گروه صنعت و معدن: اجرای طرح‌های راکد و احداث واحدهای جدید تولید سیمان حداقل به میزان ۲۵ میلیون تن را می‌توان از جمله سناریوهای در نظر گرفته شده برای توسعه صنعت فولاد با چشم‌انداز ۱۴۰۴ دانست. سناریوهایی که به چهار گروه مختلف تقسیم‌بندی شده‌اند و در هر یک از آنها ظرفیت متناسب با رشد جمعیت کشور در افق مدنظر پیش‌بینی شده است. رشد و ارتقای جایگاه این صنعت در جهان عمده دلیلی است که موجب شده تا تدوین سناریوهای توسعه‌ای در دستور کار قرار گیرد. براساس آمار اعلام شده صنعت سیمان کشور از متوسط رشد ۷/ ۱۰ درصدی طی ۱۰ سال گذشته (۲۰۰۴ تا ۲۰۱۳) برخوردار است. رشدی که موجب شده ایران با ۷۲ واحد فعال به ظرفیت اسمی ۸۰ میلیون تن دست پیدا کند. ظرفیتی که ایران را پس از چین، هند و آمریکا در جایگاه چهارم جهان قرار داده است، اما ادامه روند رو به رشد این صنعت نیازمند در نظر گرفتن ظرفیت‌های جدید با توجه به چشم‌انداز سال ۱۴۰۴ است. گزارش منتشر شده بیانگر آن است که ظرفیت اسمی واحدهای فعال کشور هم‌اکنون حدود ۸۰ میلیون تن و تولید سیمان در سال ۹۲ حدود ۷۵ میلیون تن بوده است. از این رو ایران بعد از کشورهای چین، هند و آمریکا (به ترتیب با تولیدات ۳/ ۲میلیارد تن، ۲۸۰ میلیون تن و ۸/ ۷۷ میلیون تن) در رتبه چهارم جهان از نظر تولید این محصول قرار گرفته است.

براساس آمار اعلام شده ظرفیت سیمان تولید شده در سال ۲۰۰۴ برابر با ۳۰ میلیون تن بوده که با افزایش ۴۵ میلیون تنی در سال ۲۰۱۳ به ۷۵ میلیون تن رسیده است. سیمان تولید شده در جهان نیز در سال ۲۰۰۴ برابر با ۲ هزار و ۱۳۰ میلیون تن بوده که در سال ۲۰۱۳ به چهار هزار میلیون تن رسیده است. از سوی دیگر آمار اعلام شده بیانگر آن است که صادرات سیمان نیز طی ۱۰ سال گذشته (۱۳۸۳تا ۱۳۹۲) رشدی ۳۶ درصدی را تجربه کرد.

چهار سناریو برای توسعه

باتوجه به وضعیت تولید سیمان وزارت صنعت، معدن و تجارت برای افق ۱۴۰۴ چهار سناریوی ظرفیت‌سازی را مد نظر قرار داده که در سناریوی اول با توجه به تصمیم‌گیری صورت گرفته با حضور کارفرمایان سیمان رسیدن به تولید ۱۷۵ میلیون تن سیمان در افق ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده‌است که با این شرایط باید علاوه بر ۸۰ میلیون تن ظرفیت فعال و طرح‌های مهم در دست اجرا (حدود ۳۰ میلیون تن) حداقل ۶۵ میلیون تن ظرفیت‌سازی جدید در کشور صورت پذیرد. با توجه به دستیابی به سرانه مصرف داخلی سیمان به میزان ۱۵۰ میلیون تن و با فرض اینکه ۱۵ درصد کل تولیدات نیز صادر می‌شود تولید سیمان کشور ۱۷۵ میلیون تن پیش‌بینی شده است.

در سناریوی دوم این نکته مد نظر قرار گرفته در صورتی که روند تولید سیمان در کشور تا سال ۱۴۰۴ متناسب با رشد متوسط تولید سیمان جهان در ۱۰ سال گذشته (۲/ ۷) درصد افزایش یابد باید در افق پیش‌بینی شده بالغ بر ۱۷۰ میلیون تن سیمان در کشور تولید شود، در این صورت نیز نیاز به ظرفیت‌سازی جدید به میزان ۶۰ میلیون تن در کشور خواهیم داشت. اما در سناریوی سوم،این نکته مد نظر قرار گرفته که چنانچه تولید سیمان کشور همانند ۱۰ سال گذشته با نرخ متوسط سالانه حدود ۱۱ درصد افزایش یابد و این رشد تا سال ۱۴۰۴ نیز تداوم یابد، لازم است در افق یادشده ۲۶۰ میلیون تن سیمان در کشور تولید شود که البته تحقق این رقم بعید به نظر می‌رسد.

در سناریوی چهارم تولید حداقل ۱۳۵ میلیون تن سیمان در افق ۱۴۰۴ قبلا به عنوان پیشنهادی مشترک از سوی معاونت‌های ستادی مطرح شده است که در این‌صورت نیز ضرورت دارد برای احیای طرح‌های راکد یا ظرفیت‌سازی جدید حداقل به میزان ۲۵ میلیون تن برنامه‌ریزی صورت گیرد.

