مرکز پژوهش‌های مجلس براساس بررسی‌های علمی پاسخ داد
اثر کرونا بر منابع آب و فاضلاب
به گزارش «بازوی پژوهشی مجلس»، پس از بررسی مدارک علمی و مقالات تحقیقاتی معتبر و همچنین گزارش‌های ذی‌ربط منتشر شده توسط دستگاه‌های بین‌المللی مهم مانند سازمان بهداشت جهانی و اداره حفاظت محیط‌زیست آمریکا و همچنین آمار و ارقام ارائه شده توسط برخی از دستگاه‌های داخلی، موارد مهم مرتبط با ویروس جدید کرونا (کووید-۱۹) در بخش آب در ۹ بخش احصا شده است.
چرخه میکروارگانیسم‌ها و ویروس‌های بیماری‌زا در منابع آب: منظور از میکروارگانیسم‌ها، آلودگی‌های بیولوژیکی هستند و در ادبیات عامیانه، از آنها به عنوان میکروب یا آلاینده‌های میکروبیولوژیکی یاد می‌شود. از مهم‌ترین میکروارگانیسم‌ها می‌توان به ویروس‌ها، باکتری‌ها، انگل‌ها، قارچ‌ها و موجودات تک‌سلولی اشاره کرد. تحقیقات نشان می‌دهند حتی در صورتی‌که از کلر به‌عنوان عامل گندزدا استفاده شود، ممکن است فیلم نازکی از میکروارگانیسم‌ها موسوم به فیلم‌های زیستی میکروبی در سیستم‌های توزیع آب شهری (به‌ویژه اگر فرسوده باشند) تشکیل شود. ازآنجاکه بسیاری از پاتوژن‌ها به‌درستی قابل کشت و شناسایی نیستند، تعداد زیادی از منابع علمی، دلیل شیوع برخی از بیماری‌ها را به پاتوژن‌های ناشناخته نسبت می‌دهند. طبق گزارش‌های مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالات متحده، «روتاویروس» به‌عنوان شاخص آلودگی ویروسی آب‌های سطحی و زیرزمینی به‌شمار می‌آید و عموما در مطالعات به‌عنوان مدل شاخص آلودگی‌های ویروسی آب مورد بررسی قرار می‌گیرد.
جدید بودن موضوع و نبود تحقیقات معتبر بین‌المللی متعدد در مورد ویروس جدید: از آنجا که ویروس کرونا ویروسی جدید و تازه کشف شده است، تحقیقات در جنبه‌های مختلف آن اندک بوده و محققان مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی در سطح جهان هنوز به این موضوع ورود گسترده‌ای نکرده‌اند. بیشتر یافته‌ها و نتیجه‌گیری‌ها در مورد ویروس مذکور به‌صورت موردی و محدود از طرف سازمان بهداشت جهانی بوده یا از طریق تعمیم نتایج از طرف تحقیقات انجام شده برای سایر ویروس‌های مشابه (مانند ویروس‌هایی از خانواده کرونا، سارس و مرس) است. به همین دلیل باید در نتیجه‌گیری‌ها و عمل براساس آنها جانب احتیاط را رعایت کرد و منتظر نتایج تحقیقات معتبر خاص همین ویروس بود.
چالش‌های انجام تحقیقات معتبر و داده‌محور در داخل کشور: انجام تحقیقات در مورد وجود، ماندگاری و زنجیره انتقال ویروس‌ها نیازمند وجود دستگاه‌های پیشرفته و مجهز بوده و متاسفانه درحال‌حاضر دستگاه‌های موردنظر یا مواد اولیه موردنیاز این دستگاه‌ها برای سازمان‌ها و بخش‌های مختلف فراهم نبوده و در موارد متعددی نیز شامل تحریم‌های اعمال شده علیه کشور است. تحت این شرایط شناسایی زنجیره انتقال در بخش‌های زیربنایی مختلف مانند محصولات کشاورزی، آب و پسماندها و ...، مشکل یا غیرممکن بوده و انجام تحقیقات موردنیاز را در مقیاس‌های دستگاه‌های اجرایی یا حتی دانشگاهی با مشکلات متعددی مواجه می‌سازد.
افزایش مصرف آب شرب و بهداشتی: از مهم‌ترین مسائل مرتبط با بخش آب در ارتباط با ویروس جدید کرونا، افزایش مصرف آب در بخش‌های شرب و بهداشت است که این موضوع به‌دلیل افزایش مصارف بهداشتی آب ناشی از افزایش شست‌وشوها رخ داده است. براساس آمار و ارقام دریافتی از شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور میزان مصرف آب شرب در هفته اول فروردین‌ماه در کل کشور حدود ۱۴۵ میلیون مترمکعب بوده که این مقدار نسبت به زمان مشابه در سال قبل در استان‌های مختلف، در برخی موارد تا حدود ۴۰ درصد نیز افزایش داشته است. میزان مصرف مذکور تقریبا مشابه مصرف پیک آب شرب در کشور است که در تیرماه اتفاق می‌افتد.
