«دنیای‌اقتصاد» در گزارشی تحلیلی روند صدور مجوزهای تاسیس صنعتی را بررسی کرد
سکته اشتغال صنعتی در ۱۴۰۰
سرانجام آمار صدور مجوزهای تاسیس صنعتی در پایان1400 منتشر شد. این آمار و ارقام به‌خوبی معکوس‌شدن تمایل سرمایه‌گذاران برای ورود به بخش صنعت و افزایش تولید در کشور در سال1400 را به نمایش می‌‌‌گذارد. اما آیا می‌‌‌توان ادعا کرد که در سال1400 ایجاد اشتغال در بخش صنعت دچار سکته شده است؟
شواهدی که در گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت وجود دارد، نشان می‌دهد که اشتغال‌زایی طرح‌‌‌های جدید صنعتی کمرنگ شده و همسو با سرمایه پیش‌بینی شده ناشی از مجوزها افزایش نداشته است.
در واقع در سالی که گذشت، با اینکه نرخ صدور مجوزهای صنعتی کاهش یافته، سرمایه ناشی از این مجوزها حدود 72درصد رشد داشته است که این موضوع مستقیما اثر شدید تورم بر طرح‌‌‌های تولید را به نمایش می‌‌‌گذارد. ساده‌‌‌ترین معنای این وضعیت این است که در سال 1400 راه‌‌‌اندازی یک طرح صنعتی هزینه بسیار بیشتری نسبت به سال 1399 داشت، اما هزینه بالاتر، الزاما به رشد اشتغال‌زایی در این بخش منجر نشده است.
به طور دقیق‌‌‌تر، به‌رغم رشد بیش از 500هزار میلیارد تومانی هزینه طرح‌‌‌های تولیدی، اشتغال ناشی از مجوزهای تاسیس رشد بسیار اندکی معادل 6/ 3درصد داشته و نسبت به سال 1399، افزایش 40هزار نفری را تجربه کرده است. این وضعیت در حالی در سال1400 حادث شده که در سال 1399 همزمان با رشد 87درصدی سرمایه مجوزهای صنعتی، آمارها از رشد 42درصدی اشتغال مجوزهای تاسیس صنعتی حکایت داشت.
گزارش وزارت صمت نشان می‌دهد در سال 1399 میزان رشد سرمایه ناشی از مجوزهای تاسیس صنعتی نسبت به سال 98 افزایش 300هزار میلیارد تومانی داشته و همزمان رشد اشتغال این مجوزها نسبت به اعداد سال 1398، حدود 300هزار نفر بود. مقایسه دو روند مذکور (وضعیت سال 1400 نسبت به سال 1399 در مقایسه با وضعیت سال 1399 نسبت به سال 1398) گویای دو وضعیت مختلف در این دوره زمانی به‌نسبت کوتاه است و شدت ضربه‌‌‌ای را که در نتیجه اوج‌‌‌گیری تورم به تقاضای تولید وارد شده، به‌خوبی به نمایش می‌‌‌گذارد. اینکه رشد میزان اشتغال مجوزهای تاسیس صنعتی در سال1400 به کمتر از یک‌دهم رسیده، نشانه همین موضوع است.
وضعیت سرمایه‌گذاران صنعتی با مرور آمارهای اسفندماه گویای نکات بیشتری است. برای نمونه در اسفند 1400 هم پروانه بهرهبرداری و هم مجوز تاسیس کمتری نسبت به اسفند 1399 صادر شد که نشانه کاهش جدی تقاضای تولید است.
این وضعیت در کل زمستان وجود داشته است و هر سه‌ماه مجوز تاسیس کمتری نسبت به سال قبل از آن منتشر شده، ضمن اینکه در بهمن و اسفند صدور پروانه بهرهبرداری هم روندی کاملا نزولی داشته است. بررسی بیشتر گزارش صمت نشان می‌دهد، تعداد مجوزهای تاسیس صادره در اسفند 1400 نسبت به اسفند 1399 حدود 1500 فقره کاهش یافته‌است. همزمان با این اتفاق بیش از 79هزار شغل صنعتی در نتیجه صدور این مجوزها گزارش شد. این اعداد درحالی در اسفند1400 گزارش شده‌‌‌اند که در اسفند 1399 ارقامی که برای میزان دریافت مجوزهای تاسیس صنعتی و اشتغال ناشی از این مجوزها به دست آمده، 5هزار و 98 و همچنین 112هزار مجوز بوده است؛ دورقمی که به‌خوبی گویای تنزل میزان علاقه به تولید صنعتی در کشور است. در ماه‌‌‌های پیش از این، یعنی در بهمن و دی روند کاهشی وجود داشته، اما به این شدت نبوده است.
در اسفندماه این روند شرایط بسیار خاصی پیدا کرده است. در واقع در حالی که میزان مجوزهای تاسیس صنعتی در آخرین ماه 1400 نسبت به اسفند سال1399 بیش از 29درصد و میزان اشتغال ناشی از مجوزها نیز بیش از 15هزار واحد کاهش یافته است، همزمان میزان سرمایه مجوزهای صنعتی در اسفند 1400 نسبت به اسفند 1399 کاهشی شده و از 90هزار میلیارد تومان به کمتر از 84هزار میلیارد تومان رسیده است؛ وضعیتی که نیازمند بررسی بیشتر تحلیلگران صنعتی و ارزیابی نهادهای متولی تولید و تجارت است.
