سه دهه استقلال و امنیت ملی در گرو همت غیورمردان صنعت نفت

حضور ایران در کانون انرژی جهان اهمیت موقعیت استراتژیک کشور را دوچندان کرده‌است صنعت نفت در توسعه اقتصاد کشور دارای جایگاه ویژه‌ای است که برخی از نقش‌های محوری آن شامل نقش اساسی در تحقق اهداف کلان اقتصاد ملی در افق چشم انداز ۲۰ ساله، پیشبرد دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی‌ایران و تضمین امنیت ملی کشور از طریق توسعه همکاری‌ها و تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی، سهم ۲۸ درصدی در تولید ناخالص داخلی کشور، سهم ۸۴ در‌صدی از در‌آمد ارزی کشور، سهم بیش از ۹۵ در‌صد در تامین انرژی اولیه مورد نیازکشور است. صنعت نفت یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های اقتصاد ایران به شمار می‌رود، به طوری‌که بخش عمده‌ای از بودجه کل کشور از بخش نفت تامین می‌شود. بنابراین مناسب است که با تکیه بر آن ضمن حفظ استقلال بودجه کشور از درآمد‌های نفتی، زمینه توسعه اقتصادی پایدار را فراهم نمود.

کشور ایران در منطقه خاورمیانه، از اهمیتی استراتژیک برخوردار است که عمده‌ترین این زمینه‌ها عبارتند از:

* موقعیت ممتاز و استثنایی ایران به لحاظ تامین امنیت انرژی جهان

* قرار گرفتن کشور در مرکز بیضی انرژی (این بیضی شامل ۷۰ درصد منابع نفت و ۴۰ درصد ذخایر گاز جهان است).

* قرار گرفتن کشور ایران در محل تلاقی سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا

با توجه به امکانات طبیعی و ذخایر عظیم نفت و گاز کشور که حدود ۶۲/۱۳۷ میلیارد بشکه ذخیره قابل ‌استحصال هیدروکربور مایع (نفت خام، مایعات و میعانات گازی) با باقیمانده عمر ذخایر نفتی معادل ۸۴ سال و نیز ۶۱/۲۹ تریلیون مترمکعب ذخایر قابل استحصال گاز طبیعی با ۱۶۰ سال باقیمانده عمر ذخایر گازی در ابتدای سال ۱۳۸۷ است، بایستی بهره‌برداری‌های بهینه و هدفمند از این منابع، سرلوحه برنامه‌ریزی‌ها جهت ارتقای سطح زندگی و رفاه مردم قرار گیرد.

طرح‌ها، پروژه‌ها و اقدامات عمده در بخش بالادستی نفت و گاز

الف) اکتشافات عمده نفت و گاز در ۳۰ ساله اخیر

اکتشاف ذخایر نفت و گاز در فلات قاره ایران از یک قرن پیش آغاز و بخش عمده‌ای از این ذخایر کشف شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. اکتشاف نفت و گاز در حقیقت پایه و پشتوانه فعالیت‌های بعدی در زنجیره ارزش نفت و گاز است. در دهه دوم انقلاب اسلامی‌و پس از اتمام جنگ تحمیلی، آهنگ فعالیت‌های اکتشافی در کشور به تدریج سرعت گرفت و امکانات بیشتری به آن تخصیص داده شد. کشف میدان گازی پارس جنوبی که یکی از بزرگ‌ترین منابع گازی جهان به شمار می‌رود، کشف میدان‌های عظیم نفتی آزادگان و یادآوران و میدان گازی تابناک، از مهم‌ترین دستاوردهای فعالیت‌های اکتشافی در سال‌های پس از انقلاب اسلامی‌ می‌باشند.

