«دنیای‌اقتصاد» مطابق آخرین آمار صمت بررسی کرد
صنایع جذاب ۱۴۰۰
در گزارش ۱۰ماهه ۱۴۰۰ وزارت صمت، آمار صدور مجوزهای تاسیس و صدور پروانه اعلام شده و سه‌صنعت «کانی‌‌‌های غیرفلزی»، «ساخت مواد و محصولات شیمیایی» و «غذایی و آشامیدنی» بیشترین تقاضا را برای دریافت مجوز از سوی سرمایه‌گذاران صنعتی داشتند و سه صنعت جذاب سال ۱۴۰۰ بودهاند. از آنجا که معمولا در دو ماه پایانی سال تغییر چندانی در روند کلی تقاضای سرمایه‌گذاری ایجاد نمی‌شود، می‌‌‌توان ادعا کرد سه بخش مورد اشاره در صدر فهرست صنایع پرمتقاضی و جذاب برای سرمایه‌گذاران در سال ۱۴۰۰ قرار داشته و چشم‌‌‌انداز بهتری در مقایسه با سایر بخش‌‌‌ها دارند. سرمایه‌گذاران در سه صنعت جذاب سال یعنی «کانی‌‌‌های غیرفلزی»، «ساخت مواد و محصولات شیمیایی» و «غذایی و آشامیدنی» به ترتیب در ۱۰ماه منتهی به دی۱۴۰۰ تعداد ۴هزار و ۹۳، ۳هزار و ۳۱۹ و ۳هزار و ۲۸۷مجوز دریافت کرده‌‌‌اند. سرمایه‌‌‌ای که برای این مجوزها در این سه صنعت اعلام شده روی هم رفته حدود ۲۷۸هزار میلیارد تومان بوده، ضمن اینکه برای این سه صنعت امکان خلق ۲۵۵هزار شغل نیز در مجوزهای صادره پیش‌بینی شده است. از بین این سه صنعت، «ساخت مواد و محصولات شیمیایی»، نسبت به مدت مشابه سال قبل مجوزهای کمتر و اشتغال‌زایی پایین‌‌‌تری را گزارش کرده؛ هرچند سرمایه ناشی از مجوزهای دریافتی بیش از ۶۷درصد رشد کرده است. از نظر حجم سرمایه ناشی از مجوز، صنعت ساخت فلزات اساسی با ۲۴۰هزار میلیارد تومان بیشترین هزینه نسبت به مجوز را گزارش کرده است. محاسبات بیشتر گویای هزینه ۳۰۰میلیارد تومانی هر مجوز است. از آن سو صنعت ساخت تجهیزات حمل‌ونقل به ازای هر مجوز، سرمایه‌‌‌ای حدود یک‌میلیارد تومان را گزارش کرده که در بین ۳۰رشته‌فعالیت ارزان‌‌‌ترین میزان سرمایه برای یک فعالیت تولیدی است.
