خرما؛ از تولید سنتی تا بسته‌بندی فله‌ای
گروه صنعت و معدن – صابر دری‌نژاد: با وجود گذشت ده‌ها سال از صدور خرمای ایرانی به سایر کشورها، صادرات این محصول، هنوز سنتی است و به شکل صنعتی در نیامده.
عکس‌ها: ایسنا
گروه صنعت و معدن - صابر دری‌نژاد: با وجود گذشت ده‌ها سال از صدور خرمای ایرانی به سایر کشورها، صادرات این محصول، هنوز سنتی است و به شکل صنعتی در نیامده. این در حالی است که امروز، برخی کشورها (از جمله فرانسه) با خرید فله‌ای خرما از ایران و فرآوری آن، اقدام به صادرات مجدد آن کرده و سود زیادی نیز از این طریق نصیب خود می‌کنند. کم‌توجهی یا بی‌توجهی متولیان صادرات خرما به اصول اولیه مدیریتی و بازرگانی، حضور قدرتمند مافیای خرما در کشورهای جهان سومی و سنتی بودن تولید خرما در ایران، از جمله دلایل توسعه نیافتن این صنعت در کشور است. واکاوی مشکلات فوق، آسیب‌شناسی روند کنونی صادرات خرما و در نهایت چگونگی برون رفت از شرایط موجود مضمون سوالات ما از «محمد هاشم‌پور» نایب رییس انجمن خرمای کشور است. وی درباره اوضاع کنونی صنعت خرمای ایران می‌گوید: «هر ساله نزدیک به نیمی از خرمای ایران به دلایل گوناگون از بین می‌رود، این در حالی است که این مقدار می‌توانست خوراک صنایع تبدیلی ما باشد.»
* در حال حاضر سطح زیر کشت خرمای ایران چقدر است و از این مقدار سطح زیرکشت، چقدر خرما تولید می‌شود؟
تولید خرمای ایران به طور میانگین یک میلیون تن در سال یا کمی کمتر از آن است. این یک میلیون تن از حدود ۲۳۰هزار هکتار سطح زیرکشت به دست می‌آید.
با توجه به این آمار و ارقام درخواهیم یافت که میزان تولید خرما در ایران بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی است.
به طوری که ما در حال حاضر بین ۴ تا ۵تن خرما در هر هکتار تولید می‌کنیم، اما این رقم برای کشوری مثل مصر، حدود ۳۰تن در هکتار است.
* چه مشکلاتی باعث شده است که ما به این شرایط دچار شویم؟
عمده‌ترین مشکلی که ما در عملکردهایمان داریم، نادیده گرفتن اصول مدیریتی و عدم‌رعایت فواصل کشت درختان است. معمولا فاصله نخل‌ها از هم باید ۸متر باشد تا نور به اندازه کافی به آنها بتابد و میزان باردهی‌شان افزایش یابد. این در حالی است که کشاورزان ایرانی به طور معمول درختان را در فواصل ۶متری از هم می‌کارند که این موضوع هم در نهایت منجر به افت کیفیت و کاهش قیمت خرمای آنها می‌شود.
* صحبت از تولید سالانه یک میلیون تن خرما در ایران شد. حال چه مقدار از این یک میلیون تن هر ساله صادر می‌شود؟
بین ۱۰ تا ۱۵درصد از این میزان هر ساله صادر می‌شود. البته ناگفته نماند که در طول تمام این سال‌هایی که ایران خرما صادر می‌کند، هیچ گاه صادراتش از ۱۳۲هزار تن فراتر نرفته است.
حدود ۳۵درصد از خرما نیز در داخل مصرف می‌شود و نزدیک به نیمی از خرمای تولیدشده به دلایل مختلف از چرخه مصرف خارج شده و از میان می‌رود.
* خرمای ایرانی با چه قیمتی به بازارهای جهانی عرضه می‌شود؟
قیمت هر کیلو خرمای صادراتی ایران کمتر از یک دلار است. یعنی کمتر از هزار دلار در هر تن، در حالی که خرمای کشوری مانند تونس به دلیل کیفیت بالایی که خرمای آنها در برخی انواع خاص دارد، با قیمت‌هایی نزدیک به ۴هزار دلار در هر تن به فروش می‌رسد.
* یعنی خرمای ایرانی به دلیل بی‌کیفیتی است که با قیمت ارزان به فروش می‌رسد؟
نه، اصلا این طور نیست، برخی از اقلام خرمای ما، کیفیت بسیار بالا دارد و در جهان نیز معروف است، اما این خرماها نیز با قیمت‌های پایینی خریداری می‌شوند.