عمده اکتشافات نفت و گاز در سال‌های پس از انقلاب اسلامی‌به شرح زیر است:

۱ -کشف میدان گازی پارس جنوبی

۲ -کشف گاز در افق خامی‌میدان بی بی حکیمه

۳ -کشف میدان نفتی یادآوران در استان خوزستان

۴ -کشف میدان خیر آباد در استان خوزستان

۵ -کشف میدان گازی گردان در استان فارس

۶ -کشف میدان گازی زیره در استان بوشهر

۷ -کشف لایه نفتی میدان پارس جنوبی

۸ -کشف میدان عظیم نفتی آزادگان در استان خوزستان

۹ -کشف میدان گازی شیرین تابناک در مرز استان‌های فارس، بوشهر و هرمزگان

۱۰ -کشف میدان نفتی چنگوله در استان ایلام

۱۱ -کشف میدان نفتی و گازی آرش

۱۲ -کشف گاز و میعانات گازی در سازند خامی‌میدان کرنج

۱۳ -کشف میدان نفتی منصورآباد در منطقه دزفول جنوبی

۱۴ -کشف میدان گازی شیرین هما در استان فارس

۱۵ -کشف گاز در سازندهای داریان، گدوان و فهلیان میدان مارون

۱۶ - کشف میدان نفتی توسن در خلیج فارس

۱۷ -کشف میدان گازی شیرین دی در استان فارس

۱۸ -کشف نفت و گاز در افق خامی ‌میدان بینک

۱۹ -کشف میدان گازی لاوان در طاقدیس دهرم

۲۰ -کشف مخزن سروک میدان رامین

۲۱ -کشف مخزن دهرم میدان بلال

۲۲ -کشف میدان نفتی آذر

۲۳ -کشف مخزن خامی ‌میدان نفتی منصوری

۲۴ - کشف میدان گازی کیش

۲۵ -کشف مخزن خامی‌میدان نفتی آب تیمور

۲۶ - کشف میدان نفتی پرنج

۲۷ -کشف میدان نفتی بندکرخه

۲۸ -کشف مخزن گازی فهلیان در میدان اهواز

۲۹ -کشف میدان گازی سفیدزاخور

۳۰ -کشف مخزن گازی ژوراسیک در میدان کوه آسماری

۳۱ -کشف میدان گازی فارسی

۳۲ -کشف میدان نفتی عسلویه

۳۳ -کشف میدان نفتی اروند

۳۴ -کشف میدان نفتی و گازی بالارود اندیمشک

ب) طرح‌های اکتشافی و اکتشافی -توسعه‌ای

نظر به ضرورت تسریع در اجرای عملیات اکتشافی نفت، در سال‌های اخیر برای استفاده از همکاری‌های فنی شرکت‌های خارجی در عملیات اکتشاف نواحی مشخص، اقدامات گسترده‌ای به عمل آمد. در این راستا، بلوک‌های اکتشافی و اکتشافی - توسعه‌ای به شرح زیر می‌باشند.