در گزارش ۱۰ماهه صدور مجوزها، شاهد رشد ۱۰۰درصدی سرمایه در تعداد مشابه و حدودا یکسانی از مجوز هستیم که به معنی اثر تورم بر سرمایه‌گذاری صنعتی است. به طور کلی در دی‌ماه هم صدور مجوزهای تاسیس و هم سرمایه ناشی از آنها کم شده، ضمن اینکه اشتغال مجوزها در محدوده ۹۶هزار شغل باقی مانده است. استان‌‌‌های یزد، آذربایجان‌شرقی و خراسان‌رضوی به‌ترتیب با ۲هزار و ۴۵۶، ۲هزار و ۳۲۲ و ۲هزار و ۱۹۱مجوز در ردیف استان‌‌‌های با بیشترین تقاضای سرمایه‌گذاری هستند. بیشترین سرمایه‌گذاری ناشی از مجوز هم در استان کرمان با ۱۷۰هزار میلیارد تومان صورت گرفته است. از آن سو، استان‌‌‌های کهگیلویه و بویراحمد، گیلان و ایلام کمترین مجوز دریافتی را به ثبت رساندند و به ترتیب در پایان ۱۰ماه منتهی به دی۱۴۰۰، تعداد ۱۳۹، ۱۷۳ و ۲۲۸ مجوز گرفتند. ایلام هم با ۲هزار و ۳۳۷میلیارد تومان سرمایه‌گذاری ناشی از مجوزها، کمترین تقاضا برای تولید را به ثبت رسانده است. نکته جالبی که در مقایسه وضعیت ۱۰ماهه امسال و سال قبل قابل فهم است، گرانتر شدن تولید در کشور و هزینه بیشتر سرمایه‌گذاری صنعتی در ازای مشاغل کمتر است. بررسی «دنیای‌اقتصاد» گویای این موضوع است که در ۱۰ماه ۱۴۰۰ به ازای هر مجوز ۹/ ۳۱میلیارد تومان هزینه سرمایه‌گذاری بوده که نسبت به سال قبل رشد ۹۳درصدی را نشان می‌دهد.
به طور کلی و با لحاظ همه آمارهای رسمی، در انتهای سال۱۴۰۰ سرمایه‌گذاری صنعتی در گران‌‌‌ترین و پرهزینه‌‌‌ترین سطح خود در دهه حاضر قرار داشته، ضمن اینکه این سرمایه‌گذاری حاصل چندانی در زمینه اشتغال‌زایی صنعتی نداشته و هر سال هزینه ایجاد شغل گرانتر از سال قبل شده که این موضوع تاثیر مستقیمی بر رفاه خانوارها، مشارکت افراد در بازار کار و نرخ بیکاری داشته است.
رشد ۲برابری در سرمایه مجوزهای صنعتی
گزارش وزارت صمت نشان می‌دهد طی ۱۰ماه نخست سال مجموعا ۳۲هزار و ۷۹۸فقره مجوز برای دامنه متنوعی از صنایع و در استان‌‌‌های مختلف کشور صادر شده است. در فروردین تعداد مجوزهای صادره ۲هزار و ۳۷۴فقره بوده که در اردیبهشت‌‌‌ماه به ۴هزار و ۱۱۱مجوز، در خرداد به ۴هزار و ۲۲۹مجوز، در تیر به ۳هزار و ۳۴مجوز، در مرداد به ۲هزار و ۲۹۷مجوز، در شهریور به ۳هزار و ۳۷۲مجوز، در مهر به ۳هزار و ۱۸۴مجوز، در آبان به ۳هزار و ۷۳۶مجوز، در آذر به ۳هزار و ۸۸۵مجوز و در دی‌ماه ۱۴۰۰ به ۳هزار و ۶۲۲مجوز رسیده است. نگاهی به این آمار نشان می‌دهد که اوج دریافت مجوز در فصل بهار و دو ماه اردیبهشت و خرداد بوده که به یکباره در تابستان با سقوط جدی روبه‌رو شده و تا انتهای دی‌ماه نیز به سطح بهار برنگشته است. جالب اینکه در مردادماه که بخش صنعت در اوج بی‌‌‌برقی و خاموشی قرار داشت، تقاضای تولید به کمترین سطح خود رسیده است. در ۱۰ماه منتهی به دی۱۴۰۰ میزان سرمایه‌‌‌ای که برای همه مجوزهای تاسیس اعلام شده، معادل یک‌میلیون و ۴۷هزار و ۳۴۴میلیارد تومان بوده که نسبت به ۱۰ماه منتهی به دی۱۳۹۹ رشد ۹۹درصدی را تجربه کرده است. کنار هم قرار دادن این اعداد نشان می‌دهد، سرمایه موردنیاز برای هر واحد صنعتی به طور میانگین ۳۱میلیارد و ۹۳۳میلیون تومان خواهد بود؛ عددی که نسبت به مدت مشابه سال قبل که معادل ۱۶میلیارد و ۴۶۰میلیون تومان برای هر واحد صنعتی بود، رشد ۹/ ۹۳درصدی را به نمایش می‌‌‌گذارد؛ عددی که گویای اثر چشمگیر تورم بر ایجاد ظرفیت جدید صنعتی است.
