در گفت‌وگو با مدیرعامل صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک بررسی شد
منبع جدید شارژ بنگاه‌ها
یکی از مهم‌ترین دلایل نامطلوب بودن وضعیت بنگاه‌های کوچک و متوسط در کشور، نبود ابزارها و بسترهای مالی مناسب برای این بنگاه‌ها است که به این منظور دولت‌ها در کشورهای مختلف، صندوق‌های حمایتی را برای ضمانت از سرمایه‌گذاری در این صنایع تشکیل داده‌اند.
عکس: دنیای اقتصاد
یکی از مهم‌ترین دلایل نامطلوب بودن وضعیت بنگاه‌های کوچک و متوسط در کشور، نبود ابزارها و بسترهای مالی مناسب برای این بنگاه‌ها است که به این منظور دولت‌ها در کشورهای مختلف، صندوق‌های حمایتی را برای ضمانت از سرمایه‌گذاری در این صنایع تشکیل داده‌اند. مقایسه صندوق‌های ضمانت SMEها در ایران با کشورهای مختلف نشان می‌دهد که ایران سطح سرمایه بسیار پایین‌تری را در این صندوق‌ها نسبت به کشورهای دیگر دارد. با این حال از آنجا که در سال جاری سیاست دولت مبنی بر خروج صنایع کوچک و متوسط از رکود است، به این منظور اخیرا سرمایه صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک از سوی دولت افزایش یافته است. «دنیای اقتصاد» نیز در این راستا با مدیرعامل صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک گفت‌و‌گویی داشته و جزئیات این امر را مورد بررسی قرار داده است. علی تعقلی، مشکلات صنایع کوچک در حوزه تامین مالی را در چهار بخش می‌داند. به گفته وی، «دسترسی محدود این بنگاه‌ها به منابع مالی»، «نرخ بالای تسهیلات»، «کمبود نقدینگی قابل توزیع» و «نداشتن وثیقه» عمده موانع تامین مالی بنگاه‌های کوچک در کشور است.
از ابتدای امسال متولیان صنعت، تاکید بسیاری بر خارج کردن بنگاه‌های کوچک و متوسط از رکود داشتند. یکی از اقدامات صورت گرفته در این زمینه، افزایش سطح خدمات صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک است. لطفا جزئیات این امر را توضیح دهید.
صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک از سال 1386 تا ابتدای شهریور 1394 تا سقف یک میلیارد تومان و حداکثر 70 تا 85 درصد تسهیلات اعطایی بانک‌ها و موسساتی را که به تولیدکنندگان تسهیلات می‌دادند، ضمانت می‌کرد. همزمان با هفته دولت در سال جاری، سقف ضمانت‌نامه فعال صندوق برای اشخاص حقیقی و حقوقی شاغل در صنایع کوچک، به 6 میلیارد تومان و برای هر ضمانت‌نامه نیز تا سه میلیارد تومان افزایش پیدا کرد. 25 میلیارد دلار نیز در قانون بودجه 94 تصویب شده و فرآیند پرداخت آن در بانک مرکزی در حال انجام است که به سرمایه صندوق اضافه می‌شود. علاوه براین، خدمات صندوق ضمانت نیز از یک خدمت به بیش از 10 خدمت در راستای پذیرش ریسک اعتباری صنایع کوچک افزایش یافته است. به طور کل صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک، این صنایع را در 4 حوزه خرید، فروش، سرمایه‌گذاری و پیمانکاری تضمین می‌کند. در حوزه خرید تولیدکننده صنایع کوچک می‌تواند بدون پرداخت پول، به خرید مواد اولیه، ماشین‌آلات، خدمات و... بپردازد و پس از چند ماه بدهی خود را به فروشنده پرداخت کند. در این زمینه صندوق تضمین می‌کند در صورتی که تولیدکننده نتوانست بدهی خود را در موعد مقرر تسویه کند، دیون مربوط را بپردازد. در واقع رونق تامین مواد اولیه و تولید در صنایع کوچک بدون تزریق نقدینگی ایجاد می‌شود. در حوزه فروش نیز صندوق بازگشت پول تولیدکننده را تضمین می‌کند؛ به این مفهوم که خریداران از صنایع کوچک توسط صندوق اعتبارسنجی می‌شوند و پس از محاسبه حد اعتباری فرآیند فروش از صنایع کوچک به خریدار تضمین می‌شود و نگرانی وصول مطالبات صنایع کوچک به صفر می‌رسد. عدم وصول مطالبات صنایع کوچک از خریداران یکی از مشکلات کلیدی شان است. ضمن اینکه اگر با ارائه مستندات لازم بانک عامل اسناد مربوطه را تنزیل و نقدینگی را در اختیار فروشنده (صنایع کوچک) قرار دهد صندوق برای تسهیل در خرید دین موصوف اسناد را بیمه می‌کند. به عبارت دقیق‌تر تضمین معاملات اعتباری راهکاری برای خروج از رکود در شرایط کمبود نقدینگی است. در حوزه سرمایه‌گذاری نیز صندوق تسهیلات اعطایی توسط بانک و اشخاص حقیقی و حقوقی سرمایه‌گذار در صنایع کوچک را تضمین می‌کند. ضمن اینکه صندوق آمادگی دارد اوراق بدهی و تنوع صکوک مختلف منتشره برای صنایع کوچک را تضمین کند. در حوزه پیمانکاری نیز تنوع ضمانت نامه‌های شرکت در مناقصه و مزایده و حسن انجام و پیش پرداخت و کسور وجه الضمان نیز با 50 درصد تخفیف در کارمزد و 50 درصد تخفیف در وجوه تودیعی به طور ویژه برای صنایع کوچک ارائه می‌شود. از سوی دیگر، صندوق برای تمامی ریسک‌های اعتباری و تامین مالی صنایع کوچک راهکار پیش‌بینی کرده است. توصیه صندوق مراجعه به نمایندگان صندوق در معاونت صنایع کوچک شرکت شهرک‌های صنعتی استان برای مشاوره و اخذ حد اعتباری است. اصولا ریسک‌های اعتباری توسط بیمه‌های تجاری پوشش داده نمی‌شود و صندوق در این زمینه رقیبی ندارد.