در بررسی روند صدور مجوزهای تاسیس صنعتی، می‌‌‌توان فراز و فرودهای بسیاری را در سال 1400 به‌عینه دید. روند مجوزهای تاسیس صنعتی در سال 1400 با دو فراز و دو سقوط همراه بوده است. در ابتدای سال در فاصله فروردین تا خرداد روند اعطای مجوزهای تاسیس صنعتی صعودی بوده است. سپس در تیر و مرداد در نتیجه بروز خاموشی و بی‌‌‌برقی، شوک بزرگی به تقاضای تولید وارد شده و این موضوع خود را در قالب کاهش صدور مجوزهای تاسیس صنعتی نشان داده است. پس از این نوسان در شهریور دوباره صدور مجوزهای تاسیس صنعتی صعودی شده و بعد در مهر، اقتصاد ایران دوباره شاهد سقوط میزان مجوز تاسیس صنعتی ماهانه بوده است. اما در آبان و آذر دوباره روند صدور مجوزهای تاسیس صنعتی صعودی شده است. در ماه‌‌‌های بعدی به‌ویژه در دی و بهمن، کشور شاهد نزولی‌شدن روند صدور جواز تاسیس صنعتی شده تا در نهایت در اسفندماه این بخش اندکی نسبت به ماه قبل از خود رشد داشته، اما نتوانسته است آمارهای اسفند سال قبل از آن را تجربه کند. به طور کلی آنچه از روند ماهانه صدور این قبیل مجوزها می‌‌‌توان دریافت، نوسان در تقاضای تولید است که منبعث از فضای اقتصاد ایران و تحولاتی است که در داخل و خارج از کشور شوک‌‌‌هایی را به فعالان صنعتی وارد آورد. برای مقایسه جالب است در چهارماه پایانی سال 1399 روند صدور ماهانه مجوزهای تاسیس صنعتی صعودی بوده و در اسفندماه به نقطه اوج خود طی پنج‌سال اخیر رسیده است.
بخش دیگر گزارش تقاضای تولید به تکمیل واحد صنعتی برمی‌‌‌گردد. در واقع اگر مجوز تاسیس گویای تقاضای تولید است، دریافت پروانه بهرهبرداری نشانه شروع تولید است. بررسی روند حاکم بر پروانه‌‌‌های بهرهبرداری صنعتی در سال‌های 1398 تا 1400 نشان می‌دهد در حالی که تعداد مجوزهای صادره در سال 1398 کمتر از 7هزار فقره بوده، در سال‌های 99 و 1400 این عدد به ورای 7هزار و 500 فقره رسیده است که از شدت‌گرفتن سرعت تکمیل واحدهای صنعتی حکایت دارد. به نظر می‌رسد با توجه به سرعت‌گرفتن هزینه‌‌‌ها و پیش‌بینی نرخ‌های بالاتر تورم در آینده، سرمایه‌گذاران صنعتی تصمیم به تکمیل طرح‌‌‌های تولید به‌منظور بهره‌‌‌گیری از فرصت‌‌‌های قیمتی برای محصولات مختلف گرفته‌‌‌اند.
رشد 1/ 1درصدی پروانه‌‌‌های بهرهبرداری در سال 1400، گرچه نمی‌‌‌تواند نشانه دقیقی از بهبود شرایط در بخش تولید باشد، اما تایید می‌کند که تورم باعث رشد هزینه ساخت یا توسعه کارخانه شده است.
در سال 1399 مجموعا 7هزار و 563پروانه بهرهبرداری با مجموع سرمایه 212هزار میلیارد تومان در کشور صادر شده بود که این اعداد برای سال 1400 به ترتیب به 7هزار و 648پروانه بهرهبرداری و 256هزار میلیارد تومان رسیده است. البته تورم و گرانی‌‌‌ها در زمره دلایل کلی این رشد هزینه تکمیل واحدهای صنعتی است و نمی‌توان با قطعیت از آن دفاع کرد.
گزارش‌‌‌های دقیق‌‌‌تر وزارت صنعت، معدن و تجارت در زمینه جهت‌‌‌گیری سرمایه‌گذاران به سمت صنایع و رشته‌‌‌فعالیت‌‌‌ها یا حرکت آنها به سمت تکمیل واحدهای نیمه‌تمام در ارائه تحلیل بهتر تقاضای تولید در سال 1400راهگشا خواهد بود. به طور کلی می‌‌‌توان ادعا کرد در حالی سال 1400 به پایان رسیده که ایجاد هر شغل صنعتی در فاصله سال‌های 1398 تا 1400 تغییرات بسیاری به خود دیده است. این رقم با تقسیم میزان سرمایه مجوزها بر میزان شغل‌‌‌های ناشی از مجوزهای تاسیس به دست می‌آید؛ عددی که تصویری کلی از هزینه ایجاد شغل پایدار صنعتی نشان می‌دهد.
بر این مبنا ایجاد هر شغل صنعتی در سال 1398 به هزینه‌‌‌ای معادل 565میلیون تومان نیاز داشته است. در سال 1399 این عدد به 750میلیون تومان و در سال 1400 به یک‌میلیارد و 250میلیون تومان افزایش یافته است؛ این یعنی در فاصله کوتاهی ایجاد هر شغل صنعتی بیش از 120درصد رشد داشته‌است.
