پیامد برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی
گروه صنعت و معدن: بازوی پژوهشی مجلس با انتشار گزارشی پیامدهای برداشت بی‌رویه از آب‌های زمینی را در نشست هم‌اندیشی با چند تن از کارشناسان حوزه آب بررسی کرد.

بحران در مصارف آب های زیرزمینی و تبعات آن، بررسی روند تحولات قوانین بخش آب با تاکید بر منابع آب زیرزمینی، تغییر اقلیم و تدبیر در مدیریت بخش آب از جمله مباحث مطرح شده در این نشست بود. به باور کارشناسان مساله آب در زمین ایران مقوله‌ای تازه و جدید نبوده و تمدن ایران با شناخت از محدودیت‌های اقلیم و جغرافیایی از فراز و نشیب مسیر سخت تاریخ عبور کرده و به قرن حاضر رسیده است. در قرن حاضر افزایش افسارگسیخته پیشرفت‌های تکنولوژیک، توسعه ناپایدار منجر به دست درازی به منابع طبیعی و آب و در نتیجه تخریب منابع شده است. پیامدهای عینی این پدیده را می‌توان در خشک شدن پیکره‌های آبی چون تالاب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، از بین رفتن منابع ارزشمند و استراتژیک آب زیرزمینی، بایرشدن زمین‌های کشاورزی و ایجاد اختلال در امنیت غذایی و هزاران مصداق از این دست آشکارا دید؛ به طوری که قوم ایرانی تاکنون شاید در هیچ برهه‌ای از زمان با بحرانی به این شدت روبه‌رو نشده است.


سوال اینجا است که آیا می‌توان همه تقصیرها در بروز این وضعیت بحرانی را بر دوش بخیل شدن طبیعت انداخت و نقش انسان در گذاشتن بار بیش از اندازه بر دوش طبیعت و ایجاد یک پیوند سست و شکننده با طبیعت را نادیده گرفت. بخش آب کشور را تا چه اندازه می‌توان در بروز این شرایط مقصر دانست؟ بخش آب تا چه اندازه متاثر از عوامل، مولفه‌ها و محرک‌های دیگر و سیاست‌ها و تصمیمات اخذ شده بخش‌های دیگر نظام تصمیم‌گیری کشور است. این موضوع نشان می‌دهد که تصمیمات مهم و تاثیرگذار بر آب، عمدتا خارج از بخش آب گرفته می‌شوند و متاثر از محرک‌های بیرونی و تا حد زیادی غیرقابل پیش‌بینی همچون عوامل جمعیتی، تغییر اقلیم، اقتصاد جهانی، تغییر ارزش‌ها و هنجارهای جامعه، تکنولوژی‌های جدید، قوانین و رسوم و بازارهای مالی هستند. این تحولات بیرونی بر کارآیی و اثربخشی استراتژی‌ها و سیاست‌های اتخاذ شده در بخش آب تاثیر می‌گذارند.


از این رو گفتمان جهانی آب، بحران امروز آب را بیش از آن که ناشی از کمبود آب بداند، ناشی از حکمرانی نادرست آب می‌داند و بنابراین ضرورت اصلاح مدیریت آب و فرآیندهای تصمیم‌گیری، پیاده‌سازی تصمیمات یا به عبارتی حکمرانی آب، مورد وفاق گسترده‌ای در سطوح جهانی است. همه شواهد و دلایل نشان می‌دهد که برای غلبه بر مشکلات و چالش‌های موجود و آینده آب باید کل جامعه از سیاست‌گذاران گرفته تا قانون‌گذاران، مدیران، کارشناسان، رسانه‌ها و در پایین‌ترین سطح جوامع محلی درگیر امور مرتبط با آب شوند. بدون تردید چگونگی درگیر کردن کل جامعه با موضوعات مرتبط با آب از اقدامات اساسی و مهمی است که باید سرلوحه اقدام‌های ملی باشد.


در نشست هم‌اندیشی که با عنوان «بحران آب با محوریت آب‌های زیرزمینی» در مرکز پژوهش‌های مجلس برگزار شد، سامانی مدیر گروه مطالعات امور آب، بلورچی نماینده سازمان زمین‌شناسی کشور، مظاهری کارشناس گروه آب دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس، ناصری مدیر دفتر طرح ملی تغییر آب و هوا سازمان حفاظت محیط زیست و انوش نوری اسفندیاری دبیر اندیشکده تدبیر آب ایران حضور داشتند. بر اساس نتایج این نشست از جمله پیامدهای برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی به پدیده فروچاله، فرونشست، تخریب کیفی آب زیرزمینی و پیامدهای جانبی چون سلامت جامعه، فروپاشی نظام‌های اقتصادی و اجتماعی و فروپاشی تمدنی می‌توان اشاره کرد. فرونشست زمین پدیده‌ای است خزنده و آرام که امنیت تمام زیرساخت‌های کشور مانند راه، راه آهن، شریان‌های حیاتی، پل‌ها، فرودگاه‌ها، ساختمان‌‌ها، پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها را تهدید می‌کند.


در این نشست پیشنهادهایی مبنی بر عبور از شرایط بحرانی استفاده از آب‌های زیرزمینی نیز مطرح شد که شامل موارد زیر است:


۱- تسریع در اصلاح نواقص قانونی با بهره‌گیری از تجارب گذشته، مدنظر قرار گیرد.

۲- از هرگونه اقدامی که ارائه تسهیلات و همکاری با چاه‌های غیرمجاز به ویژه در دشت‌های فاقد پتانسیل و مواجهه با بحران را ایجاد کند، خودداری شود.

۳- اصلاح ساختار سازمانی تیم مسوول حفاظت و بهره‌برداری منابع آب و تقویت دیدگاه‌ها و عملیات غیرسازه‌ای متناسب با شرایط آبی کشور در دستور کار قرار گیرد.

۴- تامین و تخصیص اعتبارات لازم در علاج بخشی و جلوگیری از ادامه روند کنونی به‌منظور اصلاح روش‌ها و بهینه‌سازی مصارف در تطابق با منابع آب کشور انجام شود.

۵- همکاری و همراهی مقامات کشوری و لشکری و قوای سه‌گانه با دستگاه‌های مسوول در اجرایی کردن موارد مربوط به مقابله با بحران آب در دستور کار باشد.

۶- ایجاد نگرش سیستمی جامع مبتنی بر آمایش سرزمین در سیاست‌گذاری‌های مدیریت منابع آب کشور و در نهایت

۷- ارائه نقشه راه مدیریت ویژه شرایط مختلف بحران‌های آب‌های زیرزمینی مدنظر قرار گیرد.