بیانیه «انجمن بهرهوری ایران» خطاب به رئیس‌جمهور منتخب منتشر شد
بهرهوری؛ دغدغه ملی
جناب آقای دکتر پزشکیان
ریاست محترم جمهوری منتخب
با سلام و احترام
با آرزوی توفیق الهی برای حضرت‌‌‌عالی در مسوولیت بسیار خطیر ریاست‌جمهوری در این مقطع زمانی، بدون هرگونه مقدمه‌‌‌ای، نظرات انجمن بهرهوری ایران بهعنوان فعال‌‌‌ترین و باسابقه‌‌‌ترین انجمن و سازمان غیردولتی در زمینه بهرهوری را که متاسفانه به‌رغم اهمیت بسیار بالای آن، در کشور ما مغفول مانده است حضورتان عرض میداریم؛ امید که از آغازین روزهای فعالیت، بهویژه در انتخاب همکاران محترم در هیات‌وزیران مورد توجه ویژه جنابعالی قرار گیرد:
۱. امروزه بهرهوری به یک چالش اساسی و یک اولویت راهبردی در نظام حکمرانی کشور تبدیل شده است. اگرچه اهمیت بهرهوری همواره مورد توافق و اجماع مدیران ارشد کشور از جناح‌‌‌های مختلف بوده و در برنامه‌‌‌های توسعه کشور به آن پرداخته شده، اما توفیق چندانی در تحقق آن در عمل حاصل نشده است. مساله اینجاست که رفع ناکامی‌‌‌ها در زمینه بهرهوری، در تعارض با بسیاری از سیاستهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی حاکم در چند دهه اخیر قرار گرفته و عملا مغفول واقع شده که این خود به تعمیق و تشدید بحران بهرهوری انجامیده است. در نتیجه در شرایطی قرار گرفته‌‌‌ایم که تصمیمات مقطعی اثربخش نبوده و راهی جز اخذ تصمیمات اساسی و شجاعانه و درعین‌‌‌حال سخت وجود ندارد. بحران کمبود انرژی در کشوری که خود دارنده بزرگ‌ترین ذخایر انرژی دنیاست و چالش‌‌‌های سرزمین در حوزه آب، خاک و منابع طبیعی، نمونه‌‌‌های گویا از وضعیت نگران‌کننده بهرهوری است.
۲. رشد تولید ناخالص داخلی هر کشور حاصل رشد دو عامل اصلی، یعنی افزایش سرمایه‌گذاری و رشد بهرهوری است. میزان رشد بهرهوری در هر کشوری، حاکی از توانمندیها، صلاحیتها و شایستگیهای نظام مدیریت و مدیران آن کشور است. به عبارتی بهرهوری شاخص مهمی برای سنجش میزان پیشرفت و کیفیت توسعه یک کشور است. در سه‌برنامه پنج‌ساله چهارم، پنجم و ششم مقرر شده بود که سهم بهرهوری از رشد GDP به ترتیب ۳۱درصد، ۳۳درصد و ۳۵درصد باشد و به عبارتی ۲.۵ تا ۲.۸درصد از رشد ۸درصد سالانه از بهرهوری باشد. آنچه در عمل با کمال تاسف رخ داده است، سهم بهرهوری از رشد ۳.۸درصد GDP در برنامه چهارم فقط ۰.۶درصد و رشد منفی ۰.۵درصد در برنامه پنجم و رشد منفی ۳.۷درصد در برنامه ششم بوده است (یعنی سیر نزولی و شدید در نابهره‌‌‌وری اقتصاد کشور). یعنی نه‌تنها بهرهوری موجب رشد اقتصادی نشده، بلکه ناکارآمدی‌‌‌ها و نابهره‌‌‌وری‌‌‌ها رشد اقتصادی را نیز منفی‌‌‌تر کرده است. این در حالی است که در ۲۴ کشور آسیایی براساس گزارش سازمان بهرهوری آسیایی، سهم بهرهوری در رشد تولید ناخالص داخلی‌‌‌شان در دوره مشابه به‌‌‌طور میانگین ۳۵درصد بوده است.