* چرا؟
چون وقتی مشتریان اروپایی سفارش خرید می‌دهند، خرما را به صورت فله و در قالب‌های حداقل ۱۰کیلویی خریداری می‌کنند. عمده خرمای ایران به صورت بسته‌بندی صادر نمی‌شود. خرمای ایرانی تنها در صورت فله‌ای بودن است که امکان ورود به بازارهای صادراتی را پیدا می‌کند.
* چرا نظارتی بر نحوه فروش خرما نمی‌شود تا به صورت بسته‌بندی شده روانه بازارهای صادراتی شود؟
دولت که به صورت مستقیم نظارتی بر این موضوع ندارد، برای صادرکنندگان هم فقط فروش محصول اهمیت دارد و نه چند و چون صدور آن.
* چه راهکارهایی برای ورود به بازارهای صادراتی وجود دارد؟
اگر بتوان خرمای ارزان را وارد صنایع تبدیلی و بعد اقدام به صادرات فرآورده‌های حاصل از آن کرد، می‌توانیم گام بلندی در راه صادرات خرما برداریم. خرمای ارزان را هم می‌توان یا از داخل تهیه کرد یا خرمای کم‌کیفیت و ارزان کشورهای دیگر را وارد کرد.
* چه فرآورده‌هایی را می‌توان از خرما به دست آورد و تولید کرد؟
از خرما می‌توان نزدیک به ۵۰ نوع فرآورده تولید کرد که به آن صنایع تبدیلی می‌گویند. از خرما می‌توان قند مایع، عسل خرما، آرد، خمیر، سس، رب، کشمش، ترشی، کمپوت، مارمالاد، مربا و …. تولید کرد. برای مثال یکی از کشورهای فعال در زمینه تولید سس خرما، ژاپن است. این در حالی است که امروزه سس خرما در ایران که دومین تولید کننده خرمای دنیا است، اصلا تولید نمی‌شود. همان طور که گفتم ۵۰درصد از خرمای ایران هر ساله از بین می‌رود حال آن که این مقدار می‌توانست ماده اولیه صنایع تبدیلی ما باشد.
* دلیل از بین رفتن سالانه نزدیک به ۵۰۰هزار تن خرما در ایران چیست؟
این مقدار خرما به دلیل عدم کیفیت، امکان صادرات یا حتی تازه‌خوری را ندارد. یکی از دلایل عدم کیفیت خرمای ایران تنوع ارقام آن است. ما خرماهای بسیار متنوعی در ایران داریم که تعداد آن به حدود ۴۰۰ نوع می‌رسد. اما فقط ۵۰ رقم آن اقتصادی است و قابلیت تازه‌خوری دارد.
* چرا اقدام به کاشت نخل‌های مرغوب نمی‌شود؟
امکان افزایش تولید خرمای مرغوب وجود دارد اما اقتصادی نیست؛ چرا که حداقل ۱۰ سال طول می‌کشد نخل‌ها بار دهند. بنابراین به جای این که این زمان طولانی را به انتظار بنشینیم، بهتر است روی توسعه کارخانجات فعال در زمینه صنایع تبدیلی زمان گذاشت و سرمایه‌گذاری کرد. این اقدام از هر نظر به صرفه است. باید توجه داشت که در حال حاضر نیاز داخل به خرمای مرغوب تامین می‌شود. بازارهای صادراتی هم که کشش خرید بیش از این مقدار خرما را ندارد. پس بهترین راه پیش روی این صنعت صادرات فرآورده‌های خرما است که فضای مستعد و بکری دارد. ما باید خرمای مرغوب را به قیمت بالا بفروشیم و خرمای غیرمرغوب را وارد چرخه صنعتی کنیم. این بخش ارزش افزوده بالایی هم دارد.
*چرا اعتقاد دارید فضایی برای صادرات خرما بیش از مقدار امروزی وجود ندارد و بازارهای جهانی در حال اشباع شدن هستند؟
۳۴کشور تولیدکننده خرمای جهان، سالانه حدود ۷میلیون تن تولید دارند. اگر نگاهی به چرخه صادرات این ۳۴کشور بیندازیم، می‌بینیم این کشورها نیز بین همان ۱۰ تا ۱۵درصد تولید داخلی‌شان صادرات دارند. مابقی تولیدشان را نیز یا در کشور خودشان به مصرف می‌رسانند یا همانند ایران از چرخه مصرف خارج می‌کنند.
