مدیرعامل مرکز ملی علوم و فنون لیزر ایران در گفتوگو با «دنیای‌اقتصاد» تشریح کرد
مسیر توسعه صنعت لیزر در ایران
لیزرها پرتوهای نوری بسیار قدرتمندی هستند که یکی از عجیب‌‌‌ترین نمونه‌‌‌ها برای اثبات پیشرفت علم از گذشته تا به امروز بوده‌‌‌اند. قدرت لیزر به قدری زیاد است که می‌تواند به فاصله کیلومترها در آسمان دیده شود یا حتی باعث برش فلزات و دیگر اشیا شود. احتمالا تصور می‌‌‌کنید که تاریخ اختراع لیزرها به چند سال اخیر برگردد، اما واقعیت آن است که بیشتر از نیم قرن از اختراع انواع لیزر می‌‌‌گذرد. اولین بار در سال ۱۹۵۸ تئوری ساخت لیزر داده شد و درنهایت در سال ۱۹۶۰ ساخت آن انجام شد.
جایگاه علم لیزر در ایران
در همین راستا سیف‌الله اسداللهی، مدیرعامل مرکز ملی علوم و فنون لیزر ایران در پاسخ به اینکه علم لیزر چقدر با جایگاه واقعی خود در کشور ما فاصله دارد، به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در حال حاضر اکثریت مردم در مشاغل مختلف به اهمیت و جایگاه خاص لیزر پی برده‌‌‌اند و متوجه هستند که این نور شگفت‌انگیز کارآیی فوق‌‌‌العاده‌‌‌ای دارد و به دنبال آن می‌آیند. اما متاسفانه ما نمی‌توانیم پاسخگوی تمام مراجعات باشیم؛ به‌‌‌خصوص در قسمت مربوط به توسعه چشمه لیزر، با کمبود نیروها و مراکز خاص در کشور مواجهیم. وی افزود: به لحاظ دانش لیزر و فوتونیک، خوشبختانه مراکز دانشگاهی کشور قابلیت مناسبی در این دانش داشته و دانشجویان با‌کیفیتی در این حوزه تربیت می‌کنند. محصولات و کسب و کارهای بسیار متنوعی وابسته به لیزر وجود دارند که دنبال کردن همه آنها از عهده مرکز خارج است. دانشگاهها و نخبگان با توجه به دانش موجود می‌توانند در این زمینه فعال‌تر عمل کنند. قبلا دانش‌آموختگان این حوزه از دانشگاهها اقبال بیشتری به این مرکز داشته و جذب مرکز میشدند، ولی مدتی است که برای نخبگان و دانشجویان کار در این عرصه به دلیل درآمد ناکافی جذابیتی ندارد و حرکت ما در این مسیر بسیار کند است.
اعتمادسازی، لازمه حرکت در مسیر توسعه لیزر
اسداللهی لازمه حرکت سریع کشور در این مسیر را اعتماد بیشتر مسوولان به کارهای تحقیقاتی دانست و تاکید کرد: برخی مشکلات حرکت ما را کند کرده است و در این راه حوصله و عزم و اعتقاد مدیران به این بخش موردنیاز ماست. هر زمانی که مدیران بیشتر به ما اعتقاد داشتهاند، حرکت ما سریع‌تر بوده است. در دنیا برای پروژه‌های تحقیقاتی که در زمینه لیزر انجام می‌شود، هزینه‌های بسیار کلان‌‌‌تری صرف می‌شود که اصلا قابل مقایسه با کشور ما نیست. این در حالی است که در ایران همه امکانات در دسترس ما نیست و به همین دلیل کارها کندتر پیش می‌رود. باید بدانیم به‌رغم اینکه کشور چین در این عرصه دستاوردهای زیادی داشته، اما هنوز هم بسیاری از قطعات با فناوری بالا برای ساخت لیزرهای های تک را از غرب وارد می‌کند و ما هنوز راه زیادی در پیش رو داریم. باید زمان کافی صرف کنیم و نیروی متخصص در اختیار داشته باشیم و با دانشگاهها تعامل کنیم تا بتوانیم به اجرایی کردن ایدههای لیزری کمک کنیم تا صاحبان ایده‌ها بتوانند کسب و کارشان را راه بیندازند. اگرچه ساخت لیزر هزینه‌‌‌بر و سخت است، اما در قسمتی که به کاربرد منتهی می‌شود، اگر بتوانیم لیزر مناسبی در اختیار صاحبان ایده قرار دهیم تا کاربرد مورد نظرشان را توسعه دهند، ممکن است فرد بتواند بعد از مدتی به نتیجه برسد و بازار خودش را پیدا کند و کارش را ادامه دهد.
