آزادسازی بازار

گروه فرهنگ و هنر، شایان ربیعی: اکران، خط پایان تولید یک فیلم است. در واقع هدف غایی هر فیلم سینمایی آن است که بالاخره روزی، پرده نقره‌ای سینما را ببیند و با مخاطبانش ارتباط برقرار کند. روند اکران فیلم‌ها در ایران در مقایسه با فرآیند اکران فیلم‌های سینمایی در دیگر کشورها، سبک و سیاق متفاوت و منحصربه‌فردی دارد. در همه کشورهای توسعه یافته که تولید فیلم سینمایی بالایی دارند یا سینما را به‌عنوان یک صنعت می‌شناسند، هر فیلم سینمایی در جریان یک توافق مالی میان سینمادار و تهیه‌کننده فیلم به اکران می‌رسد. رشد تولید فیلم و افزایش سریع تعداد سالن‌های سینمای موجب شکل‌گیری بازارهایی جدید به نام «بازار فیلم» شد. بازار فیلم در واقع محل رد و بدل فیلم‌ها میان تهیه‌کنندگان و سینماداران است. بخش مهمی از حواشی جشنواره‌های معتبر جهانی به بازار فیلم اختصاص دارد. بازار فیلم در سال‌های اخیر تنها محل ارتباط تهیه‌کنندگان و سینمادارها نبوده است. فروش فیلمنامه‌ها و حتی فروش فیلم قبل از تولید هم بخش مهمی از بازارهای امروزه فیلم شده است. با این همه اما در ایران اگرچه یکی، دو سال است که بازار فیلم در حاشیه جشنواره فیلم فجر برگزار می‌شود اما واقعیت آن است که این بازارها مصرف خارجی دارد. اکران فیلم در ایران زیر نظر یک شورا به نام شورای صنفی نمایش اداره می‌شود.

ایران؛ یک شورا به جای بازار فیلم

شورای صنفی نمایش زیر نظر سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کند و مرکب از نمایندگان انجمن سینماداران، اتحادیه تهیه‌کنندگان، کانون کارگردانان، نماینده وزارتخانه و نماینده هیات‌مدیره خانه سینما است. اختیارات این شورا که از قرار، کار ویژه بازار فیلم را در ایران انجام می‌دهد، اختیارات گسترده‌ای است. برخی عقیده دارند که اعضای شورای صنفی نمایش در جایگاه تصمیم‌گیرنده برای صاحبان فیلم و سینماداران کار می‌کنند و همچنین بعد از ممیزی‌های متنوعی که در مورد هر فیلمی ممکن است اتفاق بیفتد، با رسمی شدن ارزیابی فیلم‌ها در شورای صنفی نمایش، تصور می‌شود، فیلتر دیگری نیز بر سر راه سینما سبز شده باشد. تصمیم‌های شورای اکران در هر دوره‌ای با حاشیه‌های متعددی همراه بوده است و حتی در برخی مواقع، اتهام‌های سنگینی درباره اکران برخی فیلم‌ها به این شورا زده شده است. مسوولیت قانونی شورای صنفی نمایش اینچنین تعریف می‌شود: «این شورا برای نظارت بر ثبت و حسن اجرای قراردادهای منعقده سینمایی بین تولید‌کنندگان، توزیع‌کنندگان و سینماداران و حل اختلاف آنان و با هدف امکان گردآوری اطلاعات و پردازش و ارائه آن به صاحبان فیلم و سینما فعالیت می‌کند.»