۱ - بلوک اکتشافی مهر در شمال غربی اهواز

۲ - بلوک اکتشافی اناران در جنوب غربی ایران

۳ - بلوک اکتشافی زواره کاشان در ایران مرکزی

۴ - بلوک اکتشافی منیر در جنوب شرقی میدان گچساران

۵ - بلوک اکتشافی فارسی در خلیج‌فارس

۶ - بلوک اکتشافی توسن در خلیج فارس

۷ - بلوک اکتشافی ایران مهر- فروز در خلیج فارس

۸ - بلوک اکتشافی -توسعه‌ای ساوه در استان مرکزی

۹ - بلوک اکتشافی -توسعه‌ای کوهدشت در استان لرستان

۱۰ - بلوک اکتشافی -توسعه‌ای خرم‌آباد در استان لرستان

۱۱ - بلوک اکتشافی -توسعه‌ای گرمسار در استان مرکزی

مقایسه ذخایر نفت و گاز

در سال‌های قبل و بعد از انقلاب اسلامی

میزان ذخیره قابل استحصال هیدروکربور مایع (نفت خام، مایعات و میعانات گازی) در ابتدای سال ۱۳۵۷ به میزان ۹۴/۱۴۵ میلیارد بشکه و در ابتدای سال ۱۳۸۷ معادل ۶۲/۱۳۷ میلیارد بشکه بوده است، بدین ترتیب با وجود برداشت ۳۰ ساله از ذخایر هیدروکربور مایع کشور در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، میزان این ذخایر در نتیجه انجام فعالیت‌های اکتشافی افت بسیار کمی‌داشته است که این امر نشان‌دهنده برداشت صیانتی از میادین نفتی است. همچنین میزان ذخیره قابل استحصال گاز طبیعی نیز از ۷۵/۱۲ تریلیون مترمکعب در ابتدای سال ۱۳۵۷ به ۶۱/۲۹ تریلیون مترمکعب در ابتدای سال ۱۳۸۷ افزایش یافته است. در این میان، میدان گازی پارس جنوبی که یکی از بزرگ‌ترین منابع گازی جهان به شمار می‌رود، سهم عمده‌ای را به خود اختصاص داده است.

توسعه میادین نفت و گاز

همزمان با گسترش فعالیت‌های اکتشافی و افزایش ذخایر نفت و گاز کشور در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، تلاشی چشمگیر در توسعه میادین نفت و گاز همراه با توجه ویژه به توسعه میادین مشترک با کشورهای همسایه، از طریق عقد قراردادهای بیع متقابل و فاینانس و همچنین از محل منابع داخلی شرکت ملی نفت ایران به عمل آمد. با انجام پروژه‌های نگهداشت توان تولید، اجرای طرح‌های توسعه میادین نفتی، احداث و اصلاح کارخانجات نمکزدایی و نیز انجام طرح‌های تولید صیانتی از مخازن شامل برنامه‌های تزریق گاز و آب به میادین نفتی، علاوه بر جبران افت طبیعی تولید مخازن، تلاش فراوان در زمینه تولید نفت‌خام انجام گرفت.

توسعه میادین گازی در جهت افزایش جایگزینی گاز طبیعی با سوخت‌های مایع و همچنین تزریق گاز در میادین نفتی به منظور افزایش بازیافت نهایی، از دیگر اولویت‌ها و دستاوردهای عمده وزارت نفت در سال‌های پس از انقلاب اسلامی‌ بوده است.

مقایسه تولید هیدروکربورها

در سال‌های قبل و بعد از انقلاب اسلامی

۱ -تولید نفت خام: ارزیابی عملکرد بلند مدت تولید نفت خام نشان می‌دهد که تولید تجمعی نفت خام طی ۳۰ سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، ۲/۲۶ میلیارد بشکه بوده که این میزان به ۴/۳۶ میلیارد بشکه طی ۳۰ سال پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی‌ بالغ شده است. همچنین متوسط تولید روزانه نفت خام طی ۳۰ سال قبل از انقلاب اسلامی، حدود ۲۳۹۴ هزار بشکه در روز بوده که متوسط این رقم طی ۳۰ سال پس از انقلاب به حدود ۳۳۱۸ هزار بشکه در روز بالغ می‌شود. قابل ذکر است که متوسط تولید نفت خام در سال ۱۳۸۷ معادل ۵/۴۰۱۶ هزار بشکه در روز بوده است.

۲ -تولید گاز طبیعی: ارزیابی تولید بلندمدت این حامل انرژی نشان می‌دهد که تولید تجمعی گاز طبیعی طی ۳۰ سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، معادل ۴۵/۵۲۶ میلیارد مترمکعب بوده که این میزان به ۲۱۹۴ میلیارد مترمکعب طی ۳۰ سال پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ‌افزایش یافته است. همچنین متوسط تولید روزانه گاز طبیعی طی ۳۰ سال قبل از انقلاب اسلامی، ۴۸ میلیون مترمکعب بوده که متوسط این رقم طی ۳۰ سال پس از انقلاب بالغ بر ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز است. در سال‌های پس از انقلاب اسلامی‌میزان تولید گاز طبیعی کشور رشد چشمگیری داشته و از ۱۱۰ میلیون مترمکعب در روز در سال ۱۳۵۷ به ۹/۵۵۱ میلیون مترمکعب در روز در سال ۱۳۸۷ افزایش یافته است.