مجوزهای تاسیس صنعتی و آهنگ کند اشتغال‌زایی
به طور کلی، آهنگ صدور مجوز در سال ۱۴۰۰ پرنوسان و حتی نزولی بوده؛ هرچند در پایان ۱۰ ماه منتهی به دی ۱۴۰۰ همچنان تقاضای تولید در نقطه‌‌‌ای بالاتر از مدت مشابه سال قبل قرار گرفته است؛ اما در شرایطی که هزینه ایجاد کارخانه در این گزارش به نظر دوبرابر شده، میزان اشتغال‌زایی در این فاصله تنها ۱۳درصد رشد کرده است. کنار هم قرار دادن این دو عدد نشان می‌دهد تورم اثری عمیق بر هزینه ایجاد هر شغل صنعتی گذاشته و حتی صنایع را به سمت سرمایه‌‌‌بر شدن سوق داده است؛ موضوعی که البته تایید نشده و نمی‌توان با قطعیت درباره آن سخن گفت.
در بین صنایع مختلف و ۳۰گانه احصاشده در گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، صنعت ساخت فلزات اساسی بالاترین نیاز به سرمایه را در ازای هر مجوز نشان می‌دهد و به ازای هر مجوز صنعتی، ۳۰۰میلیارد تومان هزینه روی دست متقاضیان تولید می‌‌‌گذارد. نکته جالب‌‌‌تر درباره صنعت ساخت فلزات اساسی این است که با وجود گرانتر بودن هزینه تاسیس کارخانه، اشتغال‌زایی آن یک‌چهارم صنایعی نظیر کانی‌‌‌های غیرفلزی است. این بخش که بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری را در بین همه صنایع نیاز دارد، بیش از ۲۳درصد کل سرمایه ناشی از مجوزها را به خود اختصاص داده است.
در بین صنایع مختلف، بخش دباغی، چرم و کفش بهترین نسبت میان سرمایه مجوز و اشتغال ناشی از مجوز را گزارش کرده است. سرمایه هر مجوز این صنعت به طور میانگین ۴۱۲میلیون تومان است. به طور کلی صنایعی که کاربر بوده و نیاز به نیروی انسانی در جریان تولید بیشتر است، در اشتغال مجوزها و سرمایه موردنیاز مجوز تاسیس وضعیت مناسب‌‌‌تری دارند. در بین همه صنایع مختلف این بخش کانی‌‌‌های غیرفلزی است که با بیش از ۱۰۸هزار مورد اشتغال‌زایی ناشی از مجوزهای تاسیس بیشترین حجم خلق فرصت شغلی برای نیروهای انسانی کشور را در این دوره زمانی پیش‌بینی کرده است.
صنایع جذاب و غیرجذاب در ۱۴۰۰
گفته شد که سه صنعت «کانی‌‌‌های غیرفلزی»، «ساخت مواد و محصولات شیمیایی» و «مواد غذایی و آشامیدنی» از نظر تعداد مجوز دریافتی در بالاترین سطح ممکن قرار دارند و به نوعی جذاب‌‌‌ترین صنایع برای سرمایه‌گذاران مطابق آخرین گزارش وزارت صمت بودهاند. پس از این سه بخش، «محصولات ساخته‌شده از لاستیک و پلاستیک»، «محصولات فلزی فابریکی»، «ساخت ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات» در کنار «سایر خدمات فعالیت‌‌‌های مهندسی» مهم‌ترین مواردی بودند که سرمایه‌گذاران برای تزریق پول و شروع فعالیت در آنها تمایل بالایی داشتند. وزارت صمت در این چهار بخش در ۱۰ماه منتهی به دی۱۴۰۰ به ترتیب ۳هزار و ۱۷۷مجوز، ۲هزار و ۶۵۱مجوز، ۲هزار و ۱۴۱مجوز و هزار و ۷۶۲مجوز صادر کرد. در بین صنایعی که تقاضای اندکی برای سرمایه‌گذاری داشته‌اند، بخش« فاضلاب، دفع زباله، بهداشت محیط و سایر فعالیت‌‌‌های مشابه» با ۱۱ مجوز، «استخراج زغال‌سنگ و لیگنیت» با ۱۸مجوز و «محصولات از توتون و تنباکو» با ۴۱ مجوز کم‌‌‌متقاضی‌‌‌ترین بخش‌‌‌ها در سال ۱۴۰۰ برای سرمایه‌گذاران در حوزه تولید صنعتی و کسب‌وکار بودهاند.
