اپیدمی خشکسالی در جهان

گروه اقتصاد بین‌الملل: بانک جهانی در گزارشی اعلام کرد،‌ در طول دو دهه آینده، بخش «تشنه کشاورزی و انرژی» با «شهرهای تشنه» به رقابت خواهند پرداخت که این موضوع به تقاضای فزاینده منابع آبی می‌افزاید. بیش از ۴ میلیارد از جمعیت کره زمین در حال حاضر در مناطقی زندگی می‌کنند که استفاده از منابع آبی بیش از تجدید دوباره این منابع است و این عدد روز‌به‌روز در حال افزایش است. در همین راستا، جامعه جهانی به مناسب هفته جهانی آب در سال ۲۰۱۶ در استکهلم سوئد گردهم آمده‌اند (۲۸آگوست تا ۲ سپتامبر ۲۰۱۶). این گردهمایی که تحت عنوان «آب برای توسعه پایدار» برگزار می‌شود، به دلیل همزمانی با تلاش جامعه جهانی برای دستیابی به توسعه پایدار (SDGs) که یکی از ضروریات رسیدن به همچین توسعه‌ای آب است، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

پیش از این هم سازمان ملل متحد در گزارش سال ۲۰۱۶ خود از بحران بی‌آبی به‌عنوان دومین عامل تهدیدکننده خاورمیانه بعد از تهدیدات داعش یاد کرده بود. بر اساس گزارشی که این نهاد منتشرکرد.صاحب‌نظران از این بحران به‌عنوان داعش خاموش در خاورمیانه یاد می‌کنند. این سازمان هشدار داده است که کمبود آب و ساختارهای ضعیف مدیریتی مربوط به آن می‌تواند به یکی از علل اصلی کشمکش و درگیری میان کشورها و اختلافات منطقه‌ای تبدیل شود. گزارش سازمان ملل نشان می‌دهد که رابطه‌ای آشکار بین کمبود آب، ناامنی غذایی، بی‌ثباتی اجتماعی و درگیری‌های خشونت‌بار وجود دارد و این معضل می‌تواند موجب آغاز و تشدید مهاجرت در سراسر جهان شود.

می‌توان نقش آب را در تمام ابعاد توسعه‌ای حس کرد. نقش این ماده حیاتی در رشد اقتصادی، کمک به داشتن اکوسیستم سالم و از همه مهم‌تر حیات روی کره زمین انکار ناپذیر است. اگرچه آب می‌تواند باعث بهبود سلامت و حیات جوامع انسانی شود؛ اما از طرفی دیگر می‌تواند تهدیدی برای سلامت و رفاه افراد باشد. خطراتی که مربوط به آب هستند از قبیل سیلاب‌ها، توفان‌ها و خشکسالی‌ها، در حال حاضر عامل ۹ فاجعه طبیعی از ۱۰ موردی است که در جهان رخ می‌دهد. از طرفی دیگر، تغییرات آب‌وهوا می‌تواند به وقوع فجایع مربوط به آب کمک کند. همچنین با توجه به اینکه منابع آبی با نرخی فزاینده در حال کاهش هستند، خطر نزاع و بی‌ثباتی در کشورها در حال افزایش است.

بحران جهانی آب موجب شده تا جامعه جهانی در حال تغییر نگاه سنتی‌اش به آب، برای قرار دادن این ماده حیاتی در مرکز مباحث توسعه‌ای، چالش‌های مالی، اقتصادی، اجتماعی و فنی و ایجاد فرصت‌ برای کشورهای در خط مقدم باشد. اما نکته حائز اهمیت این است که جهان نمی‌تواند بدون اطمینان یافتن از داشتن منابع آب امن، به هدف ایجاد رشد پایدار خود دست یابد؛ بنابراین تلاش برای دستیابی به هدف فوق، فرصتی فراهم کرده است تا سازمان‌هایی بین‌المللی همچون بانک‌جهانی، سازمان ملل و سایر سازمان‌ها، برای رسیدن به منابع مطمئن آب در جهان، در کنار سایر اهداف خود نظیر ریشه‌کن کردن فقر تا سال ۲۰۳۰ و افزایش سطح رفاه و آسایش برای ۴۰ درصد از فقیر‌ترین افراد جمعیت جهانی، با هم همکاری کنند.

