کلنگ اولین سد مجازی در تهران زده شد
بازچرخانی آب، جایگزین سدسازی
شیب مصرف آب در کشور تند شده است. طبق ارزیابی‌ها مصرف آب در سال‌جاری با رشد جدی مواجه شده به‌طوری‌که در برخی از کلان‌شهرها تا ۴۰ درصد افزایش مصرف آب شرب به وقوع پیوسته است. این در حالی است که دو روز پیش وزیر نیرو از شکسته شدن رکورد مصرف آب در کلان‌شهر تهران سخن به میان آورد و دلیل افزایش مصرف بی‌سابقه آب در کشور را به شیوع ویروس کرونا و توجه به نکات بهداشتی مرتبط دانست. در همین رابطه مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز با بیان آمار مصرف آب در شهر تهران گفت: مصرف آب تهران با ثبت آماری بی‌سابقه به روزانه ۸/ ۳ میلیون مترمکعب رسیده است. رکوردشکنی مصرف آب در تهران البته تنها به بخش شرب مربوط نیست، طبق ارزیابی‌ها تهران در افق ۱۴۱۰ به ۲۱۸ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد که اگر با پساب تامین نشود به اندازه ظرفیت سد کرج باید سالانه آب برای آبیاری فضای سبز تهران تامین کند. اما چگونه؟ چهارشنبه هفته قبل تفاهم‌نامه‌ای میان وزارت نیرو با شهرداری تهران برای استفاده از پساب در آبیاری فضای سبز منعقد شد. به اعتقاد سیاست‌گذاران برای استفاده بهینه از آب، راهکارهای غیرسازه‌ای باید دنبال شود که از جمله این راهکارها استفاده از پساب و بازچرخانی است. در همین رابطه معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در صفحه اینستاگرام خود نوشت: انعقاد این تفاهم‌نامه کمک خواهد کرد ۶۰ درصد آب مورد نیاز برای آبیاری فضای سبز شهر تهران تا سال ۱۴۱۰ از پساب تامین شود در حالی که اکنون فقط ۴ درصد از فاضلاب تصفیه‌شده استفاده می‌شود. او نوشت: برای استفاده بهینه از آب راهکارهای غیرسازه‌ای را باید دنبال کرد از جمله این راهکارها استفاده از پساب و بازچرخانی آب است. رویکرد مدیریت مصرف تقاضا در حوزه آب این روزها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در خبر دیگری که روز گذشته اعلام شد سیاست‌گذاران نیرو از سرعت‌بخشی به تامین آب شهرک‌ها و واحدهای صنعتی از محل صرفه‌جویی‌های ناشی از پُر کردن چاه‌های غیرمجاز در استان‌ها خبر دادند. تحلیلگران معتقدند این سیاست علاوه بر بسته شدن چاه‌های غیرمجاز در سطح کشور به شتاب‌دهی تولید صنعتی نیز کمک خواهد کرد. «دنیای‌اقتصاد» در ادامه این گزارش به بررسی جزئیات دو گام جدید برای تعادل‌بخشی به منابع آب زیرزمینی پرداخته است.
پساب جای مکیدن چاه
شهرداری از مصرف‌کنندگان عمده آب در تهران است؛ طبق ارزیابی‌ها برای نگهداری فضای سبز پایتخت، ۱۸۰ میلیون مترمکعب یعنی به اندازه ظرفیت سد کرج، آب مصرف می‌شود که ۹۰ درصد آن از محل ۴۰۰ حلقه چاهی است که در اختیار شهرداری قرار دارد. این در حالی است که برای آبیاری فضای سبز شهر تهران، تنها کمتر از ۴ درصد از پساب استفاده می‌شود که حدود ۷ میلیون مترمکعب برآورد می‌شود. پیش‌بینی می‌شود در صورت ادامه روند موجود تا سال ۱۴۱۰ برای آبیاری فضای سبز پایتخت به ۲۱۸ میلیون مترمکعب از محل آب‌های زیرزمینی شهر تهران نیاز است.
این نگرانی و مقابله با آن باعث شد تفاهم‌نامه همکاری وزارت نیرو و شهرداری تهران که اساس آن آبیاری فضای سبز تهران با استفاده از پساب تصفیه‌شده است چهارشنبه هفته گذشته به امضا برسد. طبق این توافق میزان استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی برای آبیاری فضای سبز پایتخت تا سال ۱۴۱۰ به میزان قابل توجهی کاهش پیدا خواهد کرد و منبع اصلی تامین آبیاری تهران از چاه‌ها و منابع آب زیرزمینی به سمت استفاده از پساب تصفیه‌خانه‌ها سوق داده می‌شود.