سطح تقاضای تولید در استانها و مناطق
در ۱۰ماه ۱۴۰۰ (بدون در نظر گرفتن مناطق آزاد) تعداد ۳۲هزار و ۴۷۶فقره جواز تاسیس با پیش‌بینی سرمایه ۱۰۰۵هزار میلیارد تومانی و پیش‌بینی اشتغال ۷۹۲هزار نفر در استانها صادر شده است. مقایسه این ارقام با مدت مشابه سال قبل نشان‌دهنده افزایش ۳/ ۲درصدی در تعداد، رشد ۵/ ۹۸درصدی در سرمایه‌گذاری و افزایش ۱/ ۱۲درصدی در اشتغال است. درضمن بیشترین تعداد جواز تاسیس در پنج‌استان یزد، آذربایجان‌شرقی، خراسان‌رضوی، سمنان و آذربایجان‌غربی صادر شده است. براساس داده‌‌‌های موجود، در یزد به عنوان اولین استان ۲هزار و ۴۵۶فقره جواز تاسیس صادر شده که سرمایه آن ۱۰۰هزار و ۷۰۶میلیارد تومان و اشتغال آن ۶۹هزار و ۹۱۲نفر برآورد شده است. در آذربایجان‌شرقی نیز به عنوان دومین استان، میزان مجوزها ۲هزار و ۳۲۲فقره است که سرمایه و اشتغال آن به ترتیب ۴۳هزار و ۵۰۳میلیارد تومان و ۵۲هزار و ۱۱۶شغل گزارش شده است. براساس داده‌‌‌های موجود در خراسان‌رضوی نیز ۲هزار و ۱۹۱فقره مجوز صادر شده که سرمایه آن ۶۱هزار و ۶۱۷میلیارد تومان و اشتغال آن ۵۹هزار و ۷۱۹ برآورد شده است.
در چهارمین استان یعنی سمنان نیز تعداد مجوزهای صادرشده ۲هزار و ۱۷۴فقره اعلام شده که ارزش سرمایه آن ۲۶هزار و ۹۶۳میلیارد تومان و اشتغال آن ۴۰هزار و ۸۳۲نفر برآورد شده است. پنجمین استان، آذربایجان‌غربی است که در آن ۲هزار و ۱۶۳فقره مجوز صادر شده است. ارزش سرمایه مجوزهای این استان ۷۷هزار و ۳۹۴میلیارد تومان و اشتغال آن ۴۶هزار و ۳۲۸نفر برآورد شده است. در بین استان‌‌‌های با کمترین سطح مجوز نیز پنج‌استان ضعیف‌‌‌ترین عملکرد را به ثبت رسانده‌‌‌اند. این استانها به ترتیب شامل «کهگیلویه و بویراحمد»، «گیلان»، «ایلام»، «بوشهر» و منطقه «جنوب کرمان» هستند که بین ۱۰۰ تا ۳۰۰مجوز در کل دوره زمانی ۱۰ماه منتهی به دی ۱۴۰۰ دریافت کرده‌‌‌اند. این در حالی است که در پنج‌استان تهران، البرز، آذربایجان‌شرقی، خراسان‌رضوی و یزد با سطح بالای دریافت مجوز مجموعا حدود ۳۱۳هزار شغل پیش‌بینی شده که به این معنی است که این پنج‌استان بیش از ۳۹درصد کل اشتغال ناشی از مجوزها را به خود اختصاص داده‌‌‌اند.
