محمدحسین برخوردار

مدیرعامل دخانیات ایران

در میان بسیاری از مفاهیم که در تمدن‌های مختلف مورد احترام و توجه قرار گرفته، بی‌شک «تولید» یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مفاهیمی است که در همه ادوار تاریخی و در همه جغرافیاهای مختلف مورد احترام و تقدیر بوده و همه تمدن‌ها تلاش کرده‌اند تمرکز خود را در بهبود شرایط و لوازم آن بسیج کنند.


حتی بسیاری از تمدن‌ها و آیین‌ها، کار را مصداق عبادت خالق و تلاش‌های صورت گرفته پیرامون آن را مورد جبران در جهان دیگر توصیف کرده‌اند. اما بی‌شک فعالیت تولیدی که در واقع سلسله اقداماتی هستند که برای تامین نیازها و تبدیل منابع به کالاهای مورد درخواست صورت می‌گیرد، نیازمند تعریف ساختار، رویه، خطوط کلی و در یک کلمه مدیریت است. توسعه و تقویت آن وابسته به درجه موفقیت حاکمان در حذف دست‌اندازها و گسترش مشوق‌ها است. دولت یازدهم نیز در این میان استثنا نیست و قطعا در طول دو سال گذشته، برنامه‌های خود را برای بهینه‌سازی شرایط تولید و بر طرف کردن رکود حاکم بر آن متمرکز کرده است. اما در این میان توجه به چند نکته ضروری است. اول اینکه هدایت تولید در مسیر بهره‌مند‌سازی جامعه از مواهب آن، سخت نیازمند تصفیه تولید واقعی از ناخالصی‌ها و مصون نگه داشتن آن از انحرافات و سوء‌استفاده است؛ چرا که معمولا بیشترین سوءاستفاده‌ها و انحرافات و کاسبی‌های غیرمشروع در پشت نقاب‌ها و صورتک‌های مورد احترام جامعه انجام می‌پذیرد. همه آنهایی که به دنبال سودهای یک شبه از فعالیت‌های دلال گونه، رانت‌خواری، جابه‌جاکردن ارز، واردات با تعرفه پایین، واردات بدون محدودیت و ده‌ها نمونه دیگر هستند، همه پشت همین نقاب زیبا است که فعالیت خود را ساماندهی می‌کنند. آنچه شرف تولید داخلی را خدشه دار کرده، تولید کالا در چین و توزیع آن به نام کالای ایرانی است.


از سوی دیگر، توجه به این مهم نیز ضروری است که ما نباید خود را متولی تولید همه کالاها بدانیم. این یک انحراف در مسیر هدایت سرمایه‌گذاری‌ها است. دولت باید با پالایش تولید، سرمایه‌گذاری‌ها را به سمت حوزه‌هایی سوق دهد که دارای مزیت رقابتی است. مروری بر تجربه شکل گرفته در طول سال‌های گذشته نشان می‌دهد هر چند تحمیل تحریم‌ها بر اقتصاد ایران موجب شد که ایرانیان در کسب برخی تکنولوژی‌های مورد نیاز به مرحله خوبی برسند و آنها را در داخل تولید کنند، اما یک مسیر اشتباه را در کشور ما ریل‌گذاری کرد و آن توجیه مساله تولید همه کالاها در داخل بود. این تفکر غیرکارشناسی و زیان آور، متاسفانه اجازه داده در شرایط کمبود سرمایه ارزی در همه سال‌های گذشته، سرمایه‌گذاری در تولید هر کالایی بدون لحاظ مولفه «مزیت داشتن» شروع و شدت پیدا کند. شعار و رفتار غیرکارشناسی مبتنی بر تولید همه کالاها در داخل علاوه بر اینکه موجب دلسردی و نارضایتی مشتریان و مصرف‌کنندگان ایرانی شد که کالاهای با کیفیت نازل را باید خریداری می‌کردند یک ضایعه اسفناک بزرگ داشت و آن هدر دادن نیروی انسانی بود. نکته سوم، پالایش تولید از زاویه بهره‌وری است. تجربه دهه‌های گذشته به صراحت نشان داد که تولید بدون لحاظ مولفه بهره‌وری محکوم به فنا و هدر دادن سرمایه‌ها است. نمی‌توانیم داعیه‌دار حمایت از تولید باشیم و افزایش بهره‌وری را سرلوحه برنامه‌های خود قرار ندهیم. دروازه بازارهای کشورهای خارجی ممکن است با توسل به دیپلماسی اقتصادی گشوده شود، ولی قطعا در شرایطی این در به روی تولیدکننده ایرانی باز خواهد ماند که بیشترین میزان تولید را نسبت به هزینه صرف شده داشته باشد. متاسفانه عقبه تولید در کشور ما بیانگر این واقعیت است که افزایش بهره‌وری موانع زیادی دارد. باید برای برداشتن موانع بر سر راه بهره‌وری، تدابیر لازم به کار برده شوند.


پالایش تولید از منظر بهره‌وری مهم‌ترین رویکرد را می‌تواند پیش روی مدیران قرار دهد. در این مسیر یا باید قید تولید برخی از محصولات را بزنیم یا اینکه عوامل ارتقای بهره‌وری آنها را پیاده‌سازی کنیم. علوم مختلف در حوزه مدیریت بهینه تولید بر این مدعا دلالت دارند که در حالت عمومی برای افزایش بهره‌وری باید سرمایه‌گذاری‌ها بر نوسازی ماشین‌آلات خطوط تولید، مهارت‌آموزی نیروی انسانی، ورود دانش فنی، تحول در شیوه مدیریت و بهینه‌سازی تخصیص منابع و سرمایه‌ها متمرکز شود. به همین جهت است که مردان اقتصادی دولت باید برای دو سال آینده از سه منظر نسبت به پالایش تولید دقت نظر بیشتری داشته باشند. همه می‌دانیم که تولیدی شایسته احترام و حمایت است که ثمره آن نصیب جامعه شده، رفاه اجتماعی را به دنبال داشته باشد و زیر ساختی برای تولید کالاهای با فناوری بالاتر شود. اگر این مهم مد نظر سیاست‌گذاران قرار گرفته و امکان انجام آن میسر شود، نتیجه‌ای که به دنبال خواهد داشت آن است که با حذف رقیبان و مدعیان دروغین، علاوه بر اینکه حمایت‌های دولت از تولید واقعی، به دست اهالی اصلی‌اش خواهد رسید، عدالت نیز در تقسیم این حمایت‌ها بهتر و اصولی‌تر محقق خواهد شد. ضمن اینکه قطعا با پالایش تولید، نظام بانکداری کشور نیز در تخصیص منابع و تزریق نقدینگی می‌تواند بهتر عمل کند.