بررسی وضع موجود و روند شاخص صنعت در مقایسه با گذشته

سیدرضا نوروززاده

رئیس هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران

روند شاخص‌های مهم بخش صنعت را باید از عملکرد برنامه‌های اول تا پنجم توسعه و بررسی میزان تحقق اهداف کمی و عملیاتی این بخش کنکاش کرد که در ادامه شمه‌ای از آن را به تفکیک هر برنامه بیان می‌کنم.


برنامه اول (۱۳۷۲ - ۱۳۶۸)‌

عملکرد این برنامه نشان می‌دهد در سال‌های اول اجرای آن با رشد اقتصادی مناسبی مواجه بوده‌ایم و در سال‌های پایانی، این روند معکوس شد و متوسط رشد اقتصادی 1/ 14 درصدی و 1/ 12درصدی سال‌های 69 و 70 به 4 درصد و 5/ 1 درصد در سال‌های 71 و 72 کاهش یافت. این تکانه شدید نشان داد برنامه اول نتوانست روندهای مثبت و با دوامی در اقتصاد شکل دهد و رشد اقتصادی دو رقمی سال‌های نخست بیشتر از آن که تابع سیاست‌های هدفمندی باشد، تحت‌تاثیر افزایش درآمدهای نفتی و تزریق سریع وام‌های خارجی بود. رشد بهره‌وری کل عوامل تولید نیز طی سال‌های ابتدایی برنامه اول در پی استفاده از ظرفیت‌های راکد، قابل ملاحظه‌ است. چنانچه در سال 1369 این شاخص به مرز 1/ 9 درصد رسید اما متوسط رشد بهره‌وری کل عوامل تولید در برنامه اول از 69/ 3 درصد فراتر نرفت و متوسط رشد بهره‌وری سرمایه و نیروی کار نیز به ترتیب 12/ 3 درصد و 44/ 4 درصد بود. متوسط رشد سرمایه‌گذاری در برنامه اول 77/ 10 درصد گزارش شده که بخش خصوصی سهم بیشتری از این سرمایه‌گذاری را نسبت به بخش دولتی به خود اختصاص داده است. اشتغال کل کشور نیز در سال‌های برنامه اول روند مثبتی را طی کرد و نرخ بیکاری 5/ 14 درصدی سال 68 در سال 72 به 12 درصد کاهش یافت. متوسط رشد تولید ناخالص داخلی در برنامه اول 3/ 7 درصد، متوسط رشد بخش صنعت 3/ 9 درصد و بخش معدن 9/ 13 درصد بوده و همچنین متوسط سهم ارزش افزوده صنعت و معدن از تولید ناخالص داخلی نیز 6/ 9 درصد گزارش شده است.


برنامه دوم (1378 - 1374)

این برنامه یک سند متمرکز اقتصادی بود که رشد و توسعه اقتصادی را اصلی‌ترین هدف خود قرار داده و تاکید خاصی بر لزوم پایداری رشد اقتصادی داشت. هدف‌گذاری صورت گرفته برای رشد اقتصادی در برنامه دوم ۱/ ۵ درصد بود که در نهایت ۳/ ۳ درصد محقق شد. رشد بهره‌وری کل عوامل و اجزای آن، یعنی رشد بهره‌وری سرمایه و نیروی کار نسبت به برنامه اول افت محسوسی داشت، به گونه‌ای که متوسط رشد بهره‌وری کل عوامل به ۱۴/ ۰ درصد، متوسط رشد بهره‌وری سرمایه به منفی ۳۲/ ۰ درصد و متوسط رشد بهره‌وری نیروی کار به ۳۶/ ۰ درصد رسید. متوسط رشد تولید ناخالص داخلی هم در برنامه دوم ۶/ ۲‌درصد، متوسط رشد بخش صنعت ۴/ ۷ درصد و این رقم برای بخش معدن نیز ۷/ ۵ درصد بوده است. همچنین متوسط سهم ارزش افزوده صنعت و معدن از تولید ناخالص داخلی نیز عدد ۱/ ۱۱ درصد را نشان می‌دهد.