۳ -تولید مایعات و میعانات گازی و نفتا: تولید این محصولات از میزان ۳/۳۱ هزاربشکه در روز در سال ۱۳۵۸ به حدود ۲/۴۴۸ هزاربشکه در روز در سال ۱۳۸۷ افزایش یافته است.

میدان گازی پارس جنوبی

میدان گازی پارس‌جنوبی یکی از بزرگ‌ترین منابع گازی مستقل جهان است که بر روی خط مرزی مشترک ایران و قطر در خلیج فارس و به فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتری ساحل جنوبی ایران قرار دارد. وسعت این میدان در بخش مربوط به ایران ۳۷۰۰ کیلومتر مربع بوده و ذخیره در جای آن بیش از ۱۴ تریلیون مترمکعب برآورد شده که معادل ۸ درصد کل ذخایر گاز جهان و ۵۰ درصد ذخایر گاز شناخته شده کشور است. همچنین این میدان دارای ذخیره‌ای بالغ بر ۱۹ میلیارد بشکه میعانات گازی است. توسعه میدان مشترک گازی پارس جنوبی با هدف تامین گاز مورد نیاز کشور در بخش‌های تزریق به میادین نفتی، عرضه به واحدهای صنعتی و نیروگاه‌ها، گازرسانی به واحدهای خانگی ـ تجاری، تامین خوراک مجتمع‌های پتروشیمی ‌و صادرات گاز، میعانات گازی، گاز مایع و گوگرد در برنامه‌های وزارت نفت قرار گرفته است.

روند تولیدات پارس جنوبی از فازهای ۱ الی ۱۰ برای دوره ۸۷ -۱۳۸۳ نشان می‌دهد که تولید گاز بالغ بر ۹/۲۲ میلیارد مترمکعب و تولید میعانات گازی بالغ بر ۳۰ میلیون بشکه در سال ۱۳۸۷ نسبت به سال ۱۳۸۳ افزایش یافته است.

طرح‌های در مرحله راه‌اندازی میدان گازی پارس جنوبی

طرح فازهای ۶, ۷ و ۸

توسعه این سه طرح با توجه به طرح افزایش ظرفیت به منظور تولید ۳۰۰۰ میلیون فوت مکعب گاز ترش در روز جهت تزریق به چاه‌های نفتی جنوب کشور از طریق خط لوله‌ای به طول ۵۱۲ کیلومتر و قطر ۵۶ اینچ و ۱۵۸ هزار بشکه میعانات گازی در روز و ۶/۱ میلیون تن LPG در سال طراحی شده است. قرارداد این طرح با شرکت‌های پتروپارس و STATOIL به روش بیع‌متقابل منعقدگردیده است.

فاز اول این طرح با ظرفیت ۱۳۰۰ میلیون فوت‌مکعب در مهر سال ۱۳۸۷ به بهره‌برداری رسید.

طرح فازهای ۹ و ۱۰

این طرح با هدف تامین گاز طبیعی شبکه سراسری کشور، تولید اتان جهت مصرف پتروشیمی، تولید میعانات گازی و گاز مایع جهت صادرات و با ظرفیت تولید؛ ۵۰ میلیون مترمکعب گاز تصفیه شده، ۸۰ هزار بشکه میعانات گازی، ۴۰۰ تن گوگرد در روز، ۰۵/۱ میلیون تن گاز مایع (LPG) و یک میلیون تن اتان در سال طراحی شده است. قرارداد این دو فاز (به جز بخش حفاری) به صورت فاینانس با مشارکت OIEC و IOEC و LG کره جنوبی منعقد شده است. پیشرفت فیزیکی این دو فاز تا اسفند سال ۱۳۸۷ با احتساب حفاری، ۴۳/۹۰ درصد بوده است.