با توجه به سناریوهای پیش‌بینی شده می‌توان گفت با توجه به ظرفیت واحدهای فعال موجود و طرح‌های در دست اجرایی که در سنوات آینده (حداقل تا سال ۹۷) قابل بهره‌برداری هستند (مجموعا ۱۱۰ میلیون تن) و با رویکرد مندرج در سناریوی ۴ (که مستلزم کمترین میزان ظرفیت‌سازی جدید است)، به نظر می‌رسد کماکان نیاز به احیای طرح‌های راکد یا احداث واحدهای جدید تولید سیمان حداقل به میزان ۹۷ میلیون تن خواهد بود. بنابراین پیشنهاد می‌شود، ضمن پیگیری طرح‌های دارای پیشرفت فیزیکی مناسب، جواز تاسیس طرح‌هایی که حداقل یک‌سال از تاریخ صدور آنها گذشته و هیچ‌گونه اقدام موثری انجام نداده‌اند، تعلیق شود. همچنین صدور جوازهای تاسیس ایجادی یا توسعه‌ای پس از استعلام کتبی سازمان‌های استانی از ستاد وزارتخانه صنعت و در صورت تایید (با توجه به نیاز منطقه و میزان پتانسیل‌های صادراتی) توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مربوطه صورت پذیرد. بدیهی است علاوه بر اولویت صادراتی و نیاز منطقه، حصول اطمینان از تامین مواد اولیه و زیرساخت‌های لازم و به‌ویژه احراز توانمندی مالی مجری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

ظرفیت‌های اسمی طرح‌های سیمانی

از سوی دیگر براساس آمار اعلام شده تاکنون مجوز ۹۸ طرح اعم از راکد و فعال با ظرفیت ۹۷ میلیون تن در کشور صادر شده که از این تعداد ۵۴ مجوز با ظرفیت بیش از ۴۸ میلیون تن با پیشرفت فیزیکی بالا در کشور در حال فعالیت هستند و ۱۰ طرح با ظرفیت بیش از ۸ میلیون تن نیز به پیشرفت فیزیکی ۶۰ درصد رسیده‌اند، اما طرح‌هایی که از پیشرفت فیزیکی ۲۰ تا ۶۰ درصد برخوردارند شامل ۱۸ طرح می‌شوند که ظرفیتی نزدیک به ۱۷ میلیون تن را به خود اختصاص داده‌اند، اما ۲۶ طرح نیز کمتر از ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند که ظرفیتی در حدود ۲۳ میلیون تن را در‌برمی‌گیرد. اما ۴۴ طرح راکد یا فاقد پیشرفت فیزیکی نیز مجوز دریافت کرده‌اند و ظرفیتی حدود ۴۹ میلیون را به خود اختصاص داده‌اند. آمار‌ها حکایت از آن دارد که استان فارس با ۸ واحد فعال بیشترین واحدهای تولیدی سیمان را در خود جای داده است و پس از آن استان اصفهان با ۷ واحد فعال، خراسان رضوی و تهران با ۶ واحد فعال و آذربایجان غربی با ۴ واحد فعال در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. از سوی دیگر با توجه به آمارهای ارائه شده، حدودا ۳۰ طرح به ظرفیت کلی ۳۱ میلیون تن به دلایل مختلف از قبیل داشتن پیشرفت فیزیکی مناسب، تصویب در بانک عامل یا برخورداری از مجریان توانمند قابلیت اجرا و بهره‌برداری حداکثر تا سال ۹۷ را برخوردارند به همین دلیل می‌توانند در اولویت پیگیری قرار گیرند (بدیهی است چنانچه طرح‌های دیگری نیز حائز شرایط باشند، مورد پیگیری قرار خواهند گرفت). از طرح‌های فوق پیش‌بینی می‌شود ظرفیت ۶/ ۶ میلیون تن تا پایان سال ۹۴، ظرفیت ۳/ ۷ میلیون تن در سال ۹۵، ظرفیت ۳/ ۳ میلیون تن در سال ۹۶ و ظرفیت ۸/ ۱۳ میلیون تن نیز در سال ۹۷ به بهره‌برداری برسند. در خصوص سایر طرح‌ها هرچند بعضا از موقعیت مناسبی به لحاظ دسترسی به معادن، بازارهای صادراتی و... برخوردارند، متاسفانه عدم تامین مالی مناسب از سوی مجریان در سنوات گذشته موجب رکود پروژه شده است. در این‌گونه موارد پیشنهاد شده تعدادی از این طرح‌ها از طریق واگذاری یا مشارکت با مجریان توانمند تامین اعتبار شوند (نظیر پیشنهاد مشارکت سیدکو در سیمان سپو، مشارکت سیمان ایلام با سیمان دهلران و...) . از سوی دیگر و براساس آمار اعلام شده در خصوص وضعیت بانکی طرح‌ها نیز در حال حاضر ۴ طرح با ظرفیت ۳/ ۳ میلیون تن به بانک‌ها برای گشایش اعتبار معرفی شده‌اند که طرح‌های مذکور در دست بررسی هستند، ۸ طرح نیز با ظرفیت ۸/ ۸ میلیون تن از سوی بانک برای گشایش اعتبار مصوب شده‌اند و ۱۱ طرح که ظرفیت ۸/ ۱۱ میلیون تنی برخوردارند نیز گشایش اعتبار شده‌اند.

سناریوهای چهارگانه برای صنعت سیمان