های قاچاق‌شان از کوچه و بازار سردر‌می‌آورد.» این بخشی از گفته‌های مصطفی کیایی کارگردان فیلم بارکد است که به تازگی راهی سفرهای استانی شده تا نسخه‌های قاچاق فیلمش را جمع کند. وی می‌گوید: با اینکه تمام مسائل ایمنی را رعایت می‌کنیم؛ اما بازهم فیلم‌ها غیرمجاز پخش می‌شوند. حتما جریانی وجود دارد که باید بررسی شود و جلوی آن گرفته شود. کافی است به شهرستان‌ها رجوع کنید تا متوجه شوید چقدر نسخه فیلم‌های قاچاق در آنجا وجود دارد. او ادامه داد: با توجه به اینکه فیلم بارکد فروش خوبی در تهران داشته، در شهرستان‌ها هم می‌توانست این موفقیت را تکرار کند؛ اما ما مجبور بودیم خیلی زودتر dvd فیلم را وارد بازار کنیم؛ زیرا هرلحظه امکان قاچاق فیلم وجود داشت. او با بیان این مطلب که قاچاق فیلم‌ها ضرر بسیار بزرگی برای تهیه‌کننده‌ها و پخش‌کننده‌های سینماست، درباره شیوه برخورد با این موضوع گفت: به نظرم این کار یک عزم جدی می‌خواهد. وقتی ما به یک حوزه قاچاق در مشهد ورود کردیم آن‌هم به‌وسیله شرکت پخش‌کننده، ارشاد مشهد و پلیس امنیتی متوجه شدیم چقدر کپی‌های غیرمجاز در شهرستان‌ها وجود دارد. اگر جلوی اینها گرفته شود نسخه‌های ویدئویی فیلم‌ها می‌تواند فروش خوبی داشته باشد و کمک زیادی به بدنه سینما کند.