ظرفیت تامین و تصفیه آب شرب و بهداشتی: میزان بارندگی‌ها در کل کشور از ابتدای سال آبی ۱۳۹۹ - ۱۳۹۸ تا هفته اول فروردین‌ماه نسبت به متوسط بلندمدت حدود ۲۳ درصد افزایش داشته است. باید توجه داشت که به‌دلیل شرایط مناسب آبی کشور از منظر ترسالی در سال آبی ۱۳۹۹ - ۱۳۹۸ از طرفی و همچنین وضعیت مناسب مخازن سدهای کشور از نظر درصد پری از طرف دیگر، افزایش مصرف مذکور از منظر کمیت تامین آب مشکلی ایجاد نخواهد کرد. نکته مهم در ظرفیت تصفیه‌خانه‌های آب شرب است که با شرایط اتفاق افتاده ممکن است در صورت افزایش بیش از حد مصرف، پاسخگوی نیازها نباشد.
کارکرد سیستم‌های توزیع آب شرب با تمام ظرفیت: با توجه به سیستم نسبتا فرسوده تاسیسات تامین، تصفیه و توزیع آب در برخی از شهرهای کشور و در پیش بودن فصل گرما، ممکن است کارکرد مداوم تاسیسات مربوطه در حالت پیک، برای فصل تابستان در برخی شهرها مشکلاتی ایجاد کند.
مشکل در حصول درآمدهای شرکت‌های آب و فاضلاب و تبعات مربوطه: به‌دلیل شرایط حاکم بر کشور، بسیاری از مشترکان قبوض مربوط به مصرف آب شرب و دفع فاضلاب را در بهمن‌ماه پرداخت نکرده‌اند، به‌طوری‌که از حدود ۳۵۰۰ میلیارد ریال هزینه آب فروخته‌شده و دفع فاضلاب، فقط حدود ۵۰۰ میلیارد ریال آن وصول شده است. با توجه به مصوبه دولت مبنی‌بر عدم لزوم در پرداخت قبوض آب و برق در اسفند ۱۳۹۸ و فروردین‌ماه۱۳۹۹، شرکت‌های آب و فاضلاب در وصول درآمدهای اسفند و فروردین‌ماه نیز به‌طور حتم دارای مشکل خواهند بود. تحت شرایط مذکور شرکت‌ها دچار مشکلاتی در سازوکارهای رایج خود و از جمله تعمیر و نگهداری شبکه توزیع خواهند شد. این موضوع باید مدنظر مسوولان و دست‌اندرکاران امر قرار گیرد و تمهیدات لازم اندیشیده شود.
انتقال و ماندگاری ویروس کرونای جدید در آب شرب: تحقیقات حاکی از آن است که ویروس‌هایی از خانواده کرونا قابلیت باقی ماندن و زنده‌مانی را در آب شرب داشته‌اند. براساس این تحقیقات مهم‌ترین فاکتور بر درجه زنده‌مانی این ویروس‌ها در آب در درجه اول دما و در درجه دوم املاح موجود در آب است. ویروس‌های مذکور در دمای معمولی ۲۳ درجه سانتی‌گراد، از ۶ تا ۱۲ روز و همچنین در دمای ۴ درجه سانتی‌گراد حتی تا بیش از ۱۰۰ روز نیز در آب قابلیت باقی ماندن و زنده‌مانی را دارند. وجود املاح بیشتر در آب می‌تواند به قابلیت ماندگاری بیشتر این نوع ویروس‌ها کمک کند. البته آمار و ا‌قام ارائه شده برای خانواده کروناویروس‌ها تا قبل از ویروس کرونای جدید است. تحقیقات و توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی و اداره حفاظت محیط‌زیست آمریکا نشان داده ویروس کرونای جدید در شرایط آزمایشگاهی و با توجه به دما و سایر پارامترهای کیفی آب می‌تواند از روزها تا هفته‌ها در آب باقی بماند. براساس این تحقیقات می‌توان نتیجه گرفت که روش‌های معمول تصفیه آب از جمله گذراندن از فیلتر و همچنین گندزدایی تا حد زیادی در از بین بردن این ویروس موثر خواهد بود. در این راستا، گندزدایی به‌وسیله کلر و استفاده از نور ماورای بنفش موثر است.
انتقال و ماندگاری ویروس کرونای جدید در فاضلاب: ویروس‌های خانواده کرونا (تا قبل از ویروس کرونای جدید) از دو تا سه روز در دمای ۲۳ درجه سانتی‌گراد قابلیت باقی ماندن و زنده‌مانی را در محیط فاضلاب دارند.
شواهدی مبنی‌بر انتقال ویروس کرونای جدید از فاضلاب به انسان وجود ندارد. در زمان اپیدمی بیماری سارس در سال ۲۰۰۳ نیز، این بیماری از طریق فاضلاب به تکنسین‌ها و کارگران در تماس با فاضلاب منتقل نشد. البته شرایط برای ویروس جدید کرونا به‌دلیل جدید بودن آن می‌تواند تا حدی متفاوت باشد. نتیجه‌گیری‌های انجام شده براساس شباهت‌های بین این ویروس و سایر ویروس‌ها از خانواده کرونا ویروس‌هاست. توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی و اداره حفاظت محیط‌زیست آمریکا حاکی از آن است که روش‌های معمول تصفیه فاضلاب از جمله ترقیق و تزریق اکسیژن، می‌تواند بسیاری از عوامل بیماری‌زا، ازجمله ویروس‌ها را تا حد زیادی از بین ببرد. بنابراین درحال‌حاضر و براساس نتایج تحقیقات فعلی، انتقال و بیماری‌زایی ویروس کرونای جدید از طریق فاضلاب، در صورت رعایت صحیح دستورالعمل‌های تصفیه فاضلاب به‌عنوان یک عامل مهم و نگران‌کننده مطرح نیست.