تا پایان دی۱۴۰۰ در بین مناطق آزاد و ویژه اقتصادی هم، مجموعا ۳۲۲مجوز صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۰درصد رشد نشان می‌دهد. بیشترین مجوز صنعتی صادرشده در این مناطق به هر یک از دو منطقه آزاد ماکو و ارس با ۳۱مجوز برمی‌‌‌گردد. ضمن اینکه کل مناطق ویژه اقتصادی هم ۱۸۱مجوز تاسیس صنعتی دریافت کرده‌‌‌اند. جذاب‌‌‌ترین صنایع برای فعالان اقتصادی حاضر در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، ساخت مواد و محصولات شیمیایی، ساخت ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات و محصولات غذایی و آشامیدنی بوده است.
در دی‌ماه تقاضای تولید چگونه بود؟
در دی‌ماه تقاضای تولید کمرنگ شده و گرچه از میانگین کلی ماهانه کشور در سال ۱۴۰۰ بالاتر بوده؛ اما حدود ۶۰۰واحد با بهترین ماه مجوزدهی در سال ۱۴۰۰ فاصله دارد. در این ماه نه‌تنها نسبت به دی۱۳۹۹، تعداد مجوز کمتری برای متقاضیان تولید صادر شده است که از وضعیت نه چندان مناسب بخش تولید در ابتدای زمستان ۱۴۰۰ حکایت دارد. پیش‌تر و در خلال تحلیل گزارش‌‌‌های مهم صنعتی نظیر شاخص تولید صنایع بورسی، شاخص مدیران خرید صنعت (شامخ) و تولید کالاهای منتخب صنعتی علائمی از بروز رکود در بخش صنعت دیده شده بود که برخی از مقامات وزارت صمت هم آن را تایید کرده بودند. با این حال کاهش تقاضای تولید در دی ۱۴۰۰ نسبت به دی۱۳۹۹ از سرمایه‌گذاری کمتر و بنیه ضعیف‌‌‌تر صنعت برای رشدزایی و خلق ثروت در سالیان پیش‌‌‌رو حکایت دارد. در دی۱۴۰۰ مجموعا برای ۳۰رشته‌فعالیت صنعتی در ۳۱ استان، مناطق آزاد و مناطق ویژه اقتصادی ۳هزار و ۶۲۲مجوز صادر شده که این عدد برای دی ۱۳۹۹ تعداد ۳هزار و ۸۸۵مجوز بوده است.
پروانه‌‌‌های بهره‌‌‌برداری
از نکات جالب درباره وضعیت تقاضای تولید، میزان صدور پروانه بهره‌‌‌برداری است که نشان می‌دهد نه‌تنها تقاضای تولید برای آینده اوضاع نه‌چندان مناسبی در دی۱۴۰۰ پیدا کرده است، بلکه در این ماه صدور پروانه بهره‌‌‌برداری به عنوان نماد تکمیل طرح‌‌‌های صنعتی و شروع تولید کاهش یافته و به سطحی کمتر از دی ۱۳۹۹ رسیده است. در این ماه، مجموعا ۶۴۴پروانه بهره‌‌‌برداری صادر شده که این عدد در دی ۱۳۹۹ معادل ۶۷۷ عدد بوده است. به طور کلی ولی در پایان ۱۰ماه منتهی به دی ۱۴۰۰ کل پروانه‌‌‌های بهره‌‌‌برداری صادرشده رشد ۳/ ۵درصدی داشته و به ۶هزار و ۱۷۹فقره رسیده است.