بنابراین به جای اینکه تولیدی را افزایش بدهیم که همین امروز هم روی دستمان مانده، بهتر است مسیر استفاده از این مقدار خرما را تغییر داده و از آن استفاده بهینه کنیم.
*در حال حاضر چند درصد از آن ۵۰۰هزار تن خرمای غیرمرغوب جذب صنایع تبدیلی می‌شود؟
امروزه کارخانه‌های فعال در صنایع تبدیلی ما، هم بسیار محدود هستند و هم به صورت منفرد فعالیت می‌کنند. نتیجه آنکه فعالیت هیچ یک از آنها اقتصادی نیست؛ برای مثال، اگر ما یک کارخانه تهیه الکل، سرکه، قند مایع، آرد یا خمیر بزنیم، به تنهایی اقتصادی نیست. باید یک مجموعه‌ای کنار هم قرار بگیرند تا شیره تولید شود، بعد این شیره تبدیل به ماده اولیه قند مایع شود و در نهایت قند مایع نیز ماده اولیه تهیه عسل خرما شود. پس لازم است کارخانه‌ها به صورت زنجیروار به هم متصل شوند تا توجیه اقتصادی پیدا کنند.
تمام این مسائل باعث شده است که تنها ۱۰درصد از خرمای ما، جذب صنایع تبدیلی شود. یعنی تا رسیدن به حد مطلوب و مصرف کردن تمام خرمای غیرمرغوب تولیدی کشور در بخش صنایع تبدیلی، حدود ۴۰۰هزار تن فاصله داریم.
*ارزش این ۴۰۰هزار تن خرما چقدر است و چه بر سر آنها می‌آید؟
این ۴۰۰هزار تن یا اصلا از درخت چیده نمی‌شوند یا به صورت ضایعات از بین می‌روند.
حال در نظر بگیرید با قیمت ۲۰۰تومانی خرمای غیرمرغوب در هر کیلو، سالانه چه سرمایه‌ای از دست می‌رود. با یک حساب سرانگشتی می‌بینیم سالانه حدود ۸۰میلیارد تومان در صنعت خرما حیف و میل می‌شود. در ضمن، به این نکته نیز باید توجه کرد که اگر این میزان خرما وارد صنایع تبدیلی می‌شد، حداقل ده برابر ارزش افزوده پیدا می‌کرد. با احتساب این ارقام، در کشور ما سالانه حدود ۸۰۰میلیارد تومان از محل ضایعات خرما از دست می‌رود. این در حالی است که تمام صادرات خرمای ایران در سال بین ۸۰ تا ۱۲۰میلیارد تومان است.
*آیا قیمت خرمای صادراتی ما عادلانه است؟
خیر. یکی از دلایلش هم این است که خرمای فله‌ای ما مشتری مخصوص به خود را دارد. مشتریانی که خرمای ایرانی را می‌خرند، بهره‌وری‌شان در این است که خرما را به صورت فله از ما بخرند، در کشور خود به شکل‌های مختلف درآورده و در بسته‌بندی‌های متنوع به فروش برسانند. برای مثال، کشور فرانسه که یکی از خریداران عمده خرمای ایران است، بدون اینکه هیچ نخلی در کشورش بروید، سالانه حدود ۱۵هزار تن خرما و فرآورده خرما به کشورهای مختلف دنیا صادر می‌کند.
* چرا خود ما اقدام به بسته‌بندی خرما نمی‌کنیم؟
چون مشتریان دیگر خرمای ما را نمی‌خرند. چند نفر عمده‌فروش خرما در جهان فعالیت می‌کنند که مشتری کلان خرمای ما نیز هستند.
این افراد از کشورهای انگلیس، آلمان، کانادا، فرانسه، آمریکا و برخی کشورهای تازه استقلال‌یافته شوروی هستند. این کشورها که تجارت جهانی خرما نیز در چنگشان است، با صادرکنندگانی که با آنها همکاری نمی‌کنند برخورد می‌کنند.
اینها اگر بفهمند چند صادرکننده می‌خواهند با هم متحد شوند که خرمایشان را به صورت فله نفروشند، اقدام به تحریم آن کشور و صادرکنندگان خرمایش می‌کنند. برای تهیه خرما هم به سراغ دیگر کشورها می‌روند و باعث متضرر شدن صادرکنندگان می‌شوند. بنابراین صادرکنندگان، در سال‌های بعد هر قیمتی که خریداران تعیین کنند، آنها نیز قبول می‌کنند.
ارسال نظر