۳. بهرهوری حاصل دو عنصر اصلی یعنی بهرهوری سرمایه و بهرهوری نیروی کار است که کشور ما در هر دو عرصه دچار مشکل جدی است. بهرهوری سرمایه به دلایل گوناگون از جمله طولانی شدن دوره اجرای پروژه‌‌‌ها تا بهره‌‌‌برداری، رکود اقتصادی و تعطیلی ۳۰ تا ۵۰درصد ظرفیت تولید واحدهای صنعتی، وجود مقررات زائد در محیط کسبوکار در حوزه‌‌‌های مختلف، اخذ موافقت اصولی تا امور گمرکی، مشکلات ارزی، مشکلات بانکی، مشکلات حوزه صادرات و... دچار مشکل جدی است. در کشور ما متاسفانه با خواب سرمایه بسیار بالایی روبه‌رو هستیم، بیش از ۸۰ تا ۹۰هزار پروژه عمرانی ناتمام و سهم بالای انبار در بخش تولید و صنعت بالغ بر ۱۵درصد تولید ناخالص کشور مربوط به موجودی انبار است. این نسبت در دنیا رقمی معادل ۲.۳درصد است (داوود دانش جعفری، کتاب بهرهوری امروز ایران، صفحه ۵۸).
۴. پایین بودن بهرهوری نیروی کار هم کم‌وبیش دلایلش در میان کارمندان و کارگران، بهویژه شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی، به دلیل ضعف در نظام اداری، بوروکراسی، ناکارآمدی مدیران و مدیریت و دخالت‌‌‌های گوناگون عوامل نظارتی روشن است. البته در بخش بهرهوری نیروی کار لازم است مشکلات ناشی از بیکاری، رشد گسترده مشاغل کاذب و ناپایدار و رکود اقتصادی ناشی از تحریمها نیز مورد نظر قرار گیرد.
۵. بهروری و رشد فناوری و نوآوری ارتباط تنگاتنگی دارند؛ به‌طوری که در بعضی از متون آنها را معادل هم می‌‌‌دانند. در حال حاضر بیشتر واحدهای صنعتی و خدماتی ما از نظر تکنولوژی نسبت به رقبای خود عقب هستند و به دلایل مختلف، از جمله تحریمها، به تکنولوژی‌های روز دسترسی ندارند. این امر باعث افزایش هزینه‌‌‌ها و کاهش بهرهوری آنها در مقایسه با رقبا و در نهایت تعطیلی آنها میشود.
۶. از چالش‌‌‌های حاکم بر اداره امور کشور، عدم‌تحقق اهداف برنامه‌‌‌های توسعه پنج‌ساله در بخش اجراست. لازم به توجه است که مهم‌تر از تدوین برنامه‌‌‌های پنج‌ساله و یک‌ساله، خوب اجراشدن آنهاست. در این راستا نیازمند عارضه‌‌‌یابی عوامل و رصد اجرایی برنامه‌‌‌ها از طرف سازمان برنامه و بودجه و ارزیابی نتایج آنها مبتنی بر شاخص‌‌‌های بهرهوری هستیم.
۷. چالش ناترازی انرژی و فرآورده‌‌‌های نفتی در کشور بسیار جدی است و هر روز نیز بحرانی‌‌‌تر میشود؛ به‌طوری که در آینده باید به‌جای صادرات، شاهد واردات فرآورده‌‌‌های نفتی مانند بنزین برای پاسخ به افزایش تقاضا و مصرف بی‌‌‌رویه انرژی و فرآورده‌‌‌های نفتی در کشور باشیم. بنابراین برای حل این چالش باید تصمیمات سرنوشت‌‌‌‌سازی، هم در حوزه سیاستهای قیمتی، هم فرهنگ‌‌‌سازی در جامعه و هم در اصلاح فرآیندها و فناوری‌‌‌های تولید گرفته شود.
۸. گسترش ارتباطات و تعاملات بین‌المللی برای رشد و رونق اقتصادی کشور و ارتقای بهرهوری یک امر ضروری و حیاتی است. دور بودن از تعاملات اقتصادی در جهان موجب نزول دائم توان اقتصاد کشور میشود. عدم‌تعامل با اقتصاد آزاد جهانی یعنی اتخاذ سیاست جایگزینی واردات که یک سیاست شکست‌خورده در دنیاست.
