محسن ایلچی

ایران، نخواسته یا نتوانسته، تا کنون از تهدیدها و تنش‌های منطقه‌‌ای برای خود فرصت‌سازی اقتصادی را حداکثر کند. فرصت‌سازی برای کشورهایی نظیر امارات، ترکیه، ترکمنستان، افغانستان و حتی عراق کرده تا موازنه‌ منطقه‌ای بر هم نخورد، اما عایدی نصیب‌اش نشده است. دومین دارنده ذخایر گاز طبیعی در جهان، به‌رغم نیاز رو به تزاید بازارهای مصرف، نتوانسته در نقشه انرژی منطقه به عنوان یک فروشنده حضور جدی داشته باشد، حتی کشورهایی نظیر آذربایجان، ترکیه و ترکمنستان بهتر توانسته‌اند، از موقعیت جغرافیای خود در ترانزیت و فروش نفت و گاز در منطقه ظاهر شوند. در این میان ایران تا کنون چند بار از شریک استراتژیک یا رقیب گازی خود یعنی مسکو (اولین دارنده و صادرکننده گاز در جهان) برای تشکیل اوپک گازی به منظور همکاری بیشتر در مسیر قیمت‌گذاری صادرات، تزانزیت گاز و ایجاد رفتار یکسان و هدفمند با مصرف‌کنندگان دعوت کرده است، اما مسکو که از حالت میعان گاز به مثابه یک ابزار دیپلماسی منعطف و چرخشی، خوب استفاده می‌کند، پاسخ جدی به تهران نداده است.مسکو چون حضور مسلطی در بازار گاز اروپا دارد، نیازی به پیگیری منافع خود در قالب یک تراست یا سندیکالی گازی احساس نمی‌کند. اما طی ۴۸ ساعت گذشته دو رویداد در حوزه آسیای میانه رخ داده که پیام‌های جدیدی برای تهران دارد. اول اینکه به دنبال افزایش تنش میان مسکو با غرب، وزیر امور خارجه فرانسه به نمایندگی از غرب، مسکو را تهدید به تحریم اقتصادی یعنی عدم خرید گاز از این کشور کرد. اگرچه اظهارات این مقام غربی به دلیل وابستگی شدید اروپا به گاز روسیه،‌یک بلوف است، اما ضرورت تنوع و امنیت عرضه گاز اروپا(انتخاب ایران) را گوشزد می‌کند و روی دوم سکه حضور جدی تهران در پیمان شانگهای است.افزایش تنش میان مسکو با غرب، حتی اگر منجر به شکل‌گیری دوران جنگ سرد نشود، مواضع مسکو و تهران را در صادرات گاز به بازارهای مصرف نزدیک می‌کند.تهران به عنوان عضو ناظر شانگهای می‌تواند توافق‌های جدی برای تشکیل اوپک گازی با روسیه در این پیمان (با در نظر گرفتن تمام جوانب) دنبال کند.آیا بحران گرجستان در میان مدت برای ایران فرصت‌های تاریخی می‌سازد؟ در امور دیپلماسی، «همه چیز زود دیر می‌شود.»