جیره غذایی ایرانی‌ها گونه‌ای شده است که گوشت مرغ و گوشت قرمز در آن جایگاه خاصی پیدا کرده است و با رشد درآمد سرانه مصرف این فرآورده‌ها نیز افزایش می‌یابد. گروه‌های کم‌درآمد جامعه نیز با افزایش درآمد خویش سعی می‌کنند سبد و سفره غذایی خود را با این کالاها رنگین کنند. روند فزاینده مصرف گوشت مرغ و گوشت قرمز موجب شده است تقاضا برای سرمایه‌گذاری جدید و توسعه واحدهای صنعتی تولید دام و طیور نیز روند فزاینده‌ای را تجربه کند. در حال حاضر ارزش سرمایه‌گذاری در صنعت مرغداری و دامپروری ارقام هنگفتی شده است. تامین خوراک دام و طیور اما به دلیل انحصارهای قدیمی‌و جدید در وضعیت خاصی قرار دارد. گزارش خبرگزاری فارس روز گذشته برخی دشواری‌های این صنعت را آشکار می‌کند.

کارشناسان معتقدند، دولت باید به موازات گسترش تولید صنعت دام و طیور کشور، فکر توسعه صنعت تولید خوراک صنعتی دام و طیور را هم می‌کرد، گرچه کارهایی انجام شده، طرح تولید ذرت در کشور تهیه و در حال اجرا است، با این حال هنوز حدود ۵۰‌درصد از نیاز خوراک دام و طیور کشور از طریق واردات تامین می‌شود. طبق اظهارنظر مدیران صنعت دام و طیور، در حال حاضر سالانه حدود یک میلیارد دلار ذرت دانه ای برای خوراک مرغ و دام سنگین و حدود نیم میلیارد دلار هم جو، کنجاله سویا، دانه روغنی سویا و کلزا وارد کشور می‌شود که با توجه به افزایش قیمت این محصولات در سطح جهان، تولید داخلی پروتئین متاثر از یک عامل بیرونی است. از طرفی، نبود تشکل‌های قوی صنعت مرغداری و دامداری در کشور، باعث شده است که برخی دلالان و سوداگران که تعداد آنها بنابر اظهار مسوولان این صنعت، از عدد انگشتان یک دست هم تجاوز نمی‌کند، بر سر خوراک دام و طیور سوداگری کنند و هر وقت دوست داشته باشند، صنعت دام و طیور را در اختیار خود بگیرند.

براساس آمار وزارت جهاد کشاورزی تولید گوشت قرمز در کشور به ۸۴۰‌هزار تن، گوشت مرغ به یک‌میلیون و ۳۴۰‌هزار تن، تخم مرغ به ۷۵۷‌هزار تن و شیر خام به ۳/۷‌میلیون تن رسیده است.

با وجود این آمار دلگرم کننده، دامداران و مرغداران در فصل پاییز و زمستان با مشکل کمبود تولید و درآمد و کمبود نقدینگی برای تهیه علوفه و خوراک دام و طیور روبه‌رو می‌شوند.

دلالان سودجو هم از استیصال برخی دامداران یا مرغداران سوءاستفاده می‌کنند و به تولیدکنندگان اجحاف می‌کنند.

تولید ماهانه ۷۵‌میلیون جوجه

علی آذروش، دبیر انجمن صنفی پرورش دهندگان مرغ گوشتی ایران به خبرنگار فارس گفت: براساس برنامه معاون امور دام و هماهنگی با تشکل‌های مرغداری قرار شده است هر ماه ۷۵‌میلیون قطعه (یعنی سالانه ۹۰۰میلیون قطعه) جوجه یک روزه گوشتی تولید شود که حاصل پرورش آن تا پایان سال یک‌میلیون و ۳۴۰‌هزار تن گوشت مرغ خواهد بود. آذروش معتقد است، افزایش قیمت گوشت قرمز و رفع شدن خطر آنفلوآنزا باعث اقبال مردم به مصرف گوشت مرغ شده است، به گونه‌ای که در نیمه نخست سال‌جاری ۷۰۰‌هزار تن گوشت مرغ تولید داخل در کشور مصرف شد.