۹. رقابت در بازارها، عامل مهم توجه بخش‌‌‌های صنعت، معدن، خدمات و کشاورزی به افزایش بهرهوری است. بهرهوری در حوزه اقتصاد اساسش بر رقابت تعریف میشود. هر بنگاه که در سطح منطقه‌‌‌ای و بین‌المللی بتواند رقابت کند، به مرتبه بالاتری از بهرهوری دست خواهد یافت. رقابت موجب ارتقای کیفیت با قیمت ثابت یا کاهش قیمت با حفظ کیفیت میشود. اما در کشور ما این رقابت به‌خاطر بعضی از سیاست‌ها و عدم‌تعامل مناسب با دیگر کشورها به‌خوبی شکل نگرفته است که نمونه بارز آن را در صنعت خودرو شاهد هستیم.
۱۰. از دیگر عوامل بسیار موثر بر پایین بودن بهرهوری و وجود نابهره‌‌‌وری‌‌‌ها، ضعف در باور بهرهوری در بین مسوولان و مدیران ارشد و فرهنگ کار، نوآوری و بهرهوری در جامعه است. بهعنوان مثال، کمتر و به‌‌‌ندرت با این پرسش یا تذکر از طرف نمایندگان مجلس به وزرا روبه‌رو بوده‌‌‌ایم که چرا بهرهوری در حوزه و بخش شما ضعیف است؟ به‌‌‌ندرت در جلسات هیات‌دولت در گذشته شاهد بحث و گفت‌وگو در مورد مسائل اساسی بهرهوری بوده‌‌‌ایم. در حالی که مسائل و مشکلات روزمره همچون پایین بودن تولید، رکود اقتصادی، تورم و حتی مسائلی مثل مرغ و تخم‌مرغ و... که همه معلول غفلت از بهرهوری و کارآمدی است، وقت گران دولت و مجلس را به خود اختصاص داده است. هنوز بعد از گذشت ۴۰سال که رشد میانگین بهرهوری کشور تقریبا صفر بوده است، هیچ وزیری برای برنامه‌‌‌های خود پیوست بهرهوری نمی‌‌‌دهد و ارزیابی‌‌‌ها و نظارت‌‌‌های کلی سازمان ملی بهرهوری ایران نیز به‌رغم پیشرفت‌هایی که در دوره جدید مدیریت این سازمان داشته، در این حوزه به اندازه کافی تاثیرگذار نبوده است.
۱۱. در زمینه فرهنگ و دانش بهرهوری هم باید کار از آموزش و پرورش شروع شود و در دانشگاه‌‌‌ها تعمیق یابد و در صداوسیما به‌‌‌طور مستمر الگوهای موفق بهرهوری معرفی و ترویج شود، اما افسوس که صداوسیما حتی در حد تبلیغ یک کالا مثل لوازم‌خانگی هم به بهرهوری بها نداده است و اینها واقعیت‌‌‌های نابهره‌‌‌وری در کشور است. متاسفانه مدارس و دانشگاه‌‌‌های ما نیز در حد حداقل هم به پرورش منابع انسانی بهره‌‌‌ور توجه و عنایتی ندارند.
جناب آقای دکتر پزشکیان عزیز، وقت جنابعالی را در این روزهای پرمشغله بیش از حد تصدیع نمی‌‌کنیم و به سایر دلایل عدم‌توجه و توفیق در حوزه بهرهوری از جمله نبود نظام شایستگی در انتصابات و ارتقای مدیران، مشکلات ناشی از نظام حقوق و دستمزد، افت سرمایه‌‌‌های اجتماعی، بی‌‌‌ثباتی در اقتصاد بهویژه نرخ ارز، ناهماهنگی‌‌‌های زیاد در دولت ناشی از ساختارهای موازی و اقدامات ناهماهنگ، تمرکزگرایی، عدم‌ریسک‌پذیری و شجاعت مدیران و عوامل دیگر نمی‌‌‌پردازیم. اینک با اغتنام فرصت و برای تحقق رشد ۳۵درصد از میزان رشد تولید ناخالص داخلی کشور از محل بهرهوری که در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده است، معروض میداریم که دست‌‌‌یابی به این هدف مهم نیازمند تصمیمات سرنوشت‌ساز است که در ذیل تقدیم میداریم.