بخش حفاری این دو فاز به صورت مستقل و از محل منابع داخلی شرکت ملی نفت اجرا می‌شود. در سال ۱۳۸۵، شرکت ملی حفاری ایران به عنوان پیمانکار انتخاب گردیده و هم اکنون عملیات حفاری در دست اقدام است و تا پایان اسفند سال ۱۳۸۷ بالغ بر ۴/۵۴ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. شایان ذکر است که پالایشگاه فازهای ۹ و ۱۰ پارس جنوبی در تاریخ ۲۳ اسفند ماه سال ۱۳۸۷ توسط ریاست محترم جمهوری اسلامی‌ایران به طور رسمی ‌افتتاح شد.

طرح فاز ۱۲

این طرح با هدف تولید روزانه ۸۵ میلیون مترمکعب گاز غنی ۱۱۰ هزار بشکه میعانات گازی، ۶۰۰ تن گوگرد دانه‌بندی شده و ۱۰ میلیون تن LNG در سال طراحی شده است. قرارداد این طرح با شرکت پتروپارس به صورت بیع‌متقابل منعقد گردیده و شرکت ورلی‌پارسوز نیز به عنوان مشاور طراحی انتخاب گردیده است.پیشرفت فیزیکی این طرح تا پایان اسفند سال ۱۳۸۷ به میزان ۵۷/۱۸ درصد بوده است.

طرح فازهای ۱۵ و ۱۶

این طرح با هدف تامین گاز طبیعی شبکه سراسری کشور، تولید اتان جهت مصرف پتروشیمی ‌و تولید میعانات گازی و گاز مایع جهت صادرات و با میزان تولید؛ ۵۰ میلیون متر مکعب گاز تصفیه شده، ۸۰ هزار بشکه میعانات گازی و ۴۰۰ تن گوگرد در روز، همچنین تولید ۰۵/۱ میلیون تن گاز مایع (LPG)و یک میلیون تن اتان در سال طراحی شده است. قرارداد این دو فاز به صورت استفاده از صندوق ذخیره ارزی و فاینانس با شرکت‌های قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا، شرکت ایزوایکو، صف و شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی در آذر سال ۱۳۸۵ منعقد گردیده است. میزان پیشرفت فیزیکی کل فاز تا پایان اسفند سال ۱۳۸۷ معادل ۲۵ درصد است.

طرح فازهای ۱۷ و ۱۸

این طرح با هدف تامین گاز طبیعی شبکه سراسری کشور، تولید اتان جهت مصرف پتروشیمی‌و تولید میعانات گازی و گاز مایع جهت صادرات و با تولید ۵۰ میلیون مترمکعب گازتصفیه شده، ۷۵ هزار بشکه میعانات گازی و ۴۰۰ تن گوگرد در روز، ۰۵/۱ میلیون تن گاز مایع (LPG) و یک میلیون تن اتان در سال طراحی شده است. شرکت‌های ایدور (۴۸ درصد)، تاسیسات دریایی(۲۱ درصد)، مهندسی و ساخت صنایع نفت (۳۱ درصد) به عنوان پیمانکاران این طرح انتخاب گردیده‌اند. قرارداد این دو فاز به صورت فاینانس در تاریخ ۲۲ خرداد سال ۱۳۸۵ تنفیذ شده و میزان پیشرفت فیزیکی کل فاز تا پایان اسفند سال جاری حدود ۶۸/۱۶ در صد است.

