صنعت نفت ایران؛ سی و یک سال تلاش مقاومت و صبوری

سی و یکمین سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران یادآور دلاوری­های ملتی غیور است که رژیمی وابسته را با پایداری­های خود با اعتصام به حبل‌الله از اریکه قدرت به زیر کشید. ماه‌های پایانی عمر آن رژیم وابسته مصادف با همبستگی و همراهی صنعتگران نفت با ملت بود که با کاهش تولید تا حد رفع نیاز داخلی و در نتیجه قطع صادرات، آخرین امید امکان ادامه حیات آن رژیم را در دل طماعان سیاسی و اقتصادی جهان به یاس تبدیل کرد.براساس آمارهای موجود به علت اعتصابات در صنعت نفت در ماه­های پایانی سال میلادی ۱۹۷۸ تولید نفت خام ایران با کاهشی معادل ۴۳۰ هزار بشکه در روز نسبت به یکسال قبل از آن به ۲۷۵/۵ میلیون بشکه در روز رسید. آمار تولید واقعی ایران در سال‌های قبل از آن فقط برای دو ماه به ۶ میلیون بشکه در روز رسیده بود، ولی تولید نفت نه در آن سال و نه در سال‌های بعد به آن میزان باقی نماند.افزایش ناگهانی قیمت نفت، در سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ اقتصاد ایران را بیش از گذشته وابسته به نفت کرده و افزایش غیرمترقبه واردات کشور را در سال ۱۳۵۶ سبب شده بود. با پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، نظام نوپای اسلامی ایران به منظور کاهش وابستگی اقتصاد خود به نفت، به‌رغم توان تولید بیش از ۷/۵ میلیون بشکه در روز، تولید نفت را به حدود نصف آنچه قبلا در یک روز تولید می‌شد، کاهش داد. به همین دلیل تولید در پایان سال ۱۹۷۹ به ۱۷۵/۳ میلیون بشکه در روز که حدود ۵۵% تولید یکسال قبل از اعتصابات صنعت نفت بود، رسید.

اگر آغاز و سپس ادامه جنگ تحمیلی باعث اختلال در امور اقتصادی و به خصوص نفتی ایران نمی­شد، سیاست اتخاذ شده برای کاهش وابستگی اقتصاد کشور به نفت، می­توانست تحولات تعیین‌کننده­ای در دهه اول انقلاب ایجاد کند. این نه بدان معناست که چون قیمت نفت خام پس از پیروزی انقلاب اسلامی و قطعی شدن کاهش صادرات ایران، افزایش سریعی یافت و در نتیجه با همان میزان کمتر صادرات نفت نیز ایران می­توانست اقتصاد خود را اداره کند، بلکه با توجه به تغییر ساختار سیاسی وابسته رژیم گذشته به ساختاری مستقل، ایران عملا می­توانست در اقتصاد نیز استقلال از وابستگی به درآمدهای نفتی را پایه‌ریزی کند. بیان این مطلب نفی اقدامات و کوشش­های فراوان برای رهایی از وابستگی به صادرات نفت خام در طی آن دوران تاکنون نیست، ولی خسارات وارد شده به اقتصاد کشور به علت جنگ تحمیلی صدام علیه ایران، اولویت ذکر شده را به تعویق انداخت.

تولید نفت خام ایران در سال ۱۹۷۹ بر اساس سیاست کاهش وابستگی به صادرات نفت خام به ۱۷۵/۳ میلیون بشکه در روز رسید در این سال ظرفیت پالایشی ایران کمی بیش از یک میلیون بشکه در روز بود. در سال ۱۹۸۱ که صدمات ناشی از حملات سبعانه رژیم صدام، خسارات جانی و مالی فراوانی به کشور اسلامی ایران وارد کرد، تولید نفت خام به کمتر از نیمی از تولید سال اول پیروزی انقلاب اسلامی(۳۲۵/۱ میلیون بشکه در روز) و ظرفیت پالایش به ۶۲۵ هزار بشکه در روز کاهش یافت. اگر چه صنعتگران مخلص نفت در یک‌سال بعد تولید را به ۴۱۰/۲ میلیون بشکه در روز رساندند و در دو سال بعد ظرفیت پالایش نفت کشور به ۶۷۰ هزار بشکه در روز افزایش یافت؛ ولی ادامه پشتیبانی آمران خارجی از صدام باعث گردید تولید نفت خام در سال ۱۹۸۶ به ۹۰۵/۱ میلیون بشکه در روز و در سال بعد ظرفیت پالایشی به حدود ۵۳۰ هزار بشکه در روز کاهش یابد.

