سید محمدرضا رضازاده*

خودکفایی در عرصه صنعت سدسازی به ویژه برای ما ایرانیان، مفهومی خاص و منحصربه فرد دارد. این مفهوم را وقتی از دریچه تاریخی بنگریم به نوعی احیای فرهنگ پاسداشت آب در فرهنگ ایرانی اسلامی است که موجب شده بود بیش از دو هزار سال قبل ایرانیان پدیدآورنده سدها و سازه‎های آبی باشند. اما درخصوص سازه های آبی جدید، اولین سدهای مدرن در کشور حدود ۵۰ سال پیش به دست پیمانکاران خارجی ساخته و بهره‏برداری می‏شود که مهندسان و متخصصان کشورمان نقش چندانی در اجرای آنها نداشته‏اند. اما امروز ایران، پس از گذشت سی و سه سال از انقلاب اسلامی به خودکفایی در صنعت سدسازی رسیده است. ساخت سازه‏های عظیم و پیچیده‏ای چون کرخه، مسجدسلیمان و کارون۳ با تلاش مدیران، مهندسان و کارگران ایرانی همچنین انتقال دانش سدسازی، امروز به احداث سدی ختم شده است که در حال حاضر ۲۳۰ متر ارتفاع داشته و بلندترین سد فلات ایران نیز محسوب می‌شود. این سد که در یک ساختگاه کاملا پیچیده در دل رشته کوه زاگرس و با محدودیت فضا به علت شیب تند منطقه اجرای طرح، احداث شده به نوعی بنای یادبود توان صنعت سدسازی در ایران است. مهمترین ویژگی‏ این سد در کنار نکاتی چون بلندترین سد بتنی دوقوسی کشور و بالادست‏ترین سد رودخانه کارون، بومی بودن این سد در طراحی و اجرا است. نکته قابل توجه آن است که احداث و ساخت بخش زیادی از تجهیزات نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی این طرح نیز به دست پیمانکاران داخلی صورت گرفته است. اما خودکفایی چه افقی را پیش روی صنعت سد سازی ترسیم می‏کند؟ آیا از این پس قرار است، شاهد اجرای تمام پروژه‏ها به دست ایرانی باشیم؟ یا قرار است دانش بومی خود در این زمینه را صادر کنیم؟ یا دانش‎افزایی کنیم؟ به نظر نگارنده ادامه مسیر خودکفایی تلاش برای افزایش کیفیت و دقت در حوزه مطالعات و اجرا است، به طوری که ضرورت دارد به جز سدهای بزرگ که معمولا با دقت و کیفیت مطلوبی احداث می‎شوند، سدهای کوچک‌تر نیز از همین کیفیت مدنظر بهره ببرند و با نگرشی همه‏جانبه احداث شوند. از سوی دیگر، توان مهندسی داخلی به حدی رسیده که امکان انتقال دانش به دیگر کشورهای جهان و صدور خدمات فنی و مهندسی وجود دارد. زمان آن رسیده که با یک برنامه دقیق‏ بازارهای هدف شناسایی و در عرصه جهانی، حضوری پررنگ‎تر داشته باشیم. افزون بر این، به بخش نرم‏افزاری آب و تاسیسات پایین دست سدها مانند شبکه‏های آبیاری و انتقال آب به زمین‏های کشاورزی نیز باید توجه ویژه‏ای داشت و از همه اینها مهم‌تر، ایجاد بازار سرمایه در کنار این صنعت است؛ چرا که منابع دولتی محدود است و جذب سرمایه‏های خرد و کلان بخش خصوصی به سوی این صنعت می‏تواند به گسترش و رشد این صنعت منجر شود و از سوی دیگر صدور خدمات فنی و مهندسی درهای بازار بزرگی را به روی سرمایه‏گذاران و مشارکت ایرانیان در پروژه‏های سدسازی خواهد گشود. اینها بخشی از مسیر بعد از خودکفایی در صنعت سدسازی است.

*مدیر عامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران