ابعاد ناشناخته طرح تحول اقتصادی

دکتر مسعود نیلی

گروه صنعت و معدن- صابر دری‌نژاد:هرچه تقویم پاییز بیشتر ورق می‌خورد، زمزمه‌های اجرایی شدن طرح تحول اقتصادی بیشتر به گوش می‌رسد. اما اینکه بسته‌های هفت‌گانه دولت که در پی اصلاح ساختارها است به چه صورت و در چه بازه زمانی و با تغییر چه مولفه‌هایی جامه عمل خواهد پوشید، چندان هویدا نیست. یکی از قسمت‌های مهمی که قرار است به دنبال اجرای طرح جراحی اقتصادی، عملی شود، پرداخت نقدی یارانه‌ها است. بررسی نحوه پرداخت یارانه‌ها، آثار، پیامدها‌ و تبعات آن مسوولان دانشگاه صنعتی شریف را بر آن داشت تا دست به برگزاری میزگردی با حضور شماری از اقتصاددانان برای بررسی این موضوع بزنند.

حامل‌های انرژی و فناوری

در این میزگرد مسعود نیلی، عضو هیات علمی دانشگاه در رابطه با اصلاح قیمت‌ حامل‌های انرژی و اثر آن در سطح اقتصاد خرد گفت: اصلاح قیمت حامل‌های انرژی که در بخش خانگی به صورت نهایی مصرف می‌شوند، پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدتی در پی دارد. در کوتاه‌مدت به دلیل آنکه تکنولوژی در زمان کوتاه تغییر چندانی نخواهد کرد، کاهش قابل توجهی را نیز در مصرف شاهد نخواهیم بود، بنابراین هزینه زندگی خانوارها افزایش پیدا می‌کند.

میل به کالاهای اساسی

در حال حاضر سهم هزینه خانوارها در بخش انرژی به دلیل پرداخت یارانه بسیار پایین و نزدیک به یک درصد است. با افزایش قیمت حامل‌ها، سهم این بخش در مخارج خانوار رو به فزونی گذاشته و باعث می‌شود اولویت‌ها در خرید تغییر کند و به سوی کالاهای ضروری‌تر سوق پیدا کند.

واقعی شدن قیمت‌هاو سطح رفتار عمومی

پیش‌بینی ما این است که بازار کالاهایی که کمتر ضروری است، در جامعه رو به کسادی میل کند. مسعود نیلی در مورد سطح رفاه اجتماعی پس از اجرای طرح گفت: در حال حاضر درآمد سرانه واقعی هر ایرانی حدود چهار هزار دلار است، اما به دلیل پرداخت یارانه‌های متعدد از سوی دولت رفتار مصرفی‌ها بنا به گزارش بانک جهانی بین ۱۰ تا ۱۲هزار دلار است که با واقعی شدن قیمت‌ها سطح رفاه عمومی به اندازه همان درآمد سرانه واقعی یعنی ۴۰۰۰دلار خواهد شد و اولویت‌های مردم تغییر خواهد کرد. این تغییرات در آرایش فعالیت‌ها موثر است و یک‌سری از آنها را به دلیل کاهش تقاضای به وجود آمده، از توجیه می‌اندازد.

رفتار صنایع انرژی‌بر

نیلی ادامه داد: علاوه بر این در میان بنگاه‌های اقتصادی نیز صنایع انرژی‌بر با افزایش قیمت تمام شده و کاهش تقاضا و در نهایت کاهش سقف تولید رو‌به‌رو خواهند شد. در نتیجه بسیاری از این بنگاه‌ها از توجیه اقتصادی افتاده و کالاهای وارداتی جای آنها را می‌گیرند.

وی خاطرنشان کرد: این طرح زمانی کارآیی دارد که بسیاری از تکنولوژی‌های انرژی‌بر و ناکارآمد موجود که پیش از این به دلیل قیمت پایین انرژی، توجیه تولید داشتند، با تکنولوژی جدید جایگزین شود.

میزگردنشینان در ادامه به بررسی نظام مالیات بر ارزش افزوده پرداختند و هر یک در این زمینه اظهاراتی داشتند.