در حال حاضر چند درصد بنگاه‌های کوچک در کشور در تعطیلی به سر می‌برند؟
بهتر است این سوال را این‌گونه مطرح کرد که چند درصد از بنگاه‌های کوچک در حال فعالیت هستند؟ بر این اساس در حال حاضر، بیش از ۸۳ درصد بنگاه‌ها در حال فعالیت هستند و حداقل ۵۰ درصد آنها با ظرفیت بیش از ۵۰ درصد در حال کار هستند.
مقایسه‌ای از صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک با صندوق‌های مشابه در دنیا را ارائه دهید؟
در 100 کشور دنیا بیش از 2250 صندوق ضمانت وجود دارد. وظیفه این صندوق‌های ضمانت، پذیرش ریسک اعتباری تولیدکنندگان کالا و خدمات است. در کشورهای پیشرفته با اینکه مشکلات اعتباری نسبت به کشورهای در حال توسعه کمتر است، اما پذیرش ریسک اعتباری به طور گسترده‌تر و عمیق‌تر مخصوصا در شرایط بحران مالی پیگیری می‌شود. به طور مثال سرمایه صندوق‌های صنایع کوچک در آمریکا 6هزار میلیون دلار، فرانسه 12هزار میلیون دلار، کره جنوبی 4هزار میلیون دلار، اسپانیا 800 میلیون دلار،ترکیه 590 میلیون دلار و ایران 10 میلیون دلار است. البته سرمایه صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری ایران بر اساس مصوبه دولت 25 میلیون دلار افزایش خواهد یافت. به طور کل دلیل به وجود آمدن این گونه صندوق‌ها اهمیت صنایع کوچک به موجب اثربخشی شان در ایجاد اشتغال، با هزینه و سرمایه‌گذاری کم است. در اکثر کشورهای پیشرفته، بیش از 90 درصد تعداد بنگاه‌ها متعلق به صنایع کوچک است. ایران نیز به منظور برون رفت از بیکاری راهی جز فعال کردن و ایجاد واحدها و بنگاه‌های کوچک ندارد. برای اینکه این بنگاه‌ها به وجود بیایند، نیازمند تخصیص اعتبار و سرمایه‌گذاری هستیم. در کشورهای توسعه یافته به رغم اینکه نرخ بیکاریشان کمتر است، اما به این موضوع توجه و اهمیت بیشتری را معطوف می‌کنند. بر این اساس، یکی از نقاطی که می‌تواند به توسعه صنایع کوچک کمک کند نیز صندوق‌های حمایتی از صنایع کوچک است. باید توجه شود که بر اساس آمار منتشره اکنون 7/ 2 میلیون فرد فعال بیکار داریم و علاوه بر آن 4 میلیون دانشجو داریم که به این بازار در سال‌های آینده اضافه می‌شوند و دولت باید برای این خیل بیکاران برنامه‌ریزی کند. ضمن اینکه در حال حاضر به ازای هر 6/ 3 نفر ایرانی فقط یک فرد فعال شاغل داریم که آمار نگران‌کننده‌ای است؛ این در حالی است که تعریف شغل بسیار سهل منظور شده است.