۱. البته یادآوری می‌‌‌کنیم که در سه‌سال گذشته، براساس گزارشهای سازمان ملی بهرهوری شاهد تغییرات خوب و مثبتی در رشد اقتصادی و بهبود سهم بهرهوری در این رشد بوده‌‌‌ایم که نیازمند بررسی و ارائه تحلیل مستقل است.
۲. تشکیل یک کمیته یا کارگروه ملی متشکل از افراد شایسته و نخبه در حوزه مدیریت بهرهوری از اساتید برجسته دانشگاه، مدیران موفق از دولت و بخش خصوصی، مشاوران باسابقه مدیریت، برای بررسی و عارضه‌‌‌یابی همه‌جانبه و جامع موضوع با مطالعه کلیه سوابق و بهره‌‌‌گیری از تجارب بین‌المللی و ارائه راهکارها و برنامه‌‌‌های پیشنهادی روشن، اثربخش و قابل اجرا.
این کمیته که اعضایش با حکم مستقیم جنابعالی تعیین می‌‌‌شوند، می‌‌‌تواند بهعنوان مجمع عالی بهرهوری کشور هر ساله به‌‌‌طور مستمر وضعیت بهرهوری را رصد و گزارشهای تحلیلی سالانه را ارائه کند.
۳. شایسته است در انتخاب وزرا، مدیران ارشد و استانداران، توجه ویژهای به شایستگیهای فردی و تخصصی، انگیزه، شادابی با تاکید بر باور و تعهد به رشد بهرهوری صورت گرفته و درخواست برنامه خاص از آنان قبل از معرفی و انتصاب در ارتباط با بهرهوری صورت گیرد.
۴. دستور ویژه به وزرای منتخب آموزش و پرورش، عتف(علوم، تحقیقات و فناوری)، فناوری اطلاعات و ارتباطات، صنعت، معدن و تجارت، جهاد کشاورزی، نفت و نیرو و روسای دو سازمان مهم برنامه و بودجه و اداری و استخدامی برای ارائه برنامه ویژه بهرهوری به هیات‌دولت ظرف سه‌ماه.
۵. بدون شک در همه کشورها بخش خصوصی نقش پیشران در رشد و توسعه اقتصادی، ایجاد اشتغال، گسترش مبادلات تجاری و توسعه صادرات، ایجاد درآمد و رفاه را بر عهده دارد. توجه دولت به این بخش و برقراری تعامل موثر با آن با کاهش و حذف تدریجی و برون‌سپاری وظایف و فعالیتهای خود می‌‌‌تواند موجب تحرک و پویایی و پایداری اقتصاد همراه با ارتقای بهرهوری شود. بخش خصوصی و تعاونی عاشق و باانگیزه است که می‌‌‌تواند با ابتکار و نوآوری، بهرهوری را به حداکثر جایگاه خود برساند.
۶. برای رسیدن به اهداف تعیین‌شده در زمینه بهرهوری باید به گشودگی حوزه اقتصاد همراه با بهبود موثر در روابط بین‌الملل، جلب سرمایه‌گذاری‌‌‌های خارجی، توسعه صادرات، جلب مشارکت سرمایه‌گذاری ایرانیان مقیم خارج، امید دادن به کارآفرینان و صنعتگران با تحول همه‌جانبه و بهبود محیط کسبوکار توجه ویژه صورت گیرد.
۷. اصلاح نظام اداری و چابک‌سازی آن و بهبود فرآیندهای اداری و حذف بوروکراسی‌‌‌های زائد موجود که نقشی تعیینکننده در کاهش هزینه‌‌‌ها، افزایش بهرهوری و اجرای قوانین دارد، لازم است در اولویت برنامه‌‌‌های دولت قرار گیرد.
۸. بسط آگاهی عموم جامعه نسبت به اهمیت و ارزش‌های ارتقای بهرهوری به‌منظور گسترش مطالبه‌‌‌گری مردم نسبت به تحقق اهداف و اقدامات بهرهوری از طریق توجه اثربخش به موضوع در فضای مجازی و رسانه‌‌‌های گروهی بهویژه رسانه ملی از پیش‌نیازهای ضروری است.