آذروش گفت: طبق تکلیف برنامه تولید مرغ در کشور باید سالانه ۶‌درصد افزایش داشته باشد که ۵/۲‌درصد از محل افزایش بهره‌وری و عملکرد در واحد سطح و ۵/۳‌درصد از محل سرمایه‌گذاری جدید صورت گیرد.

دبیر انجمن صنفی پرورش دهندگان مرغ گوشتی ایران معتقد است، کل نیاز خوراک صنعت طیور کشور سالانه بین ۶ تا ۵/۶‌میلیون تن است که ۳ تا ۳/۳‌میلیون تن از محل تولید داخلی و بقیه از طریق واردات تامین می‌شود. در حال حاضر ۴۰ تا ۴۵‌درصد ذرت مصرفی کشور از خارج وارد می‌شود، در سویا هم ۲۰درصد تولید داخلی و ۸۰‌درصد از خارج کشور تامین می‌شود.

۷۰‌درصد هزینه تمام شده گوشت و تخم مرغ، هزینه خوراک و ۳۰درصد بقیه هزینه استهلاک سرمایه،جوجه، انرژی، دستمزد، دارو، آب و برق است.

وی ادامه داد: تازه از کل هزینه جوجه یک روزه به عنوان نهاده تولید مرغ و تخم مرغ هم ۶۰درصد هزینه خود جوجه در واحدهای جوجه‌کشی مصرف دان مرغ است. قیمت جهانی ذرت مربوط به افزایش است و در حالی که سال گذشته هر تن ذرت ۱۳۴ تا ۱۵۰ دلار بود، اکنون به بالای ۲۰۰دلار رسیده است. اگر دولت خواهان تثبیت قیمت مرغ و تخم مرغ است، باید هر ۳ ماه یک بار با مرغداران توافق کند و روی قیمت کف و سقف محصول محاسبه کارشناسی انجام دهد، زیرا قیمت جهانی خوراک دام و طیور مرتب در حال افزایش یا نوسان است. دولت برای شرایط ضروری مانند وقوع سیل، زلزله، سرمازدگی و یا خشکسالی دست کم باید ۱۰‌درصد مصرف کل کشور از مرغ و تخم مرغ را ذخیره داشته باشد، لازمه آن هم داشتن همان میزان خوراک طیور است.

علوفه، ۷۰‌درصد هزینه تولید دام

فخرا... جهاندار، مدیرعامل اتحادیه دامداران ایران نیز گفت: ۷۰‌درصد قیمت شیر و گوشت قرمز از محل علوفه است که با افزایش قیمت علوفه قیمت شیر و گوشت هم افزایش پیدا می‌کند.

جهاندار معتقد است: قیمت علوفه در سطح جهان افزایش پیدا کرده است به گونه‌ای که قیمت هر تن جو در سال گذشته ۱۳۵ تا ۱۴۰ دلار بود، اما هم‌اکنون قیمت جو بین ۲۱۵ تا ۲۲۰ دلار در هر تن است.

جهاندار گفت: قیمت کنجاله تخم پنبه هم به نسبت سال گذشته ۵۰ تا ۶۰‌درصد افزایش داشته و از۱۸۰‌تومان در هرکیلوگرم به ۲۷۵ تا ۲۸۰‌تومان رسیده است.

قیمت ذرت علوفه‌ای که همه‌اش تولید داخلی است نیز از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است، به گونه‌ای که ذرت علوفه‌ای ورامین سال گذشته کیلوگرمی‌۱۶ تا ۱۸‌تومان بود، امسال همان محصول به ۳۲ تا ۳۴‌تومان افزایش یافته است.