در همین راستا ۵ مورد از اولویت‌هایی که مربوطه به منابع آبی هستند و کمک شایانی به کشورها در مسیر دستیابی به توسعه پایدار می‌کنند و قرار است در نشست پیش‌رو به آنها پرداخته شود، عبارتند از:

• پایداری: برای فائق آمدن به چالش تشدید کمبود منابع آبی و مطمئن شدن از اینکه اقدامات صورت گرفته به آیندگان منتقل خواهد شد، نیاز است تا تمرکز جدی روی جنبه‌های مختلفی از پایداری صورت گیرد.

• دسترسی: به‌رغم تلاش‌های صورت گرفته برای بهبود دسترسی به منابع آبی، هنوز هم تعداد زیادی از افراد از منافع که این ماده می‌تواند برایشان داشته باشد بی‌بهره‌اند.

• موسسات: یکی از اقدامات مهمی که می‌تواند به کشورها برای دستیابی به ثبات و پایداری بیشتر و دسترسی هرچه بیشتر به منابع آبی کمک کند، سرمایه‌گذاری در موسسات و زیرساخت‌های مربوط به آب است.

• تامین مالی: ایجاد موسسات و زیرساخت‌های مورد نیاز برای دسترسی و کمک به مدیریت منابع آب پایدار، نیازمند سرمایه‌گذاری عظیمی در بخش آب است.

• برگشت‌پذیری: در جهانی که روز‌به‌روز شوک‌ها و بحران‌های ناشی از آب در حال افزایش است، کشورها باید مطئمن شوند که برگشت‌پذیری در بخش آبی‌ آنها وجود دارد.

موارد بالا ساختار اصلی گردهمایی آب برای پایان دادن به بحران‌های ناشی از این مایع حیاتی را تشکیل می‌دهند. در این نشست که با حمایت خیران همراه است، تلاش خواهد شد تا مسائل سیستماتیک همچون ظرفیت موسسه‌ای و فراهم کردن آب کافی برای خدمات اکوسیستمی، در کنار سایر تلاش‌هایی که برای فراهم کردن آب سالم و پاک صورت می‌گیرد، حل شود. در نهایت می‌توان گفت که جهان در آینده، تشنگی و بحران‌های آبی را تجربه خواهد کرد. اما با اقدامات به موقع، دولت‌ها می‌توانند از صدمات ناشی از بحران‌های کم‌آبی و روند بارش‌های ویرانگر، جوامع و اکوسیستم آنها را مصون نگه‌ دارند.

کشورهای با بالاترین حجم آب‌شیرین

به گزارش بانک جهانی، در کشور ایسلند به ازای هر فرد، بیش از ۲۰۰ استخر آب‌شیرین تجدیدپذیر وجود دارد. با این حال نزدیک به ۶/ ۱ میلیارد نفر در کشورهایی زندگی می‌کنند که با کم‌آبی روبه‌رو هستند که این عدد ممکن است در دو دهه آینده دو برابر شود.

