الگوریتم ناکارآمد در صندوق‌های توسعه‌ای

گروه صنعت و معدن: اگرچه صندوق‌های توسعه‌ای در راستای رفع موانع بخش‌های مختلف تولیدی تشکیل شده‌اند؛ اما ترسیم الگوریتم اشتباه برای صندوق‌های توسعه‌ای، ناکارآمدی این صندوق‌ها را به همراه داشته است. به‌طوری که بخش اعظمی از عملکرد صندوق‌های توسعه‌ای وابسته به عملکرد بانک‌ها شده است. روندی که موجب شده صنایع وابسته به این صندوق‌ها در راستای تحقق اهداف خود با سرعت مورد نظر حرکت نکند و آنچه مسلم است برای بهبود این روند تغییر در الگوریتم فعالیت صندوق‌های توسعه‌ای در حوزه بانکی اصلی‌ترین راهکار بهبودی محسوب می‌شود.

به گفته مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دریایی علاوه بر این، عدم شناخت قوانین که در این بستر در حال تغییر است از دیگر چالش‌های عمده این صندوق‌ها محسوب می‌شود. مهجور بودن این صندوق‌ها موجب شده تا آنگونه که باید شرایط برای اجرای اهداف پیش‌بینی شده برای صندوق‌های توسعه‌ای فراهم نشود. درخصوص چالش‌های پیش روی صندوق‌های توسعه‌ای و دلایل تشکیل این صندوق‌ها گفت‌وگویی داشتیم با مهرداد مظفری، مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دریایی که در ادامه می‌خوانید.

صندوق صنایع دریایی با چه هدفی و در چه سالی راه‌اندازی شد؟

صندوق صنایع دریایی با هدف تحقق توسعه پایدار در بخش صنایع دریایی و در راستای مطالعه، تبیین، تنظیم و اعمال انواع حمایت از صنایع دریایی (ساخت، تولید، تعمیر و نگهداری انواع مختلف شناورهای سطحی، زیرسطحی، ‌اثرسطحی و صنایع فراساحلی)،‌ رفع مشکلات و عوامل بازدارنده و تامین امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و تجهیزات لازم با رعایت ملاحظات زیست محیطی در سال ۱۳۸۹ تاسیس شده است.

سرمایه و منابع مالی صندوق از چه طریقی تامین می‌شود؟

سرمایه اولیه صندوق ۴۰۰ میلیارد ریال است که به ۴۰۰ هزار سهم یک میلیون ریالی تقسیم و توسط دولت تامین و پرداخت خواهد شد، که این رقم به‌طور کل متعلق به دولت بوده و با رعایت مقررات مربوط قابل افزایش است. منابع درآمدی صندوق ابتدا براساس اساسنامه معادل ۵ درصد از عملکرد فروش سالانه شرکت‌های سازنده شناور و تجهیزات صنایع دریایی (به استثنای صنایع نظامی) که از محل اعتبارات عمومی به مدت ۱۰ سال در بودجه‌های سالانه دولت پیش‌بینی شده و سپس ۱۰ درصد هزینه حمل میعانات نفتی و گازی وارداتی و صادراتی که توسط ناوگان ایران حمل می‌شوند است که هنوز محقق نشده است. دریافت منابع و تسهیلات ریالی و ارزی از مراکز مالی و بانکی داخلی و خارجی با رعایت قوانین و مقررات مربوطه، کمک‌های دولتی و پرداخت تشویقی از سوی دولت، درآمد حاصل از فعالیت صندوق، هدایای اشخاص حقیقی و حقوقی با رعایت قوانین و مقررات مربوطه از دیگر راهکارهای تامین منابع مالی صندوق توسعه صنایع دریایی محسوب می‌شود.