۹. نگاه اصولی و بلندمدت ایجاب می‌کند که بهرهوری از مدارس شروع شود، آموزش مهارت‌های اولیه و پایه بهرهوری در زندگی به کودکان و نوجوانان مورد توجه قرار گیرد و در زمره آموزش‌های اصلی کشور قرار گیرد تا در آینده شهروندانی توانمند، آگاه و مطالبه‌‌‌گر تربیت شوند.
۱۰. تاکید سنجیده و اثربخش ریاست محترم جمهوری و وزرا در گفتمان رسمی خود در نطق‌‌‌ها، بیانیه‌‌‌ها، بخشنامه‌‌‌ها، مصوبات، مصاحبه‌‌‌ها و گفت‌وگو با اصحاب رسانه به مقوله بهرهوری، نقشی تعیینکننده در توسعه فرهنگ بهرهوری و اجرای پروژه‌‌‌های مرتبط دارد که در این بخش لازم است از توجه ویژه شهید خدمت آقای رئیسی به گفتمان بهرهوری قدردانی شود.
۱۱. ارتقای فناوری و نوآوری در سطح بنگاه، بهرهوری را افزایش داده و موجب بهرهوری اقتصادی بالاتر میشود. رویکرد سکویی (پلتفرمی) در انجام فعالیتهای تولیدی، خدماتی و بازاری یک رویکرد موفق و کارآمد است. گسترش و توسعه اقتصاد پلتفرمی برای ارتقای بهرهوری یک ضرورت است که نیازمند ایجاد و بهبود زیرساخت‌ها در این راستاست.
۱۲. حمایت و تشویق حرکت نوآوری در جهت امیدآفرینی در شرکت‌های دانش‌بنیان، استارت‌آپ‌‌‌ها، شتاب‌‌‌دهنده‌‌‌ها و جلوگیری از خروج نخبگان و جوانان بااستعداد با حمایت خاص از رشد اقتصاد دیجیتال و کسب‌وکارهای اینترنتی با تامین زیرساخت‌‌‌های فنی و قانونی ضرورت دارد.
۱۳. بهینه‌‌‌سازی مصرف انرژی از طریق اجرای صحیح قوانین موجود، از جمله تشکیل بازار واقعی و شفاف انرژی و کاهش مداخلات دولت در این زمینه و تشکیل نهاد تنظیم‌‌‌گر در حوزه انرژی از جمله تصمیمات مهمی است که در کنار سایر سیاستهای قیمتی و غیر‌قیمتی می‌‌‌تواند به کاهش ناترازی انرژی در کشور کمک کند.
۱۴. در ارتباط با متولی بهرهوری در کشور دو گزینه زیر پیشنهاد میشود:
الف: با توجه به ضرورت پیش‌بینی سهم و جایگاه بهرهوری در کلیه طرح‌‌‌ها و برنامه‌‌‌های بخشی که نهایتا به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسد، پیشنهاد میشود سازمان برنامه و بودجه به سازمان برنامه‌‌‌ریزی و بهرهوری تبدیل شود تا در کلیه برنامه‌‌‌های پیشنهادی و تخصیص اعتبار به دستگاه‌‌‌ها، سهم و نقش بهرهوری در تحقق آنها پیش‌بینی و لحاظ شود. البته این به آن معنی نیست که سازمان ملی بهرهوری به عنوان یک سازمان یا معاونت زیرمجموعه سازمان برنامه و بودجه قرار گیرد، بلکه بهرهوری در همه ارکان سازمان دیده خواهد شد.
ب: برای ارتقای اثربخشی و کارآمدی سازمان‌های مسوول در حوزه نوآوری، بهرهوری و کیفیت با کنار هم قرار گرفتن معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و سازمان‌های بهرهوری و استاندارد ساختار توانمند و هماهنگ‌‌‌تری با عنوان معاونت بهرهوری، نوآوری و کیفیت (P.Q.I.) تاسیس شود و سازمان‌های مرتبط نیز با اعمال اصلاحات در وظایف و ساختار در ذیل آن قرار گیرند. در پایان توفیق روزافزون از درگاه ایزد منان را برای جنابعالی در توسعه کشور و حل مشکلات متعدد و متنوع مردم برای رسیدن به ایرانی آباد، آزاد و مستقل با توجه و عنایت ویژهای که به بهرهوری خواهید فرمود، مسالت می‌‌‌کنیم.