انتقادها به عملکرد شورای اکران

دو سال پیش و در آستانه اعلام فیلم‌های اکران نوروزی، خبرگزاری خبرآنلاین در گزارشی در نقد عملکرد شورای اکران نوشت: «شورای صنفی نمایش از سال ۸۹ در دل اتحادیه تهیه‌کنندگان قرار گرفت؛ این بدعت حاصل صنف دولت‌ساخته تهیه‌کنندگان بود که به جای مصلحت سینمادار و صاحب فیلم، مایل بودند اعضای شورای صنفی بگویند کدام فیلم را باید فعلا از تماشاگر دور نگه داشت و کدام را روانه پرده نمایش کرد. گاه از این اقدام به‌عنوان مشاوره یاد می‌شد به این ترتیب که اعضای شورای صنفی نمایش از آنجا که جزو افراد با‌تجربه عرصه اکران هستند بهتر می‌دانند که کدام فیلم در کدام نوبت از نمایش می‌تواند اکران بهتری داشته باشد، اما عملا آنچه مشاهده می‌شد تعیین تکلیف شورای صنفی نمایش برای ترکیب اکران بود. نظارت بر ثبت و حسن اجرای قراردادها کجا و ارزیابی فیلم‌ها و تعیین اینکه کدامیک از آنها مناسب نمایش در نوروز هستند و کدام مناسب فصل تابستان و کدامیک را باید در فصل مرده اکران کرد، کجا؟»

اما انتقادها روز‌به‌روز گسترده‌تر شد تا این که شورای راهبردی سینمای ایران نیز روز گذشته در بیانیه‌ای شکل‌گیری بازار آزاد فیلم را مورد تاکید قرار داد. این شورا با این بیانیه که برای پنجمین‌بار است منتشر می‌شود،‌ خواستار محدود کردن اختیارات شورای اکران شده است.در این بیانیه آمده است: «با توجه به مساله بحران مخاطب و ریزش آن در سال‌های گذشته که نقش اصلی در عدم رشد بخش خصوصی سینما را دارد، این شورا بر این باور است که رابطه مخاطب و سینما تنها در صورتی در بهترین مسیر خود حرکت خواهد کرد که نمایش فیلم درسینماهای ایران صرفا در رابطه سینمادار با تهیه‌کننده تعریف شود. تجربه نشان داده وجود هرگونه واسطه به ارتباط گسترده و سالم فیلم با مخاطب خدشه وارد کرده و احتمالا باعث ایجاد رانت‌های مختلف برای برخی افراد و نهاد‌ها خواهد شد.با آزادسازی چرخه اکران و ضابطه‌مند کردن نحوه نمایش فیلم‌ها در سالن‌های سینما، این امکان برای رویارویی بی‌واسطه سینما با مخاطب فراهم می‌شود و تنها وجود یک نهاد بازرسی برای پیگیری حقوق تضییع شده سینماگران و صاحبان سالن‌ها کفایت خواهد کرد.»

گسترش درآمدهای سینمای ایران

سال ۹۳ با وجود اکران فیلم پرفروشی مثل «شهر موش‌ها ۲» که حدود ۱۲ میلیارد تومان فروش داشت،‌ کل درآمد سینمایی ایران در تمام ۱۲ ماه سال، حدود ۵۰ میلیارد تومان گزارش شد که در قیاس با سال ۹۲ افزایش نزدیک به ۴۰ درصدی را نشان می‌داد. سال ۹۲ فروش سینما در حدود ۳۰ میلیارد تومان بوده است. حالا این اعداد و ارقام را مقایسه کنید با فروش ۲۰ میلیارد تومانی سینمای ایران تنها در فروردین ماه سال ۹۵. یعنی تنها در یک ماه! روند افزایشی فروش البته همیشه روال ثابتی نداشته و درگیر موج سینوسی بوده است؛ اما برآیند فروش در چند سال اخیر افزایشی بوده و افزایش چند میلیاردی فروش فیلم‌ها،‌ بخش خصوصی را به تولید و اکران در صنعت سینما راغب کرده است.به‌نظر می‌رسد که بازار میلیاردی سینمای ایران در یکی، دو سال اخیر با رشد قابل‌توجهی که داشته زیرساخت‌های لازم را برای ورود به بازار آزاد عرضه و اکران به دست آورده است و با واگذار کردن اکران فیلم‌ها به توافق میان تهیه‌کنندگان و سینمادارها یعنی با استاندارد شدن فرآیند اکران در ایران،‌ بسترهای لازم و کافی برای توسعه صنعت سینما و افزایش فروش فراهم خواهد شد. صد البته باید توجه داشت که فروش‌های میلیاردی فیلم‌های سینمایی در اکران‌هایی همچون اکران نوروزی با توجه به انحصار اکران فیلم‌ها در تصمیم‌گیری‌های یک شورا امکان وا حتمال ایجاد فساد را نیز گسترش می‌دهد.بازار آزاد اکران فیلم‌ها در سینمای ایران، ضمن ترغیب بخش خصوصی به توسعه ساخت سینما و مراکز تفریحی - تجاری مجهز به سالن‌های سینما، می‌تواند تنوع مورد نیاز جامعه را در زمینه فیلم سینمایی تامین کرده و تفریح ارزان قیمت و خانوادگی سینما را در دورترین شهرهای ایران نیز ممکن کند.