عمده چالش‌های صندوق‌های توسعه‌ای که در کشور وجود دارند. چیست؟

الگوریتمی که صندوق‌های توسعه‌ای نظیر صندوق توسعه صنایع دریایی مبنی بر آن طراحی شده‌اند به دلیل اینکه به نظام بانکی وابسته هستند، از کارآمدی مناسبی برخوردار نیست. می‌توان گفت بخش اعظمی از عملکرد صندوق‌های توسعه‌ای وابسته به عملکرد بانک‌ها است. با توجه به دستورالعملی که برای صندوق‌های توسعه‌ای تدوین شده ما در زمین دیگری که در اینجا بانک محسوب می‌شود با قواعد حریف بازی می‌کنیم که این امر از کارآمدی صندوق‌ها می‌کاهد. این روش موجب شده صندوق‌های توسعه‌ای به‌طور مثال صندوق توسعه صنایع دریایی در راستای تحقق اهداف خود با سرعت مورد نظر حرکت نکند، چرا که توسعه ما مبتنی بر نظام بانکی است، اما در حال حاضر فشار بسیاری را بر بانک‌ها به وجود آورده است که این امر موجب شده تا روند رشد توسعه صندوق‌های توسعه‌ای کند شود.

از سوی دیگر، عدم شناخت قوانین که در این بستر در حال تغییر است از دیگر چالش‌های عمده این صندوق‌ها محسوب می‌شود. در عین حال نظام بانکی ‌درحال عدول از بینش توسعه بخشی به توسعه تجاری است که این امر نیز به ضرر بخش تولید خواهد بود. در اصل می‌توان گفت دولت‌ها سعی دارند تا توسعه در بخش‌های مختلف اقتصادی ایجاد کنند، اما به دلیل اینکه توسعه مبتنی بر نظام بانکی و بازار پولی است، صندوق‌های توسعه‌ای را که راه‌اندازی می‌کنند در بستر بانک‌ها ایجاد می‌کنند که این امر ناکارآمدی صندوق‌های توسعه‌ای را به همراه دارد؛ با این شرایط یا باید به استقلال صندوق‌های توسعه‌ای توجه شود یا اینکه به فکر اصلاح نظام بانکی کشور بود.

برای عبور از چالش‌هایی که برای صندوق‌های توسعه‌ای به وجود آمده چه اقدامی باید صورت داد؟

الگوی فعالیت این صندوق‌ها را باید درون زا کرد و به منابع درونی اتکا کنیم در این صورت شرایط برای رشد بیشتر خواهد شد، در واقع تغییر در الگوریتم فعالیت صندوق‌های توسعه‌ای اصلی ترین راهکار بهبودی محسوب می‌شود.

منابع مالی درون زا چه منابعی را شامل می‌شود؟

در این خصوص ما با دو چالش مواجه هستیم؛ چالش اول منابع مالی است که در اساسنامه برای صندوق در نظر گرفته شده است از جمله ۵ درصد از عملکرد فروش سالانه شرکت‌های سازنده شناور و تجهیزات صنایع دریایی و ۱۰ درصد هزینه حمل مایعات نفتی و گازی وارداتی و صادراتی که توسط ناوگان ایران حمل می‌شوند. قانون گذار این دو منابع را در نظر گرفته تا نگاه‌ها صرفا به بودجه دولت نباشد، اما به دلیل مشکلاتی که به وجود آمده این منابع تاکنون تخصیص نیافته که این امر موجب شده تا دسترسی به منابع درون زا با چالش مواجه شود و با این شرایط می‌توان گفت این منابع پایدار نیست. چالش دوم نیز به‌کارگیری منابع نیروی انسانی است. در اساسنامه قید شده که باید از کارکنان دولت استفاده کنیم، ‌این در حالی است که بحث دریا بحث تخصصی است و کارکنان دولت در این خصوص کم تجربه‌اند یا امکان جابه‌جایی ندارند. با توجه به این موارد می‌توان گفت صندوق‌ها دچار ناکارآمدی نهادی شده‌اند، در اصل تمام صندوق‌های توسعه‌ای دچار این ناکارآمدی هستند و از این پوسته نمی‌توانند خارج شوند، مگر اینکه به سمت منابع درون‌زا حرکت کنیم. چالش‌های ذکر شده چالش‌های حوزه سازمانی ما است علاوه بر این چالش‌ها ما با چالش‌های حوزه کسب و کار نیز مواجهیم.