به‌­رغم در تیررس بودن تاسیسات نفتی حتی در استان‌های مرکزی کشور، افتخار فرزندان این مرز و بوم در صنعت نفت این است که در تمام سال‌های جنگ تحمیلی صدام، حتی یک روز تولید، توزیع و صادرات نفت و فرآورده­های آن و تولید و توزیع گاز کشور قطع نشد، اگر چه در راه صنعت نفت هزار شهید، تعداد کثیری جانباز و آزاده تقدیم انقلاب اسلامی کرد و یکی از وزیرانش (شهید محمدجوادتندگویان) در حین سرکشی به مناطق نفت‌خیز با تعدادی از یارانش به اسارت گرفته و در زندان صدام شهید شد.

با اقتدار بیش از پیش جمهوری اسلامی ایران در سال‌های «جنگ تحمیلی نظامی» صدام تا سال‌های پس از آن و تاکنون که به واقع دوران «جنگ تحمیلی سیاسی و خبری» آمران همان جنگ تحمیلی صدام است، این صنعت توانسته است توان خود را در بسیاری از زمینه‌ها افزایش دهد. به طور مثال ذخایر قابل استحصال نفت که در سی و یکسال پیش با کمک‌های مالی، فنی و مدیریتی اکثر شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا معادل ۵۹ میلیارد بشکه بود، اکنون با اتکا به امکانات علمی و تخصصی داخلی به حدود ۱۳۸ میلیارد بشکه رسیده است.

توان تولید نفت­خام که بخش عمده آن به کمک شرکت‌های خارجی در سال‌های پایانی عمر رژیم گذشته افزایش یافته بود، در جنگ تحمیلی صدام هدف اصلی حملات شدید قرار گرفت. به همین دلیل ظرفیت تولید نفت که در ۲۹ سال پیش به ۳۲۵/۱ میلیون بشکه در روز تنزل یافت. با همت، غیرت، توان علمی و تجربی فرزندان همین ملت سلحشور این ظرفیت بازسازی گردید تا آنجا که اکنون توان تولید نفت به حدود ۲/۴ میلیون بشکه در روز رسیده است، ظرفیت پالایشی ایران که در۲۶ سال پیش به دنبال حملات نیروهای نظامی صدام به ۵۳۰ هزار بشکه در روز تنزل یافته بود به کمک فرزندان ملت در صنعت نفت اکنون به ۶۵۰/۱ میلیون بشکه در روز رسیده است.ذخایر اثبات شده گاز که در سی و یک سال پیش حدود ۱۴ تریلیون متر مکعب و تولید آن ۳۳ میلیون متر مکعب در روز بود، به‌­رغم تمام مشکلات ناشی از «جنگ تحمیلی نظامی صدام» و تنگناهای حاصل از «جنگ تحمیلی سیاسی و خبری آمران صدام» به همت والای فرزندان مردم شریف این مرزوبوم اسلامی به حدود ۳۰ تریلیون مترمکعب ذخیره گاز و بیش از ۵۶۰ میلیون متر مکعب تولید روزانه رسیده است.

ظرفیت نصب شده تولید محصولات پتروشیمی در سی و یکسال پیش ۵/۳ میلیون تن در سال بود و اکثرا اختصاص به تولید کود شیمیایی داشت. عزم جزم و راسخ فرزندان این ملک بر ساختن این صنعت چنان بود که کشور پس از مدتی از ورود بسیاری از محصولات پتروشیمی بی نیاز شد و ظرفیت نصب شده کنونی بیش از ۴۷ میلیون تن در سال نشانه دیگری بر این خود باوری است.

تقدیر و تایید آنچه به ثمر رسیده به معنای عدم وجود انتقاد، یا نفی امکان انجام بهتر آنچه طی این دوران انجام شده است یا سعی بر بهبود آن نیست.

قدر مسلم آن است که در طی سی و یکسال اخیر بر این صنعت عظیم دورانی پر از تلاش و کوشش مخلصانه گذشته است.حال هیچ یک از تلاش­های معاندان این نظام مقدس در طی این دوران پر فراز و نشیب نتوانسته است به تضعیف روحیه خودباوری و درهم شکستن تصویر اعتلای این صنعت و محو اندیشه ساختن ایرانی با جایگاه رفیع جهانی بیانجامد.