طرح‌های پیش‌بینی شده جهت تولید گاز طبیعی مایع (LNG)

طرح فاز ۱۱

این طرح با هدف تولید میعانات گازی و تولید گاز ترش برای فروش به شرکت پارس ال.ان.جی طراحی گردیده است. تولیدات این فاز شامل ۶/۵۶ میلیون متر مکعب گاز غنی در روز و۷۰ هزار بشکه میعانات گازی در روز است. همچنین شرکت PARS LNGتولید ۱۰ میلیون تن گاز طبیعی مایع (LNG) در سال را در برنامه خود دارد. قرارداد مهندسی این طرح با شرکت توتال به صورت بیع‌متقابل در ژانویه ۲۰۰۵ منعقد گردیده و عملیات مهندسی پایه دریا و خشکی آن انجام شده است. قابل ذکر است که شروع عملیات اجرایی منوط به تصمیم‌گیری نهایی سرمایه‌گذاری (FID) خواهد بود.

طرح فازهای ۱۳و ۱۴

این طرح با هدف تامین گاز ترش موردنیاز PERSAIN LNG طراحی گردیده است. تولیدات این طرح ۱۰۵ هزار بشکه میعانات گازی در روز و ۸۴ میلیون متر مکعب در روز گاز ترش جهت تحویل به واحد‌های گاز طبیعی مایع برای تولید ۱۶ میلیون تنLNG در سال است. قرارداد خدمت این طرح با شرکت‌های شل و رپسول به صورت بیع‌متقابل منعقد شده و شروع عملیات اجرایی منوط به تصمیم‌گیری نهایی سرمایه‌گذاری (FID) خواهد بود.

طرح‌های در دست مناقصه پارس جنوبی

طرح فاز ۱۹

برنامه تولید در نظر گرفته شده برای این طرح عبارت است از: ۵۰ میلیون متر مکعب گاز تصفیه شده، ۷۵ هزار بشکه میعانات گازی و ۴۰۰ تن گوگرد در روز و همچنین تولید ۰۵/۱ میلیون تن گاز مایع (LPG) و یک میلیون تن اتان در سال.

طرح فازهای ۲۰و ۲۱

طرح فازهای ۲۲، ۲۳ و ۲۴

برنامه تولید در نظر گرفته شده برای این طرح عبارت است از: ۵/۴۲ میلیون متر مکعب گاز طبیعی، ۵۷ هزار بشکه میعانات گازی و ۳۰۰ تن گوگرد در روز و همچنین تولید ۸۰۰ هزار تن گاز مایع (LPG) و ۷۵۰ هزار تن اتان در سال. ضمنا قرار است به موازات انجام مناقصه برخی از مراحل اولیه طرح شامل طراحی و آماده‌سازی سایت انجام پذیرد.

طرح توسعه لایه نفتی

این طرح با هدف تولید ۳۵ هزار بشکه نفت‌خام در فاز اول و ۵۴ هزار بشکه نفت‌خام در فاز دوم به شرکت پتروایران واگذار گردیده است. اجرای این طرح به صورت بیع‌متقابل بوده و در جهت توسعه این میدان طی سال ۱۳۸۵ حفاری ۶ حلقه چاه توسعه‌ای و مناقصه انتخاب پیمانکار ساخت سکوی دریایی برگزار و شرکت صف به عنوان پیمانکار ساخت و نصب انتخاب گردید و همچنین مراحل مهندسی تفصیلی پروژه انتخاب پیمانکار تامین و تجهیز تاسیسات فرآیندی در حال انجام است.

طرح شیرین سازی گازفازهای ۶، ۷ و ۸

این طرح به منظور شیرین‌سازی گاز ترش فازهای ۶، ۷ و ۸ به ظرفیت ۳۹۰۰ میلیارد فوت مکعب در روز جهت تزریق به چاه‌های نفت جنوب و تامین نیاز گاز داخل کشور در فصول سرد برنامه‌ریزی شده است. در حال حاضر مرحله مطالعات FEED توسط شرکت Lurgi به پایان رسیده و برگزاری مناقصه پروژه احداث واحد شیرین‌سازی به صورت EPC در حال انجام است.