شما به دفعات از ناکارآمدی الگوریتم طراحی شده برای صندوق‌های توسعه‌ای یاد کرده‌اید، برای رفع این مشکل باید چه اقدامی انجام داد؟

صندوق‌های توسعه‌ای خوداتکا و خود فرآیند نیستند، به همین دلیل الگوریتم طراحی شده فعالیت در بستر نظام بانکی پاسخگوی صندوق‌های توسعه‌ای نیست و باید بازنگری شود. کلیه صندوق‌هایی که با اتکا به منابع بانکی خدمت می‌کنند، با چالش روبه‌‌رو هستند؛ بنابراین یا باید به فرآیند‌های درونی متکی شویم مثل برخی از صندوق‌های ضمانت که خودشان ضمانت‌نامه صادر می‌کنند یا با وجود محدودیت‌هایی که در نظام بانکی کشور وجود دارد، به فعالیت بپردازیم.

با این شرایط چه خدماتی را باید در دستور کار قرار دهید؟

با این شرایط باید آرام آرام محصولاتی در دست بگیریم که متولی صفر تا صد آن خودمان باشیم تا به این طریق وابستگی به نظام بانکی را آرام آرام کاهش دهیم یا اینکه به سمت خوداتکایی برویم که این برای صندوق‌های توسعه‌ای کار سختی است.

صندوق توسعه صنایع دریایی در چه صورت مجاز است که از اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در زمینه صنایع دریایی حمایت مالی کند؟

حمایت مالی در چند بخش صورت می‌گیرد که شامل مواردی چون پرداخت تا سقف ۲۰ درصد قیمت بین‌المللی شناور مورد مناقصه بین‌المللی، اعطای هرگونه تسهیلات و حمایت‌های مالی موضوع قانون یاد شده، مساعدت برای تامین ضمانت‌نامه‌های مورد نیاز شرکت‌های مشمول و متقاضیان خرید شناور از سازندگان داخلی و متقاضیان احداث مجتمع یا کارگاه‌های تعمیر و ساخت کشتی در کشور برای ارائه به بانک‌ها و موسسات مالی و غیره مساعدت به سازندگان داخلی برای جبران بخشی از هزینه‌های ناشی از افزایش قیمت مواد، تجهیزات و ملزومات مورد نیاز، تامین منابع جهت جبران خسارت وارد شده به متقاضیان خرید کشتی از داخل به علت تاخیر در تکمیل و تحویل توسط سازنده داخلی و همچنین اعطای تسهیلات بلاعوض معادل مالکیت بردرآمد پرداختی همان سال به مالکان شناورهای تحت پرچم ایران که دارای گواهینامه معتبر از موسسات رده‌بندی پذیرفته شده توسط سازمان بنادر و دریانوردی که از سوی کارخانه‌های داخلی سازنده کشتی تعمیر دوره‌ای می‌شوند، است.

روند اعطای کارمزد ضمانت‌نامه‌های بانکی از سوی صندوق صنایع دریایی به چه نحوی است؟

متقاضیان دریافت ضمانت برای مبادله یا تعهد به شرطی که در حوزه ماموریت صندوق صنایع دریایی باشد ابتدا به بانک عامل مراجعه و سپس مستندات خود را برای دریافت یارانه ضمانت‌نامه به صندوق ارائه می‌کنند و پس از بررسی‌های صورت گرفته ۵۰ درصد از کارمزد از سوی صندوق صنایع دریایی پرداخت می‌شود. این نکته را نیز باید مدنظر قرار داد که برای سال ۹۵ مبلغ ۵۰۰ میلیارد ریال برای این بخش در نظر گرفته‌ایم.

