متین کاکویی

مناقشه گازی ایران و ترکمنستان درحالی با واکنش وزارت‌خانه‌های امور خارجه دو کشور وارد فاز تازه‌ای شده ‌است که از زمان قطع گاز نزدیک به دوهفته می‌گذرد. به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، درحالی که براساس عرف بین‌المللی، معمولا مشکلات فنی ـ که ترکمنستان از آن به‌عنوان دلیل قطع صادرات گاز نام برده‌ است ـ ظرف سه تا چهار روز برطرف می‌شود، طولانی شدن این جریان شائبه‌هایی را در خصوص دلایل واقعی طرف ترکمن ایجاد کرده است. از سوی دیگر، اقدام ترکمنستان برای قطع گاز صادرات، ساکنان برخی نواحی شمالی و غربی ایران که جریان گاز آنها به دلیل عدم تامین از سوی این کشور قطع شده، دچار مشکلات عدیده‌ای کرده است.

درحالی که ایران دومین ذخایر گازی شناخته شده جهان را پس از روسیه در اختیار دارد و خود از کشورهای صادرکننده گاز به شمار می‌رود، اما در همین ‌حال، هم ایران و هم روسیه بخش کوچکی از مصرف گاز داخلی خود را از ترکمنستان وارد می‌کنند و این اقدام ایران و روسیه با توجه به هزینه‌های انتقال گاز از مبدا تولیدی تا مقصد مصرف، از لحاظ اقتصادی توجیه‌پذیر است. براساس گزارش‌های موجود، ترکمنستان روزانه حدود ۲۳ تا ۲۴میلیون مترمکعب گاز به ایران صادر و گاز وارداتی از ترکمنستان حدود پنج‌درصد از نیاز گازی ایران را تامین می‌کرده است. هرچند مقامات دولتی ترکمنستان در ابتدا مشکل صادرات گاز خود را به مسائل فنی نسبت داده‌ بودند، اما ماجرا وقتی وارد فاز تازه‌ای شد که دولت ترکمنستان ادامه قطع گاز صادراتی خود به ایران را به کوتاهی طرف ایرانی در پرداخت به‌موقع بدهی‌های این کشور نسبت داد. وزارت خارجه ترکمنستان در بیانیه اخیر خود مدعی شده است که ایران پرداخت بهای گاز را از روز اول ژانویه متوقف کرده است که احتمالا دلیل اقدام ایران در توقف پرداخت‌ها، قطع گاز صادراتی ترکمنستان بوده است. تهران و عشق‌آباد در سال ۱۹۹۷ با امضای یک قرارداد ۲۵ ساله برای صادرات گاز ترکمنستان به ایران، خط لوله‌ای را به طول ۲۰۰ کیلومتر احداث کردند. سخنگوی وزارت امور خارجه درباره ضرورت برطرف کردن موانع اجرای تعمیرات، خاطرنشان کرد که ایران نیز از قبل اعلام کرده در صورتی که مشکلات تعمیراتی وجود دارد، مسوولان ذی‌ربط در کشورمان آمادگی دارند که کمک لازم را برای برطرف کردن مشکلات فنی به عمل آورند و رفع مشکلات تعمیراتی به ‌طور معمول در موارد مشابه طی سه روز امکان‌پذیر بوده و بیش از این مدت، توجیه فنی ندارد. حسینی درباره ادعای توقف پرداخت‌های ایران هم اظهار داشت که طرف ایرانی به‌طور منظم پرداخت‌های خود را تادیه کرده و موارد مربوط به مقطع کوتاه بعد از اختلال اخیر، در حال طی مراحل اداری است. براساس گزارش‌های موجود، قیمت گاز صادراتی ترکمنستان به ایران در دو سال گذشته از ۴۲دلار به ‌ازای هر یک‌هزار متر‌مکعب به ۷۵دلار افزایش یافته، در حالی‌که اخیرا روسیه بر سر قیمت ۱۳۰دلاری با ترکمنستان برای سال ۲۰۰۸ به توافق رسیده که حاکی از افزایش ۳۰درصدی نسبت به بهای قبلی بوده است. همچنین این گونه مطرح می‌شود که ایران هنگام موافقت با قیمت ۷۵دلار برای گاز ترکمنستان، خواسته بود که صادرات گاز ترکمنستان از هشت‌میلیارد مترمکعب در سال به ۱۴میلیارد مترمکعب افزایش یابد، اما این درخواست عملی نشده است. اما پافشاری ترکمنستان برای افزایش قیمت گاز با استفاده از اهرم قطع صادرات که می‌توان آن را تاحدودی قدم گذاشتن درجای پای برادر بزرگتر خود ـ روسیه ـ در تعامل با مشتریان گازی ارزیابی کرد، می‌تواند سرنوشتی متفاوت از آنچه روسیه در مواجهه با اوکراین و بلاروس به آن دست یافت، داشته باشد.

ایران از موضع قدرت برخورد می‌کند

این‌گونه به نظر می‌رسد که ایران قصد دارد از موضع قدرت در تعامل با همسایه شمالی خود برخورد کند و غلامحسین نوذری، وزیر نفت ایران، گفته است تا زمانی که ترکمنستان گاز قطع شده را مجددا وصل نکند، ایران درباره قیمت گاز هیچ مذاکره‌ای نخواهد کرد. وزیر نفت حتی پا را از این موضوع فراتر گذاشته است و تاکید کرده که اگر ترکمنستان گاز قطع شده را وصل نکند، ایران اعلام خواهد کرد که به گاز این کشور نیازی ندارد. این درحالی است که ایران و ترکمنستان در سال‌های اخیر همکاری‌های نزدیکی را تجربه کرده‌اند و حتی در ماه‌های گذشته سخن از برنامه ایران برای صادرات گاز ترکمنستان به اروپا از طریق خاک ترکیه بوده است، ولی به نظر می‌رسد ترکمنستان در شرایطی که پروژه صادرات گازش توفیق چندانی نداشته، در تعاملی بهتر می‌توانست علاوه بر مشکلات فنی، چشم‌انداز بلندمدت روابط خود با ایران را نیز در نظر داشته باشد.