قیمت سبوس که مصرف عمده دامداری‌های سنتی و کوچک است ۱۰۰درصد افزایش پیدا کرده است. کارخانه‌های آردسازی هم سبوس را به قیمت بالاتر از رقم مصوب دولتی یعنی ۱۱۰‌تومان می‌فروشند، به گونه‌ای که کارخانه‌های استان سیستان که همیشه با مازاد تولید همراه بوده اند، هر کیلوگرم سبوس را ۱۳۵‌تومان می‌فروشند. افزایش قیمت علوفه در کشور باعث روی آوردن برخی دامداران کوچک به مصرف نان خشک در خوراک دام می‌شود که این کار با توجه به کپک‌های موجود نان خشک باعث افزایش بار میکروبی شیر و آفلاتوکسین آن می‌شود. بازار و قیمت علوفه وارداتی در سال‌های گذشته رقابتی بود، چون هر کس می‌توانست واردات انجام دهد، ولی اکنون چون در واردات رقابت نیست، هر کس هرچه بخواهد قیمت علوفه وارداتی را عرضه می‌کند. افزایش قیمت علوفه در سطح جهان به دلیل وقوع خشکسالی استرالیا است که در ۱۰۰ سال اخیر بی‌سابقه ‌بوده است، زیرا این کشور منبع مهم تولید غلات است. از طرفی ذرت دانه‌ای که از اقلام عمده خوراک دام و طیور محسوب می‌شود، در کشورهای پیشرفته صرف ساخت مواد سوختی و انرژی می‌شود که باعث افزایش تقاضا و افزایش قیمت آن می‌شود.

مدیرعامل اتحادیه دامداران ایران گفت: قیمت شیر خام در شش ماه دوم سال گذشته ۲۶۴‌تومان بود که امسال به رقم ۲۵۰‌تومان رسیده است، در حالی که هزینه تمام شده تولید هر کیلوگرم شیرخام ۳۳۰ تا ۳۵۰‌تومان است.

دولت باید به صنعت دامپروری توجه ویژه کند وگرنه حیف است، صنعت به این گستردگی با اشتغال فراوان و خدمات جانبی متنوع رو به رکود نهد.

وی همچنین از کاهش تعرفه واردات شیر خشک و گوشت قرمز انتقاد کرد و گفت: تولید داخلی جوابگوی نیاز کشور در مورد شیر و گوشت است و هیچ نیازی به واردات اضافی نیست.

بنابر آمار وزارت جهاد کشاورزی از ۵/۴‌میلیون بهره بردار بخش کشاورزی، حدود ۵/۲‌میلیون نفر در بخش دام و طیور و تولید پروتئین کار می‌کنند.

از طرف دیگر بنا به عقیده کارشناسان اقتصادی، صنعت دام و طیور، دومین صنعت کشور پس از خودروسازی است که سهم قابل توجهی در تولید ناخالص داخلی و اشتغال جامعه دارد و توسعه آن یعنی توسعه اشتغال و درآمد برای مردم است.

موقعیت ایران و صادرات غذا

کارشناسان اقتصادی معتقدند، قرار گرفتن ایران در منطقه خاورمیانه و دسترسی به بازارهای مختلف باعث می‌شود که توان بالقوه مناسبی برای کشور ایجاد شود که با تولید کیفی محصولات داخلی دام و طیور بتواند، غذای مناسب را برای کشورهای همسایه حاشیه خلیج‌فارس عراق، افغانستان، پاکستان و کشورهای آسیای میانه صادر کند.

