یادداشت روز
پرسش‌هایی درباره راهبرد توسعه صنعتی
شماری از نمایندگان پارلمان بخش خصوصی ایران دیروز در اتاق ایران جمع شدند تا درباره موضوعی کندوکاو کنند که «بود و نبود» آن به صورت یک «سمبل تاریخی برای صنعت کشور» درآمده است: «داشتن یا نداشتن» راهبردهای توسعه صنعتی. با وجود اینکه سابقه منسجم‌ترین سند راهبردهای توسعه صنعتی (و سلسله نقدها) به مطالعاتی از سوی «مسعود نیلی و همکاران»، باز می‌گردد، اما التزام حرکت مسیر صنعت بر مدار راهبردهایی که مورد نظر دولت وقت باشد، از جمله خواسته‌های غیرصنفی و ملی بوده است که همواره مطرح شده؛ اما هیچگاه زمینه ظهور پیدا نکرده است. با وجود انتقادات گسترده و گاه هدایت شده‌ای که از سوی منتقدان دولتی یا مراکز تحقیقاتی به مطالعات «نیلی» مطرح شد، هیچ وقت طرحی همسان و هم‌وزن آن که خواسته مخالفان در آن تبلور پیدا کند، ارائه نشد. پاسخی که هرازگاه منتقدان «حرکت بدون راهبرد» شنیدند، این بود: «ما راهبرد داریم.»اگرچه بسیاری از مفروضات طرح «نیلی» به دلیل متغیر بودن فضای اقتصادی، محیط کسب‌وکار، اقتصاد بین‌المللی و... تغییر پیدا کرده است، اما بسیار از انگاره‌ها و پارادایم‌هایی که در طرح مزبور مدنظر قرار گرفته است؛ با وجود تغییراتی که در شیوه سیاست‌ورزی حاصل شده است، اما همچنان به دلیل فرهنگ صنعتی، پایداری فرصت‌ها (احتمالی) و چالش‌های قطعی پا برجا است. به هر ترتیب ظاهرا، بر اساس مصوبه کمیسیون صنایع مجلس، دولت مکلف است که شش ماه پس از آنکه قانون برنامه پنجم توسعه تصویب شد، راهبرد توسعه صنعتی را نهایی کند.با این مقدمه، به نظر می‌رسد هر بخشی که بخواهد درباره راهبردهای توسعه صنعتی دیدگاهی را ارائه کند، باید به پرسش‌های متعدد نظیر آنچه در زیر اشاره شده، پاسخ دهد:
۱ - بسته‌هایی نظیر بسته حمایتی به عنوان یک «اقدام نجات» تا چه اندازه منطبق با اهداف توسعه صنعتی است؟ ۲ - آیا اساسا بخش صنعت و معدن راهبردپذیر است؟ آیا راهبردهای صنفی و بنگاهی، همسو یا متناظر بر راهبردی خواهد بود که از سوی دولت تدوین می‌شود؟۳ - مداخله فزاینده دولت درپوشش بخش غیردولتی تا چه اندازه با رقابت‌پذیر شدن بخش صنعت همخوان است؟ ۴ - آیا سطح نظارت بر بازار و صنعت با توجه توسعه بخش شبه دولتی (به صورت رد دیون) امکان‌پذیر است؟۵ - خلق مزیت‌های نوین با توجه به محرک‌های جدید نظیر تغییر قیمت انرژی در بخش صنعت امکان‌پذیر است؟
۶ - اجرای طرح‌های توسعه در صنایع انرژی بر، با توجه به افزایش هزینه‌های تولید و تعدیل بسیاری از مزیت‌ها، شدنی است؟ ۷- رویکرد انتفاعی دستگاه‌های مستقر در فرآیند تولید صنعتی نظیر بیمه، مالیات و عرضه‌کنندگان انرژی تا چه اندازه با راهبرد صنعتی همخوان است؟ راهبردهای صنعتی تا چه اندازه تعارض منافع دستگاه را پوشش می‌دهد؟۸ - دستکاری متغیر‌ها و مولفه‌های مهم نظیر نرخ ارز، نرخ سود بانکی، قیمت انرژی و... تا چه اندازه محیط صنعتی را دچار تغییر و دگرگونی می‌کند؟
۹ - بهره‌گیری پر شمار و یکباره از اهرم‌هایی نظیر قیمت‌گذاری و تخصیص‌های دستوری که جزو لاینفک از تصمیمات دولت برای تنظیم بازار است تا چه اندازه با راهبردهای صنعتی همسو است؟
۱۰ - سطح حمایت دولت از واحدهای فاقد مزیت تا کجا است؟
۱۱ - همکاری ایران با کشورهای آمریکای لاتین تا چه اندازه زمینه حضور بخش خصوصی در بازارهای خارجی را فراهم می‌سازد؟ ۱۲- نقطه پیوستگی و همبستگی محیط صنعتی ایران و اقتصاد جهانی با توجه به آثار بلند مدت برقراری محدودیت‌های تجاری کجا است؟ آیا محدودیت تجاری مزاحم دستیابی اهداف صنعتی ایران است؟