در حال حاضر صنایع کوچک در کشور به طور کلی با چه مشکلاتی همراه هستند؟
صنایع کوچک در چند طیف با مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند. یکی از این مشکلات ناتوانی در ایجاد محیط کسب‌و‌کار یا موانع و مشکلات ادارای در اخذ مجوز‌ها و بوروکراسی‌های اداری است که عمدتا در سطح حاکمیت باید به حل آن پرداخته شود؛ مشکل بعدی نیز نبود اطلاعات مدون و اثربخش در حوزه تولید و تجارت صنایع کوچک است. متولی صنعتی اطلاعات دقیق و منسجم و کامل از منابع خرید و محل‌های فروش و فناوری‌های مورداستفاده ندارد و برای حل این معضل نیز شبکه‌های مشاوره‌ای رایگان به طور گسترده و مکفی وجود ندارد. به طور کلی می‌توان گفت تا به حال در حوزه‌های سخت افزار برای صنایع کوچک بسیار خوب و مناسب عمل شده، اما در حوزه نرم‌افزار همچنان با مشکلات زیادی همراه هستیم؛ به طوری که در این حوزه نیاز به افراد متخصص و با تجربه احساس می‌شود تا فضای مناسب برای صنایع کوچک هر چه زودتر مهیا شود. مشکل بعدی صنایع کوچک، مشکل تامین مالی است. در حال حاضر چه صنایع کوچک و چه صنایع بزرگ در کشور در ارتباط با دسترسی به منابع مالی، نرخ تامین مالی، تامین اعتبار لازم و وصول مطالباتشان با چالش جدی مواجه هستند؛ اما چون صنایع کوچک به منابع بزرگی وصل نیستند و کمترین تلنگری آنها را نابود می‌کند، با چالش بیشتری نسبت به بنگاه‌های بزرگ مواجه هستند. از این رو برای حل این چالش نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا صندوق‌های ضمانت SME حضور دارند و از فعالان صنایع کوچک حمایت می‌کنند. طیف دیگر مشکلات این صنایع، در حوزه بازار بوده که ناشی از نوسانات متعدد در تصمیم‌گیری یک واحد تولیدی، نوسانات در قیمت ارز و مواد اولیه و ... است. در حوزه برند نیز این صنایع با مشکل رو به‌رو بوده و در زمینه فروش نیز با خریدهای انحصاری دچار مشکل می‌شوند. البته عدم توسعه دانش مدیریتی خود بنگاه‌ها از جمله دانش آنها در تامین نیروی انسانی، مواد اولیه و فناوری و حضور در بازار و صادرات به مشکلات‌شان بیشتر دامن می‌زند. البته در همین راستا، در مراکز کسب‌و‌کار که در شهرک‌های صنعتی قرار دارند، مناطقی (دولت یارانه جا و مکان آنها را پرداخت می‌کند) وجود دارد که به شاغلان صنایع کوچک مشاوره می‌دهند؛ اما دولت باید این مراکز را گسترش دهد تا خدمات مشاوره‌ای را توسعه و برخی از آنها را رایگان انجام دهند که بر اساس آن، با افزایش آگاهی واحدهای صنعتی کوچک، چالش‌های پیش‌روی آنها نیز کمتر و از نابود شدن سرمایه‌های کشور جلوگیری می‌شود.
در حوزه تامین مالی، صنایع کوچک چه مشکلاتی دارند؟
در ارتباط با تامین مالی چهار مشکل عمده در صنایع کوچک وجود دارد. از طرفی صنایع کوچک دسترسی‌شان به منابع مالی محدود است و از طرفی دیگر با نرخ بالای تسهیلات، تولید توجیه‌پذیر نخواهد بود. کمبود نقدینگی در بازار پول و نداشتن وثیقه نزد تولیدکنندگان را نیز می‌توان از دیگر موانع تامین مالی در صنایع کوچک برشمرد.
دلایل این مشکلات را توضیح دهید و بگویید در این خصوص چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید.
در حال حاضر نظام تامین مالی در کشور بانک‌محور بوده و به هر دلیلی تامین مالی از طریق بازار سرمایه نتوانسته از مطلوبیت مناسبی برخوردار باشد، از این‌رو بنگاه‌های بزرگ در بازار پول نقش پررنگی دارند و از آنجا که برخی فعالان بنگاه‌های بزرگ تعاملات گسترده‌ای با بانک‌ها (ازجمله رابطه سهامداری) دارند، ریسک اعطای تسهیلات به آنها نزد بانک‌ها کمتر است؛ همچنین چون بنگاه‌های بزرگ گردش پولی بیشتری دارند، دسترسی‌شان به منابع مالی بیشتر است و برای بانک‌ها از نظر تامین مالی از مطلوبیت بالاتری برخوردار هستند؛ این موضوع دسترسی بنگاه‌های کوچک و متوسط را نیز به منابع مالی کم می‌کند. از طرفی اگر نگاهی به نسبت مانده تسهیلات پرداختی بانک‌ها به صنایع کوچک و به کل تسهیلات بیندازیم، متوجه می‌شویم این نرخ در بلژیک ۶۵ درصد، در مجارستان ۶۱ درصد، کره‌جنوبی ۷۵ درصد، سوئد ۹۰ درصد و در‌ترکیه ۳۸ درصد است. در حالی که این رقم در ایران زیر ۱۰ درصد برآورد می‌شود که این موضوع نشان می‌دهد در ایران حجم بسیاری از تسهیلات بانک‌ها در اختیار بنگاه‌های بزرگ قرار دارد و صنایع کوچک سهم کمی از تسهیلات پرداختی بانک‌ها دارند.