طبق گفته مسوولان صنعت مرغداری، کشورهای اروپا به دلیل اعتراض جمعیت‌های حمایت از حیوانات، دیگر قادر به پرورش مرغ در قفس نیستند و امکان توسعه و پرورش مرغ در روی زمین را هم به دلیل افزایش هزینه‌های انرژی ندارند، لذا تصمیم گرفته‌اند که نیاز صنعت مرغ و تخم مرغ خود را با حفظ کیفیت بهداشتی از کشورهای خاورمیانه تهیه کنند. بنابراین گزارش، کشور ایران توان بالقوه جالبی برای تولید مرغ و تخم مرغ بهداشتی و صادرات آن به اروپا را دارد، به شرط این که سرمایه‌گذاری مناسبی جهت بهسازی تاسیسات صنعت مرغداری و افزایش کیفیت گوشت مرغ و تخم مرغ انجام شود.

طبق هدف قانون برنامه چهارم توسعه، تولید مرغ، تخم مرغ و گوشت قرمز باید سالانه ۶‌درصد رشد داشته باشد که این هم به شرط افزایش بهره‌وری تولید و سرمایه‌گذاری جهت افزایش بازدهی تولید مرغ و دام کشور است.

به گفته کارشناسان اقتصادی، در صورتی که اتحادیه‌ها و تعاونی‌های تولید مرغ، تخم مرغ، گوشت و شیر به شکل واقعی شکل گیرند، برنامه‌های منسجم برای حلقه‌های مختلف تولید از تهیه خوراک گرفته تا عرضه محصول نهایی، بازاریابی و صادرات را برنامه‌ریزی می‌کنند و مرغدار یا دامدار هیچ‌گاه در برابر چند دلال وارد کننده خوراک دام و طیور خلع سلاح نمی‌شود، بلکه می‌داند که عضو اتحادیه‌ای است که از او حمایت صنفی می‌شود و خوراک دام یا پرنده‌اش را تامین می‌کند، اگر هم تولید کرد، می‌داند بازار فروش داخلی یا بازار صادراتی برای محصول وجود دارد.

بنا بر گفته عمادی، معاون قبلی ترویج وزارت جهاد کشاورزی، همان‌گونه که مایکل مور رییس سابق سازمان تجارت جهانی با حقوق‌میلیون دلاری رییس اتحادیه دامداران نیوزیلند شد، یعنی اتحادیه دامداران یاد شده در مقیاس یک سازمان جهانی بوده که یک مدیر جهانی را جذب کرده است. در حالی که در کشور ما برخی مدیران اتحادیه‌ها الفبای یک تشکل صنفی تعاونی را هم نمی‌دانند و برخی هم به جای کار صنفی، به دنبال رانت (ویژه خواری) هستند.

از طرفی بنا به گفته مسوولان صنعت مرغداری، فرسوده بودن تجهیزات مرغداری و میانگین بالای ۲۵ سال در صنعت مرغداری، باعث اتلاف انرژی و هزینه و کاهش ضریب تبدیل خوراک به گوشت مرغ و تخم مرغ شده است که اگر این تجهیزات نوسازی شود، علاوه بر هدر دادن انرژی، تولید آینده را به خطر می‌اندازند.

بنا به گفته مسوولان صنعت مرغداری، برای نوسازی تجهیزات مرغداری موجود، نیاز به ۲۵۰۰‌میلیارد‌ تومان سرمایه‌گذاری است که ظرف ۵ سال کل صنعت نوسازی شود.

طبق گفته کارشناسان اقتصادی، یکی از علت‌هایی که مرغداران قادر به رقابت با محصولات خارجی در بازار صادراتی نیستند. علاوه بر کیفیت تولید، بالا بودن ضریب تبدیل خوراک مرغ به محصول گوشت و تخم مرغ در ایران بالاتر از استاندارد است، به این معنی که به علت فرسوده بودن صنعت، مرغدار ایرانی برای تولید یک کیلوگرم گوشت باید ۷/۲ تا ۵/۳ کیلوگرم دان مصرف کند، ولی مرغدار خارجی فقط ۲/۱، ۵/۱ کیلوگرم دارو مصرف می‌کند. این امر در افزایش هزینه تولید مرغ و تخم مرغ موثر است.