انتظار می‌رود که سطح آب شیرین تجدیدپذیر سالانه در آسیای مرکزی تا ۱۷۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر کاهش یابد، یعنی کمتر از یک استخر آب شیرین برای هر نفر در سال ۲۰۳۰. می‌توان در جدول زیر رتبه‌بندی کشورها را بر اساس حجم آب شیرین تجدیدپذیر به ازای هر نفر در سال ۲۰۱۴ مشاهده کرد. همان طور که در جدول ملاحظه می‌شود، بیشترین مقدار آب شیرین تجدیدپذیر متعلق به کشور ایسلند با حدود ۵۲۰ هزار مترمکعب به ازای هر نفر است. حجم آب شیرین تجدیدپذیر ایران به ازای هر نفر معادل ۱۶۴۴ متر مکعب نیز است. این درحالی است که در سال ۱۹۶۲ این مقدار ۵۵۷۰ متر مکعب بوده است؛ یعنی حدود نیم قرن، ۴ هزار متر مکعب از آب‌های شیرین تجدیدپذیر ایران برای هر نفر کم شده است. البته در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نیز اوضاع مساعد نیست. چراکه براساس این آمار مقدار آب شیرین تجدیدپذیر در این منطقه ۵۵۵ متر مکعب برای هر نفر است. در سال ۱۹۲۶ این مقدار ۲۰۶۸ متر مکعب برای هر نفر بوده است. همچنین بررسی روند زمانی منابع آب شیرین تجدیدپذیر کل دنیا را در سال ۲۰۱۴ نشان‌دهنده آن است که حجم آب‌شیرین تجدیدپذیر کل دنیا از مقدار ۱۳۲۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر در سال ۱۹۶۲، در سال ۲۰۱۴ به مقدار ۵۹۲۰ متر مربع برای هر نفر کاهش یافته است.

هدررفت 200 میلیون ساعته زمان زنان برای یافتن آب

از سوی دیگر بررسی‌های یونیسف به مناسبت هفته جهانی آب نشان می‌دهد زنان در مالاوی به‌طور متوسط ۵۴ دقیقه صرف تهیه آب می‌کنند در حالی‌که مردان تنها ۶ دقیقه صرف این کار می‌کنند. هفته جهانی آب از سه‌شنبه گذشته آغاز شد. در این بین یونیسف به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادها به فرصت‌هایی پرداخته که زنان و دختران در جست‌وجوی آب از دست می‌دهند. این زنان هر روز به دنبال منابع آبی می‌گردند تا آن را در کوزه‌هایی جمع کنند و به خانه ببرند. بررسی‌های پایگاه خبری اتاق ایران از گزارش‌های یونیسف نشان می‌دهد ۲۰۰میلیون ساعت از زمان این زنان که معادل ۲۲ هزار و ۸۰۰ سال است در جست‌وجو برای آب از بین رفته است.

سانجایا ویجسکارا، دبیرکل بخش آب و بهداشت یونیسف می‌گوید: «گویی زنی از ابتدای عصر حجر سطل آبی را در دست گرفته و به جست‌وجوی آب رفته و تا سال ۲۰۱۶ به خانه نیامده ‌است. به پیشرفت و توسعه جهان در این مدت فکر کنید. به فرصتی که زنان در این مدت از دست داده‌اند، فکر کنید.» این گزارش یونیسف در حالی منتشر می‌شود که همایش هفته جهانی آب در استکهلم پایتخت سوئد برگزار شده‌ است. کشورها در این همایش گرد هم می‌آیند تا راهکارهایی را برای چالش‌های مرتبط با بحران آب ارائه کنند. مضمون اصلی امسال «آب برای رشد پایدار» است. یونیسف نیز به یکی از اهداف توسعه هزاره در زمینه دسترسی آسان همگان به آب پرداخته ‌است. طبق این هدف همه باید تا سال ۲۰۳۰ به آب دسترسی داشته باشند. طبق گزارش‌های یونیسف، همه باید از خدمات لازم در این زمینه برخوردار شوند. در حال حاضر در قاره آفریقا ۲۹ درصد از جمعیت دسترسی آسانی به آب آشامیدنی سالم ندارند. اما نکته اصلی این است که تنها زنان و دختران در این مناطق وقت خود را صرف جست‌وجو و تهیه آب می‌کنند. یکی از مطالعات سازمان ملل نشان می‌دهد در آفریقا ۳ میلیون و ۳۶۰ هزار کودک و ۱۳ میلیون و ۵۴۰ هزار زن بالغ مسوول تهیه آب هستند.

قطعا دسترسی به آب آشامیدنی سالم تغییراتی را در زندگی همگان ایجاد می‌کند. اما زنان حقوق اولیه خود را در این راه از دست می‌دهند و به دنبال آنها نیز حقوق کودکان از بین می‌رود. نکته پایانی که این پژوهش‌ها نشان داده این است که بسیاری از زنان نه تنها در حین تهیه آب فرصت‌هایی را از دست می‌دهند بلکه با خطرات و بیماری‌هایی نیز مواجه می‌شوند.