این تفاهم‌نامه در راستای اجرای مفاد ماده ۲۲ قانون هوای پاک و تقویت همکاری و تعاملات بین‌بخشی و به‌منظور تامین آب خام مورد نیاز آبیاری فضاهای سبز و بوستان‌های شهر تهران که در ارتقای کیفیت محیط زیست شهری است میان شهردار تهران و وزیر نیرو به امضا رسید. همچنین صیانت از منابع آب‌های زیرزمینی و آب آشامیدنی در مقابل جایگزین کردن روان‌آب‌ها، آب‌های سطحی و پساب تصفیه‌شده فاضلاب شهری برای آبیاری عرصه‌ها و فضاهای سبز در شهر تهران به‌عنوان راهکاری منطقی و عملی برای حفظ ذخایر ارزشمند آب‌های زیرزمینی و مقابله با مخاطرات ناشی از کاهش بارندگی و نزولات آسمانی در شهر تهران از دیگر اهداف تفاهم‌نامه میان شهرداری تهران و وزارت نیرو است. به این ترتیب این تفاهم‌نامه دو طرف را بر اساس برنامه تنظیم شده در جهت نگهداشت و توسعه فضای سبز شهر تهران تا افق ۱۴۱۰ در بخش‌های مختلف ملزم می‌کند.
همچنین برنامه توسعه پیشنهادی فضای سبز شهر تهران؛ «فضاهای سبز شهر تهران»، «منابع مصرف آب» و «تغییر منابع مصرف آب تا افق ۱۴۱۰» را مشخص می‌کند که قرار است بر اساس این تفاهم‌نامه و این برنامه، استفاده از منابع آب زیرزمینی که اکنون منبع اصلی آبیاری فضای سبز است به مقدار قابل توجهی کاهش یابد. به این ترتیب وزارت نیرو موظف می‌شود مابه‌التفاوت آب مورد نیاز را از پساب تصفیه‌خانه‌ها تامین کند. ازسوی دیگر، به‌منظور برنامه‌ریزی، نظارت، تعیین چگونگی و نحوه اجرای ماموریت‌های مشترک در جهت تحقق محورهای همکاری فی‌مابین، کمیته راهبردی تفاهم‌نامه با ترکیب مسوولان وزارت نیرو و شهرداری تهران (سه نماینده از هر طرف) تشکیل می‌شود و همه اقدامات و همکاری‌های مشترک با مصوبه کمیته مزبور و تحت نظارت آن به اجرا درخواهد آمد. به اعتقاد سیاست‌گذاران، امضای این تفاهم‌نامه علاوه بر اینکه احترام به محیط زیست و نسل‌های آینده را به‌عنوان اولویت مدیریت شهری تهران نمایان خواهد کرد، موضوع چرخه آب به‌عنوان یک معضل شهری در تهران را به اندازه قابل توجهی در زمان مشخص شده پیش‌رو، حل خواهد کرد. به اعتقاد متولیان نیرو، چرخه آب و به نوعی بازیافت پساب‌های تصفیه‌خانه بخش عمده‌ای از ضرر و زیان طبیعی و هزینه مضاعف در این زمینه را از میان خواهد برد.
وزیر نیرو درمورد این تفاهم‌نامه معتقد است اتفاق خوبی که در جهت استفاده از پساب فاضلاب تصفیه‌شده برای آبیاری فضای سبز افتاده، مانند ساختن یک سد مجازی است. به باور رضا اردکانیان، وضعیت مطلوب برای مدیریت شهری ما این است که مانند مناطق توسعه‌یافته دنیا البته به شرط فراهم شدن زمینه‌ها و اقتضاهای آن، مدیریت آب و برق هم به عهده مدیریت شهر باشد. او با بیان اینکه ما اکنون نمی‌توانیم با یک تصمیم وارد این عرصه شویم ولی قطعا می‌توانیم در مسیر این مطلوبیت حرکت و باید سهم خود را برای آن طراحی و از فرصت موجود استفاده کنیم، افزود: سم توسعه‌یافتگی در کشور ما و کشورهای مشابه بخشی‌نگری است. هر چقدر از این خصلت بد فاصله بگیریم که برگرفته از ساختارهای موجود است، بیش از آنکه به آدم‌ها و دولت‌ها ربط داشته باشد، به همان نسبت می‌توانیم به این توسعه‌یافتگی نزدیک شویم. وزیر نیرو معتقد است «تمرکزگرایی» و «بخشی‌نگری» دو آفت جدی توسعه ماست و وزارت نیرو سعی کرده در عرصه آب در این مسیر کارهایی را انجام دهد؛ یکپارچه‌سازی شرکت‌های آب و فاضلاب شهری و روستایی گامی در این راستا بوده است. متولی وزارت نیرو بر این باور است که اجرای طرح مشترک وزارت نیرو و شهرداری مانع از مصرف آب شرب باکیفیت در فضای سبز می‌شود و از طرف دیگر از فرونشست زمین جلوگیری خواهد کرد.