یک طرح از ۷ طرح

دکتر علینقی مشایخی استاد دانشگاه نیز به تعویق زمان اجرای مالیات بر ارزش افزوده اشاره کرد و گفت: نگران این هستیم که در مورد بقیه روند اجرای طرح هم همین اتفاق بیفتد. حال اگر این روند در مساله به مراتب بزرگ‌تر مثل طرح تحول اقتصادی رخ دهد و اگر بدون محاسبه جوانب انجام شود، عکس‌العمل‌هایی که ایجاد می‌کند، ممکن است کاملا جامعه را به یک وضع غیرقابل کنترل هدایت کند که پیامدهایش بسیار بدتر از پرداخت یارانه باشد.

نیلی نیز در همین رابطه گفت: یکی از مشکلات بزرگ پیش پای این قانون این است که در بدترین زمان ممکن اجرایی شد. چرا که واحدهای تولید در حال حاضر با بسیاری مشکلات دیگر دست به گریبانند.

آزادسازی نرخ بهره

وی در ادامه به انتقاد از سیاست‌های پولی پرداخت و افزود: هم اکنون یارانه بخش انرژی بین ۹۰ تا ۱۲۰میلیارد دلار و کل نقدینگی موجود در بخش خصوصی ۲۰۰میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. حال اگر بنا باشد یارانه بخش انرژی به پول در گردش تبدیل و به نقدینگی بخش خصوصی اضافه شود، تقاضای پول نقد در جامعه افزایش می‌یابد. این تقاضا به صورت برداشت از حساب‌های مدت‌دار از بانک‌ها عملی می‌شود. بنابراین برای اینکه بانک‌ها با مشکلات جدی روبه‌رو نشوند، باید نرخ بهره بانکی را افزایش داد و نه کاهش یا اگر هزینه‌های تولید در راستای اصلاح قیمت انرژی افزایش یابد، نرخ ارز نباید پایین آورده شود.

وی ادامه داد: گرفتاری بزرگ طرح تحول اقتصادی این است که طراحی آن بر عهده کسانی است که در طول ۲۰ سال گذشته مخالف این کار بوده‌اند.

رشد جمعیت و افزایش ابعاد طرح

وی به یکی دیگر از مسائل پیش روی اجرای طرح تحول اشاره کرد و گفت: مشکل دیگر پرداخت نقدی یارانه‌ها این است که با تولد هر فرزند،افراد جامعه خواستار گرفتن حق این فرزند می‌شوند و در نتیجه با مشکل افزایش جمعیت روبه‌رو خواهیم بود.

مشایخی هم در ادامه با بیان اینکه اقتصاد آتی جهان با رکود مواجه خواهد بود و کاهش قیمت نفت اتفاق دور از انتظاری نخواهد بود، خاطرنشان کرد: کاهش قیمت نفت الزام اجرای طرح تحول را بیشتر می‌کند، چرا که دولت توان پرداخت یارانه‌ها را به تدریج از دست می‌دهد.

چسبندگی رو به بالای بودجه

نیلی هم با اشاره به اینکه بودجه کشور با نفت بالای ۷۰دلار تنظیم شده و امکان کاهش بودجه دیگر امکان‌پذیر نیست و اینکه بودجه از سال ۸۳تاکنون تقریبا سه برابر شده است اظهار داشت: ای کاش قیمت انرژی در همان زمان برنامه سوم که مطرح شده بود، اصلاح می‌شد، چرا که با مشکلات موجود از این به بعد متاسفانه ناچار خواهیم بود؛ قیمت انرژی را اصلاح کنیم در عین اینکه خاموشی را هم مردم باید تحمل کنند. ناچاریم قیمت گاز را افزایش دهیم در عین اینکه قطعی گاز نیز خواهیم داشت. اما به هر حال اجرای طرح تحول اقتصادی حتی در این شرایط نابسامان اجتناب‌ناپذیر است؛ چرا که با تعویق آن تنها تبعات آن بیشتر می‌شود.

دکترعلینقی مشایخی