سنجش عملکرد سیاستگذاران
وی در پاسخ به اینکه آیا سیاستگذاران آن‌طور که باید بستر توسعه فعالیت لیزرها را فراهم کردهاند، گفت: باید بیش از اینها به این مقوله پرداخته شود. چون لیزر فوتونیک، یک زمینه راه‌‌‌انداز است. لیزر به قدری در تمام زمینه‌ها رسوخ دارد که به نوعی کارراه‌‌‌انداز بقیه صنایع است و با استفاده از آن می‌توانند یک قدم، تکنولوژی خود را بهبود ببخشند. این چیزی است که آلمان در سال ۱۹۹۶ دریافت کرد. چین حدود ۲۰ سال پیش و همان زمان که ما فعالیت خود را شروع کردیم، دریافت کرد. در آن زمان وقتی از چین به کشور ما می‌آمدند و برخی دستاوردهای ما را می‌دیدند متعجب میشدند، اما امروز یکی از تامین‌کنندگان لیزر در دنیا شدهاند. در کشور به دلیل نبود برنامه پیشرفت در این حوزه لیزر متکی به نظر افراد است و برنامهریزی مدون کشوری برای آن وجود ندارد مراکز مختلف مشغول به امر فناوری لیزر به صورت مجزا فعالیت می‌کنند، با عوض شدن مدیران و علایق آنها، استراتژی‌ها متفاوت می‌شود.
لزوم برنامهریزی مدون و هدف‌‌‌گذاری دقیق
اسداللهی با بیان اینکه اگرچه تاکنون ما در این عرصه دوام آورده‌‌‌ایم، اما فراز و نشیب‌های زیادی داشته‌ایم، گفت: با وجود این هستند کسانی که در دانشگاهها واقعا دغدغه این موضوع را داشتهاند و دانش لیزر را توسعه داده‌‌‌اند. اگر یک عزم عمومی در این زمینه باشد و زیرساخت‌‌‌هایی فراهم شود که برنامه مدونی با هدف مشخصی برای آن تعیین شود، همه راه خود را برای رسیدن به آن هدف پیدا می‌کنند. چنانچه چند سال پیش برای «نانو» این اتفاق افتاد و بستری فراهم شد که در این مسیر حرکت کردند. اما برای لیزر فوتونیک این بستر فراهم نبوده است. در حالی که لیزر فوتونیک نیز مانند نانو در بسیاری از زمینه‌ها نفوذ دارد و از آن دست فناوری‌هایی است که به کمک بقیه فناوری‌ها و رشته‌ها (از جمله پزشکی، تشخیص در پزشکی و صنعت، ساخت قطعات در صنعت، بخش‌های حفاظتی و نظامی، توسعه فناوری و علوم در سطح دانشگاهها و...) آمده و در موارد زیادی می‌توان از لیزر فوتونیک استفاده کرد. به دلیل گستردگی کاربرد و رسوخ در عرصه‌های مختلف، با تدوین استراتژی مناسب می‌توان عزم ملی در این زمینه ایجاد کرد و باید زیرساخت‌‌‌های لازم فراهم شود. اما متاسفانه هر نهادی در حوزه خود تصمیم‌گیری می‌کند و هدف و دیدگاه کلی در این مسیر وجود ندارد.
