پرویزامانیان

سوم خرداد در تقویم ایرانیان ثبت حماسه‌ای است که تا قرن‌ها از ذهن‌ها پاک نمی‌شود. سالروز حماسه فتح خرمشهر و پیروزی بزرگ ملت ایران، اما در این روز حماسه‌ای دیگر نیز رقم خورد که از جنس صنعت و اقتصاد بود. به عبارت دیگر همزمان با پیروزی در جبهه‌ جنگ، نخستین شمش مس در سوم خرداد ۶۱ به دست متخصصان کشورمان تولید شد. صنعت مس قبل از انقلاب توسط آمریکایی‌ها راه‌اندازی شده بود و بخش مهمی از فعالیت‌های آن توسط آمریکایی‌ها انجام می‌شد. در ضمن بخشی‌ از طراحی و پیمانکاری مجتمع مس سرچشمه قبل از انقلاب توسط دو شرکت «پارسونزجردن» و «آناکاندا» انجام شده بود.

شرکت «آناکاندا» همان شرکتی بود که گفته می‌شد در طرح سقوط دولت «سالوادورآلنده» در شیلی(۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳ معروف به ۱۱ سپتامبر شیلی) دست داشت. «آلنده» رییس‌جمهوری وقت شیلی، صنعت مس این کشور را به همراه چندین شرکت و بانک، ملی کرده بود‌ و آمریکایی‌ها که منافع خود را از دست رفته و صنایع برق را در خطر رکود می‌دیدند، نقاط مختلفی از دنیا را مدنظر قرار دادند تا بلکه‌ مس مورد نیاز خود را از آنجا تامین کنند. یکی از این نقاط سرچشمه ایران بود، جایی که اتفاقا ذخایر مناسب و ارزشمندی در آن وجود دارد.

منابع سرشار ایران و وابستگی صنایع به کشورهای استعماری، شرکت‌های آمریکایی را بر آن داشت تا درصدد بهره‌برداری از ذخایر ‌غنی مس کشور برآیند؛ بنابراین از حدود پنج سال قبل از انقلاب کار خود را در این زمینه آغاز کردند و چند واحد نیز در این مدت راه‌اندازی شد، اما پس از پیروزی انقلاب داستان دیگری رقم خورد. درست زمانی که آمریکایی‌ها مجبور به ترک مجتمع مس سرچشمه شدند، موقع رفتن از این منطقه روی دیوارهای شهرک سرچشمه، عبارت We will come back «ما بازمی گردیم»را نوشته بودند تا این تفکر را القا کنند که دوباره ایران دست نیاز به سوی آنها دراز خواهد کرد.

تا آن زمان و حداقل روی کاغذ همه چیز به نفع آمریکایی‌ها بود، چون ظواهر امر نشان می‌داد که ایران به تنهایی توان لازم برای راه‌اندازی سرچشمه را ندارد، اما صبح روز سوم خرداد ۶۱ و همزمان با حماسه فتح خرمشهر، حادثه و اتفاق عجیبی رقم خورد. در این روز کارکنان مجتمع سرچشمه پس از مدت‌ها تلاش و با صرف ساعت‌ها کار شبانه‌روزی، نخستین شمش مس را بدون کمک آمریکایی‌ها تولید کردند.

در واقع این مجتمع بزرگ در شرایطی دوباره راه‌اندازی شد که آمریکایی‌ها به‌طور مرتب از ناتوانی ایران در راه‌اندازی آن خبر می‌دادند. به طور قطع صنعت مس ایران امروز با اتکا به پشتکار و خودباوری کارکنان و متخصصان آن به پیشرفت‌های بزرگی دست یافته است.

در حال حاضر ایران با تولید سالانه بیش از ۲۲۰ هزار تن مس کاتد به عنوان یکی از تولیدکنندگان مهم این محصول و نهمین کشور از نظر استخراج مس شناخته می‌شود و هم‌اکنون برنامه‌ریزی‌های مناسبی برای رشد تولیدات این صنعت تدوین شده است.

اما موضوع فقط به اینجا ختم نمی‌شود؛ صنعت مس امروز علاوه بر رشد تولید، نیازمند توجه بیشتر به تنوع تولیدات به ویژه در صنایع مصرف‌کننده مانند ساختمان و خودرو و کسب ارزش افزوده بیشتر از این راه است.

مس یکی از این محصولات مهم در خودروسازی و به‌ویژه در ساخت خودروهای برقی و هیبرید به شمار می‌رود. انستیتو مس اروپا در گزارش ۲۰۱۰ خود در بخش مربوط به زنجیره ارزش مس نوشت: افزایش تمایلات برای ساخت خودروهای الکتریکی، اثرات مفیدی در طراحی موتور و فناوری‌های مربوطه داشته است. این انستیتو که به طور سالانه گزارش‌های مبسوطی را درباره تولیدات جدید مس منتشر می‌کند برآورد کرده است که کاربرد مس در وسایل نقلیه می‌تواند علاوه بر ذخیره انرژی، نیروی پیشرانه را به میزان ۳۳ کیلوگرم افزایش بدهد. این تنها بخشی از تحولات یادشده در این بخش است.

به نظر می‌رسد صنایع مرتبط نیز باید در این راه به کمک صنعت مس بشتابند تا مانند کشورهای پیشرفته ارزش افزوده مناسبی عاید کشورمان شود. آنچه مسلم است در آینده رتبه ایران در تولید مس بالاتر می‌آید و توجه به چنین فناوری‌هایی، موفقیت ایران را دو چندان می‌کند.