روی خوش دولت به حل بحران آب

دولت یازدهم از همان ابتدا اساس کار خود را بر پایه نجات کشور از بحران آب بنا کرد و در این راستا نیز اقدامات مثبتی انجام داده و در آخرین اقدامات بخش آب در صدر برنامه ششم توسعه قرار گرفت. طرح احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی با توجه به مصوبه شورای عالی آب، اقدام مشترکی بین وزارتخانه‌های کشور، جهاد کشاورزی، راه و شهرسازی، صنعت، معدن و تجارت و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی است که به همراه وزارت نیرو باید درخصوص مدیریت مصرف آب پیاده شود و جزو اصلی‌ترین برنامه‌های دولت یازدهم برای حل بحران آب شناخته می‌شود.

بر اساس این طرح، سال گذشته به میزان ۴۷۵ میلیون متر مکعب، در چهار سال آینده به میزان ۱۱ میلیارد متر مکعب و پس از ۲۰ سال به میزان ۱۱۰ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی کنترل خواهد شد.به گزارش «ایسنا» نکته قابل توجه این است که پیش از دولت یازدهم، متوسط سالانه انسداد چاه‌های غیرمجاز در راستای اجرایی شدن این طرح، ۲ هزار و ۲۸۳ حلقه بود، اما در دولت یازدهم تعداد ۵ هزار و ۸۵۳ حلقه چاه غیرمجاز مسدود و مسلوب‌المنفعه شد.

همچنین متوسط سالانه نصب کنتور روی چاه‌ها پیش از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید ۲ هزار و ۱۰۵ دستگاه بود، اما در طول سه سال عملکرد دولت یازدهم، این رقم به ۱۳ هزار و ۹۱۸ دستگاه افزایش یافته است. از سوی دیگر در حالی که متوسط سالانه حجم آب صرفه‌جویی شده ناشی از انسداد چاه‌ها قبل از دولت یازدهم تنها ۱۵۲ میلیون مترمکعب بوده، اما اینک این رقم به ۳۰۴ میلیون مترمکعب افزایش یافته است. در همین راستا گروه‌های گشت و بازرسی تشکیل شد که در نتیجه فعالیت‌های این گروه‌ها تعداد ۱۱ هزار و ۹۲۱ حلقه چاه غیرمجاز در سه سال گذشته مسدود شد و کنترل اضافه برداشت آب به میزان ۸۴۴ میلیون و ۳۰۰ هزار مترمکعب را به دنبال داشت. همچنین بهره‌برداری از ۱۴ سد مخزنی با ظرفیت حجم آب قابل تنظیم سالانه یک میلیارد و ۵۴۱ میلیون متر مکعب و حجم مخزن ۳ میلیارد و ۴۰۹ میلیون مترمکعب در طول سه سال فعالیت دولت یازدهم از فعالیت‌های شاخص بخش آب بوده است. از سوی دیگر بهره‌برداری از ۱۲۵ هزار و ۶۲۶ هکتار شبکه آبیاری و زهکشی اصلی و ۲۱ هزار و ۹۸۸ هکتار شبکه آبیاری و زهکشی فرعی در طول فعالیت دولت یازدهم از اهم فعالیت‌ها‌ در جهت افزایش بهره‌وری آب در زمین‌های کشاورزی بوده است. در مجموع دولت یازدهم نگاه خاصی به حل بحران آب در ایران داشته اما آنچه مبرهن است وجود خشکسالی ۱۵ ساله در کشور است که با تدبیر چهار ساله قابل رفع نیست و نیاز به یک مدیریت جامع و درازمدت دارد اما بی‌شک این اقدامات نیز بی‌تاثیر نبوده و در درازمدت اثرات خود را آشکار می‌کند.

اپیدمی خشکسالی در جهان