۱۳ - مراجعه به بازارهای غیر رسمی، خرید پر هزینه از منابع ثانویه و دست‌اندازهای مالی می‌تواند اجرای راهبردهای صنعتی را دشوار سازد؟۱۴ - بازگشت به راهبرد جایگزینی واردات و تزریق حس ملی گرایی برای دستیابی به خودکفایی، آیا به تنهایی می‌تواند جزو مهمی از راهبرد صنعتی باشد؟۱۵ - کاهش سطح دسترسی به بازار تکنولوژی‌های نوین می‌تواند روی ابعاد کمی‌و کیفی فرآیند‌ها و برآیند‌های صنعتی تاثیر بگذارد؟ ۱۶ - سرمایه‌گذاری دولت روی صنایع نوین و مخاطره‌آمیز تا کجا ادامه خواهد یافت؟ کدام انگیزش راهبردی زمینه حضور بخش خصوصی در این حوزه را فراهم می‌کند؟ ۱۷ - محیط زیست و هزینه‌های اجتماعی در کدام بخش از محاسبات هزینه اجرای برنامه اشتغال‌زایی دولتی قرار دارد؟
۱۸ - چرا همچنان بار مسوولیت اشتغال‌زایی بر عهده صنایع سنگین و نیمه سنگین است. صنایعی به صورت یک «بایسته نماد صنعتی» در استان‌ها درآمده است؟ ۱۹ - مسائلی همانند بحران کمبود تیراژ واحدهای تولیدی، ورشکستگی پیدا و پنهان واحدها، رشد فزاینده هزینه مالی واحدها (افزایش دیون واحدها به بانک‌ها) را می‌توان با راهبردهای صنعتی کنترل کرد؟۲۰ - بالا بودن قیمت تمام شده محصول واقعی، واقعی نبودن نرخ ارز، کاهش هزینه صادرات از سوی کشورهای نظیر چین و... به عنوان پارامترهای تشدیدکننده واردات تا چه اندازه می‌تواند باعث تضعیف توان رقابت برخی از صنایع شود؟۲۱ - افزایش رشد نرخ اقتصادی در کشور تا اندازه‌ای متاثر از پذیرش سطح بالایی از نرخ تورم است. حال انتخاب سیاست پولی تحمیل رکود به عنوان برنامه مقابله با تورم، تا چه اندازه در کاهش رشد ارزش افزوده بخش صنعت تاثیر گذاشته است؟
۲۲ - محدود بودن شرکای تجاری به همراه مواضع سیاسی ژلاتینی و رویکردهای انتفاعی آنها (ترکیه، روسیه، سوریه و...)تا چه اندازه، نقاط قابل اتکایی برای اعمال راهبردهای صنعتی- در همان سطحی که تعریف شده است- فراهم می‌سازد؟
۲۳ - مهاجرت نیروی‌های فنی و مهندسی به عنوان سرمایه اجتماعی به خارج از کشور، با اتخاذ کدام راهبردهایی می‌تواند روند و حرکتی معکوس بگیرد؟۲۴ - چالش‌های رقابت ناشی از افزایش توان رقبای اقتصادی در منطقه با کدام راهبردهایی صنعتی مهارشدنی است؟ ۲۵ - اصولا چالش‌های ساختار صنعت در ایران، با کدام راهبردها اصلاح‌پذیر است؟۲۶ - انتخاب مدیران منطبق با کدام راهبرد صنعتی است؟۲۷ - تفکر خطی و سنتی به عنوان یک پارادایم فکری مسلط برای حل مشکلات صنعتی و ارائه مسکن برای دستیابی به اهداف کوتاه مدت، تا چه اندازه رویکرد راهبردی فرض شود؟۲۸ - بازخورد‌های منفی از خطا در سیاست‌های صنعتی، چه سهمی از بازنگری در راهبردهای صنعتی را دارند؟ ۲۹- راهبرد صنعتی به عنوان یک اجماع تخصصی و مساله دائمی تا چه اندازه قابلیت برداشت سیاسی در طول ادوار حیات قوه‌مجریه (دولت‌های آتی)را دارند ؟ آیا با آغاز فعالیت دولت جدید، راهبردهای مدون، به کنار گذاشته نمی‌شود؟۳۰ - انسداد در استفاده از سرمایه مادی و معنوی خارجی می‌تواند تاخیر در دستیابی به اهداف ایجاد کند؟ و ده‌ها پرسش دیگر ...
برای اینکه صنعت کشور تا چه اندازه نیازمند اتخاذ و اجرای راهبردهای صنعتی است و راهبردهای صنعتی چه نقشی در توسعه توان صنعتی در کشور دارد، کافی است، از نمایشگاه صنعت که از امروز در تهران آغاز به کار می‌کند، بازدید کنید.
ارسال نظر