پرداخت تسهیلات چقدر زمان می‌برد؟

پس از ارائه درخواست از سوی متقاضی، صندوق درخواست ارائه شده را بررسی کرده و پس از آن به بانک معرفی می‌کنیم، بانک نیز پس از بررسی مدارک متقاضی را در صورتی که کامل باشد، در نوبت تسهیلات‌دهی قرار می‌دهد که این دوره به‌طور متوسط یک‌ماه زمان می‌برد.

سال گذشته طرح افزایش سرمایه صندوق‌های توسعه‌ای در دستور کار قرار گرفت، آیا این افزایش سرمایه شامل صندوق صنایع دریایی شد؟

افزایش ۱۰۰ میلیون دلاری برای هر یک از صندوق‌های توسعه‌ای در نظر گرفته شد، اما در مجموع ۱۰۰ میلیون دلار به صندوق‌های توسعه‌ای اختصاص یافت که با این شرایط تنها ۲۵ میلیون دلار به صندوق صنایع دریایی تخصیص یافت. از سوی دیگر، قرار بود سالانه یک میلیارد دلار نیز به صندوق تزریق شود که این رقم تزریق نشده است. تصور کنید ارقامی که مقرر شده در صورتی که به واقع به صندوق‌های توسعه‌ای از جمله صندوق صنایع دریایی تزریق شود تا چه میزان می‌توان به توسعه صنعت کشتی‌سازی کمک کرد.

در راستای رفع موانع صندوق صنایع دریایی، تدوین سند راهبردی این صندوق در دستور کار قرار گرفت، تدوین این سند در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

سند استراتژی صنایع دریایی نهایی شده، اما سازماندهی نهادها و موسسات موثر در حوزه دریا یکی از مواردی است که باید مورد توجه باشد و از سوی دیگر چگونگی تامین منابع مالی که قرار است به صندوق توسعه صنایع دریایی اختصاص یابد، مشخص شود.

یکی از مواردی که در حوزه دریا مطرح می‌شود خرید کشتی از سایر کشورهای فعال در این حوزه است، دلیل اینکه به تولیدکنندگان سفارش تولید نمی‌دهند چیست؟

زمان‌بر بودن ساخت کشتی و موضوع کیفیت ساخت داخل از دلایلی است که موجب می‌شود متقاضیان به سازندگان خارجی برای تامین نیاز خود روی آورند.

رفع تحریم‌ها و بهبود مناسبات با سایر کشورها تا چه میزان در رشد صنایع دریایی می‌تواند اثرگذار باشد؟

با رفع تحریم‌ها جریان مبادلات تا حدودی بهبود می‌یابد و آزادتر می‌شود. با این حال، با توجه به افت قیمت نفت، توجیه صنایع فراساحل یا صنایع جانبی نفتی کاهش یافته، اما در ایران به دلیل اینکه به لحاظ زیرساختی با سایر کشورها فاصله دارد، این فرصت ایجاد شده که این بخش را گسترش دهیم. در مجموع می‌توان گفت با رفع تحریم‌ها فضای تعاملی ما با سایر کشورها بیشتر شده است، اما این نکته را نیز باید در نظر گرفت که ما ظرفیت جذب سرمایه خارجی داریم، به همین دلیل باید به سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به بازار ایران، تضمین‌های لازم را بدهیم.

سال گذشته وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد که کشتی به‌عنوان وثیقه پذیرفته می‌شود، آیا این طرح اجرایی شد؟

یکی از اقدامات خوبی که صورت گرفت این است که توانستیم کشتی و شناور را به نظام بانکی بقبولانیم؛ بانک‌ها در حال حاضر شناور و کشتی را به‌عنوان دارایی پذیرفته‌اند، اما بحث بر سر درصد آن است. در اصل بانک‌ها در این زمینه درصدهای متفاوتی را قبول کرده‌اند و چانه‌زنی با بانک‌ها درحال انجام است که درصد یکسانی را بپذیرند.

الگوریتم ناکارآمد در صندوق‌های توسعه‌ای