ناهمگونی عرضه و تقاضا در سینما

مقایسه آمارها نشان می‌دهد که میزان تقاضا برای فیلم بیشتر از میزان عرضه است و فروش ۲۰میلیاردی یک ماهه سینمای ایران تنها در تعداد بسیار محدودی سینما اتفاق افتاده است. بسیاری از شهروندان ایران ساکن شهرهای کوچک و حتی برخی مراکز استان‌ها هنوز موفق به دیدن فیلم‌های اکران نوروزی نشده‌اند چون سالن‌های سینمایی فعال در شهرهایشان وجود ندارد. جالب آن است که فروش فیلم‌های زیرنویس در گوشه خیابان‌ها به یک کاسبی پررونق در شهرهای بدون سینما و حتی شهرهای سینمادار تبدیل شده است.براساس اعلام مرکز آمار ایران؛ تعداد سالن سینماهای کشور از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۳۹۲ کاهش یافته و از ۲۴۶ به ۲۱۲ سالن رسیده است. مقایسه آمار تعداد سینما در سال ۱۳۹۳ با سال ۱۳۹۲ کاهش ۹ درصدی را نشان می‌دهد و در سال ۱۳۹۳ به تعداد ۱۹۳ سینما رسیده است. در سال ۹۴ آمار سالن‌های فعال سینما طبق گزارش‌های غیررسمی به ۱۳۰ سالن رسیده است. (این آمار غیر از تعداد مراکزی است که در برخی از شهرهای کوچک برای اکران‌ فیلم حضرت محمد (ص) در نظر گرفته شد).این در حالی است که در آمریکا،‌ بیش از ۴۱ هزار سالن فعال سینما و جود دارد و در چین تعداد آنها به حدود ۳۲ هزار رسیده است. در فرانسه حدود ۸۰ میلیون مخاطب جدی و ثابت سینما وجود دارد که به سادگی و با قدرت انتخاب می‌توانند در کوتاه‌ترین زمان به یک سینما دسترسی پیدا کنند. ژیل رناورد، معاون موسسه یونی فرانس که چند روزی است برای حضور در جشنواره جهانی فجر به ایران آمده، با بیان اینکه پخش فیلم‌های ایرانی در کشورهای دیگر آن طور که باید نیست و پخش‌کننده‌های قوی زیادی فعالیت نمی‌کنند، اضافه کرد: باید به پخش فیلم در ایران بیشتر بها داده شود که در این راستا اول باید امکان پخش فیلم‌های خارجی در ایران فراهم شود و تعداد سالن‌ها هم افزایش یابد چون اکثر سالن‌های سینمایی ایران برای فیلم‌های ایرانی هستند و نه خارجی پس باید اجازه داده شود که سالن‌ها به فیلم‌هایی از کشورهای دیگر دسترسی داشته باشند.به هر حال باید منتظر ماند و دید که آیا اکران فیلم‌های سینمای ایران در انحصار یک شورای چندنفره باقی خواهد ماند یا خیر.