همانطور که بیان کردید، بازارهای مالی کشور بانک محور هستند و بازارهای مالی دیگر به میزان کافی رشد نکرده‌اند. شما چه راهکارهایی را برای توسعه دیگر بازارهای مالی پیشنهاد می‌کنید؟
در وهله اول باید یکسری مزیت‌هایی را برای بنگاه‌های بزرگ قائل شویم که بدهی‌شان را از بازار پول به بازار سرمایه منتقل کنند. فرض کنید بنگاه بزرگی با فروش اوراق در بازار سرمایه و کسب نقدینگی بدهی بزرگ خود را با بازار پول تسویه کند، در این صورت در مدت زمان مشخص اعطای معافیت‌های مالیاتی برای ایشان محرک و مطلوب خواهد بود؛ در غیر این صورت هیچ بنگاه بزرگی علاقه‌مند به رهایی از بازار پول و حرکت در بازار سرمایه نیست. از طرفی هنوز بازار سرمایه برای مردم ناشناخته است؛ از این رو در آگاهی بخشی آن برای عموم مردم باید اقدام شود. همچنین به طور همزمان حتما لازم است، محدودیت‌هایی را در بازار پول برای اعطای تسهیلات به بنگاه‌های بزرگ به وجود آوریم. از سوی دیگر، در حال حاضر بوروکراسی تامین مالی در بازار سرمایه چند ماه زمان می‌برد که لازم است این بوروکراسی‌ها کمتر شود. همچنین تامین‌کنندگان سرمایه در بازار سرمایه را از ایران به سایر کشورها گسترش دهیم؛ زیرا عرضه سرمایه نیز بیشتر خواهد شد. در این مسیر نیز استفاده از ابزارهای مالی و ضمانت نامه‌های دولتی و غیردولتی برای جلب سرمایه‌گذار خارجی کمک خواهد کرد و صندوق در این زمینه اقداماتی را آغاز کرده است.
برگردیم به موضوع صندوق؛ از نظر شما سرمایه صندوق ضمانت جوابگوی چند درصد نیازهای بنگاه‌های کوچک و متوسط خواهد بود؟
در حال حاضر حداقل می‌توانیم حدود ۷۰۰ میلیارد تومان مانده اعتبار برای صنایع کوچک ایجاد کنیم که با این رقم تقریبا ۱۴۰۰ واحد بنگاه کوچک در هر سال می‌تواند تحت پوشش صندوق ضمانت قرار گیرد که ۲ درصد از بازار هدف به لحاظ تعدادی و یک درصد به طور ریالی منتفع می‌شوند. البته این میزان حمایت به دلیل محدودیت در سرمایه صندوق است.
اخیرا قرار شده بسته‌ای برای حمایت از صنایع کوچک و متوسط در شورای پول و اعتبار در نظر بگیرند. ضمن توضیح جزئیات بفرمایید این موضوع چه رابطه‌ای با افزایش سطح ضمانت نامه‌های صندوق دارد؟
این موضوع همان سیاست‌هایی است که توسط مسوولان اقتصادی دولت به منظور تحریک تقاضا تشریح شده است. اعطای وام‌های ۱۰ میلیون تومانی با نرخ بهره پایین به تولیدکنندگان کالای بادوام که عمدتا از صنایع کوچک هستند، رونق را تا حدی در این صنایع به وجود خوهد آورد. از طرفی تحریکی که در بازار مسکن به وجود می‌آید نیز به نوعی صنایع کوچک را تحریک خواهد کرد؛ زیرا بخشی از تولیدکنندگان مصالح ساختمانی نیز از صنایع کوچک هستند. کاهش سپرده قانونی از ۱۳ درصد به ۱۰ درصد موجبات افزایش نقدینگی را فراهم می‌آورد که باید تولید ما به ازای آن به وجود آید، همچنین وامی که برای خرید خودرو پیش بینی شده تنها خودروسازان را منتفع نمی‌کند، بلکه با این امر صنایع مرتبط و قطعه‌سازان نیز به نوعی به حرکت در می‌آیند. اصولا خدمات صندوق مبتنی بر تسهیل‌گری در خرید و فروش و سرمایه‌گذاری با ابزار ایجاد اعتبار و تقویت عرضه و تقاضا است.
ارسال نظر