محمدصادق جنان‌صفت

بازار انرژی ناشی از سوخت موادفسیلی (نفت و گاز) از سمت تقاضا تحت فشار قرار دارد. متقاضیان بزرگ مثل هند و چین در آسیا که همچنان رشدهای بالای تولید ناخالص داخلی را تجربه می‌کنند بر شدت رقابت در سمت تقاضا افزوده‌اند. کشورهای عضو اتحادیه اروپا از متقاضیان عمده انرژی نیز روند فزاینده‌ای از تقاضا را تجربه کرده و بیش از پیش به موضوع امنیت انرژی علاقه‌مند شده‌اند. در سمت عرضه انرژی به ویژه در عرضه نفت نوعی هنجار بین‌المللی شکل گرفته و تشکیل اوپک و ادامه فعالیت این کارتل سمت عرضه را نوعی سامان‌دهی کرده و با قرار آن تا اندازه‌ای شناخته شده است. اما بازار جهانی گاز به دلیل اینکه بازار نوپایی است شکل و ماهیت تدویت شده‌ای ندارد.

در سمت تقاضای انرژی ناشی از گاز طبیعی و فرآورده‌های آن، شرایط شناخته‌شده‌تر است. در سمت عرضه اما نوعی سردرگمی و ابهام آغاز شکل‌گیری دیده می‌شود. آنچه مشهود است قدرت بلامنازع روسیه در سمت عرضه گاز طبیعی است و این قدرت به ویژه در عرضه گاز به اتحادیه اروپا و برخی کشورهای دیگر کاملا دیده می‌شود. ایران به عنوان یک بازیگر در سمت عرضه هنوز به دلایل گوناگون در گام‌های اولیه برای اثبات قدرت خود است. براساس آمارهای ارائه شده از ذخایر گاز طبیعی، ایران رقیب نیرومندی برای روسیه به حساب می‌آید، اما هنوز صادرات گاز در مرحله جنینی قرار دارد. برای اینکه ایران صادرکننده واقعی گاز باشد باید سرمایه‌گذاری در استخراج و فرآوری صورت پذیرد. علاوه‌بر این به دلیل ماهیت بازار گاز، پس از تولید هنوز کار زیادی انجام نشده و باید بازار خرید مطمئن وجود داشته باشد.اتحادیه اروپا، چین و هند می‌توانند بازار مطمئن برای فروش گاز ایران باشند و اگر شرایط سیاست‌خارجی در موقعیت تازه‌ای قرار گیرد آنها حاضر به سرمایه‌گذاری نیز هستند. در وضعیت طبیعی بهترین کار این است که سرمایه، تکنولوژی و مهارت‌های مدیریت اجرای طرح‌های بزرگ کشورهای عضو اتحادیه اروپا به بازار گاز ایران راه یابند و بدترین کار این است که پای شرکت‌های رقیب را به محل تولید ایران باز کنیم. کدام منطق اقتصادی و حتی سیاسی حکم می‌کند پای شرکت‌های روسی - در شرایط طبیعی و عادی را به صنعت گاز ایران باز کرده و به دست خود رقیب را نیرومند سازیم. کدام منطق سیاسی- اقتصادی حکم می‌کند که تصور کنیم شرایط سیاست خارجی ایران تا ابد در وضعیت فعلی باقی بماند و ایران نتواند سرمایه‌های کشورهای متقاضی گاز را جذب کند. چگونه است که روس‌ها با وجود سرسختی و امتناع اعضای اتحادیه اروپا، پای شرکت‌های آنها را از ورود به بازار خود قطع می‌کند اما علاقه‌مند است بخشی از گاز کشور رقیب خویش را تصرف کند. پای رقیب آن هم از نوع روسی را به بازار و میدان‌های گاز ایران بدون حساب و کتاب باز نکنیم.