قاسم تقی‌زاده‌خامسی، معاون وزیر نیرو هم خبر داد: طرح جامع جمع‌آوری فاضلاب شهر تهران با پیشرفت فیزیکی حدود ۶۸ درصدی، در زمان حاضر حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب در سال خروجی پساب دارد که با بهره‌برداری تصفیه‌خانه «فیروز بهرام» در سال‌جاری، ظرفیت پساب خروجی شهر تهران به حدود ۴۵۰ میلیون مترمکعب می‌رسد. به گفته او این میزان بخشی از ۷۷۸ میلیون مترمکعب پساب خروجی نهایی در سال ۱۴۱۰ شهر تهران است. به اعتقاد او میزان آب مصرفی برای فضای سبز شهر تهران معادل ظرفیت دریاچه سد کرج است، به این معنا که یکی از سدهای پنج‌گانه شهر تهران را باید برای آبیاری فضای سبز شهر تهران می‌دادیم. معاون وزیر نیرو با یادآوری روند پیگیری‌ها در این باره بین شهرداری تهران و وزارت نیرو اظهار کرد: با امضای این تفاهم‌نامه، ۴ درصدی که هم اینک از محل پساب برای آبیاری فضای سبز شهر تهران استفاده می‌شود به ۶۰ درصد افزایش خواهد یافت. به اعتقاد تقی‌زاده‌خامسی، شاه‌بیت این تفاهم‌نامه حفظ منابع آب‌های زیرزمینی و استفاده از پساب، مانند دیگر نقاط جهان است و به جای ۲۱۸ میلیون مترمکعب در افق ۱۴۰۰ فقط ۸۰ میلیون برداشت می‌شود که آن هم قابل کاهش خواهد بود.
وی با بیان اینکه این تفاهم‌نامه بخشی از سند سازگاری با کم‌آبی است که برای همه استان‌ها تهیه که در آن منابع و مصارف آب و فاضلاب در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت، فضای سبز و آب آشامیدنی مشخص می‌شود، گفت: این سند پس از تصویب در کارگروه به امضای مشترک دو معاون رئیس‌جمهوری و پنج وزیر کابینه خواهد رسید.
پر کردن چاه‌های غیرمجاز
ازسوی دیگر سیاست‌گذاران نیرو از سرعت‌بخشی به تامین آب شهرک‌ها و واحدهای صنعتی از محل صرفه‌جویی‌های ناشی از پر کردن چاه‌های غیرمجاز در استان‌ها خبر دادند. آسیب‌شناسی‌ها نشان می‌دهد در شهرها و مناطقی که محدودیت منابع آبی وجود دارد، تخصیص آب به شهرک‌ها و واحدهای صنعتی مناسب است.
اما در مناطقی که محدودیت آب محسوس است شهرک‌ها و نواحی صنعتی با چالش تامین آب برای چرخاندن چرخ‌های کسب‌وکارشان مواجه هستند. بر این اساس سکاندار وزارت نیرو روز گذشته اعلام کرد که مقرر شده از محل صرفه‌جویی‌هایی که در استان‌ها با پرکردن چاه‌های غیرمجاز ایجاد می‌شود درصدی از آنها در اختیار استانداران برای مصارف صنعتی قرار گیرد. او ادامه داد: در طرح تعادل‌بخشی به منابع آب‌های زیرزمینی، پر کردن چاه‌های غیرمجاز را در دستورکار داریم که به‌عنوان مشوق اجرای این طرح که موجب مدیریت بهتر سفره‌های زیرزمینی شده درصدی را از این صرفه‌جویی در منابع آبی در اختیار استانداران قرار دادیم تا بتوانند برای مصارف صنعتی خود تصمیم‌گیری کنند و این آب را به واحدهای صنعتی اختصاص دهند. اردکانیان با بیان اینکه این تصمیم در روز‌های اخیر اجرایی شده است، گفت: پیش‌بینی ما این است که با اجرای این طرح بتوانیم بخشی از آب مورد نیاز واحدهای صنعتی را تامین کنیم. در مناطقی که روزی آب داشتند و کشاورزی دایر بود، اکنون با کم شدن آب، کشاورزی‌شان از رونق افتاده و باید فکری به حال معیشت جایگزین این مناطق شود که یکی از اشکال این جایگزینی، توسعه صنعت است از این رو باید آب و برق صنایع را در این مناطق تامین کرد.