حرکت کند علم لیزر در پی تحریمها
مدیرعامل مرکز ملی علوم و فنون لیزر ایران در پاسخ به اینکه با توجه به تحریمها و وابستگی علوم لیزری به تکنولوژی روز جهانی و واردات قطعات، موانع موجود در این مسیر را چگونه پشت سر گذاشتید، گفت: ما حدود ۱۵ سال پیش که تحریمها تا این اندازه سختگیرانه و زیاد نبود، زیرساخت‌ها را برای فعالیت خود پیش‌بینی و تامین کردیم. اما به هر حال ساخت قطعات «های‌تک» نیازمند تمرین بوده و ما طی سال‌ها یاد گرفته‌ایم با تجهیزات موجود کار کنیم و برخی قطعات موردنیازمان را از این طریق تامین کنیم. ضمن اینکه توسعه لیزرها نیازمند دانش است و توانسته‌ایم به دانش استفاده از قطعات در طول این چند سال دست پیدا کرده و به همکاران جدیدمان نیز کمک کنیم که به این سطح از دانش برسند. وی یادآور شد: به لحاظ ارتقای دانش دائما در حال مطالعه و تحقیق و حضور در نمایشگاهها و کنفرانس‌های مختلف هستیم. اما برای اینکه در صف اول لیزر دنیا حرکت کنیم، ناچاریم بعضی از قطعات خاص را به طریقی وارد کنیم و این در حالی است که تحریمها روند فعالیت ما را کند کرده است. البته به لحاظ ارتباط مناسب ایران با چین، می‌توانیم تجهیزات موردنیازمان را از این کشور تهیه یا از کسانی استفاده کنیم که تحریمها را دور می‌‌‌زنند.
سطح دانش و فناوری استفاده از لیزر
وی ادامه داد: به کار‌گیری لیزر دربرخی از کاربردها چندان فناوری سطح بالایی نیاز ندارد، اما در برخی موارد مثل استفاده در پرینتر سه‌بعدی و انواع رونشانی توسط لیزر برای رسیدن به نتیجه مطلوب، کاربر متخصص موردنیاز است یا فرآیند توسط متخصص نهایی شده و به کاربر آموزش داده می‌شود به طوری که کاربر فقط قادر به انجام همان فعالیت خواهد بود. به بیان دیگر وجود لیزر به معنی انجام کار نیست و برای رسیدن به نتیجه مطلوب در کاربرد مورد نظر نیازمند انجام مطالعه و تحقیق و آزمایش‌های گوناگون است. در مواردی ما لیزر را برای متقاضی فراهم کرده‌ایم اما جدا از قسمت ساخت لیزر، برای اینکه بتوانند قابلیت استفاده از این لیزر را داشته باشند، یک کار تحقیقاتی وسیع لازم است که مربوط به حوزه دیگری مثلا علم مواد و متالورژی است. بنابراین برای استفاده از لیزر در برخی موارد فناوری دیگری در کنار لیزر باید توسعه داده شود.
دایره خدمات مرکز ملی لیزر ایران
مدیرعامل مرکز ملی علوم و فنون لیزر ایران همچنین درباره دایره خدمات این مرکز بیان کرد: عمده تمرکز ما در مرکز لیزر، ساخت لیزر است و چون کسی نبوده که این لیزرها را به کاربری منتهی کند، ناچار شده‌ایم که بعضی از این لیزرها را تا مرحله کاربری هم جلو ببریم. به طور نمونه در حوزه ساخت لیزر جراحی پروستات، دستگاه جوش کیسه هوای خودرو و... وارد شده‌ایم.
وی تشریح کرد: حین حرکت برای توسعه چشمه‌های لیزری، به فراخور در زمینه پزشکی، برخی لیزرها به دانشگاهها و صنعت خدماتی ارائه شده است. هدف ما توسعه لیزر برای مقاصد استراتژیک بوده، اما هر ازگاهی از این دستگاه‌های لیزر در موارد دیگر ازجمله جراحی پروستات، دستگاه سنگ‌‌‌شکن کلیه، کارهای تحقیقاتی در دانشگاهها، ساخت و ارائه انواع سامانه‌های لیزرهای صنعتی مثلا برای جوش ایربگ خودروها، استفاده شده است. علاوه بر آن، جایگزینی لیزر جدید با لیزر قدیمی فولاد مبارکه از جمله اقدامات ما بوده و خدمات متعددی نیز در حوزه امکانات زیرساختی ارائه کرده‌ایم. در سطوح پایین‌تر گاهی تعمیرات دستگاه‌های لیزری برای صنعتگران جزو خدمات ماست.
خدمات شاخص در حوزه پزشکی و درمانی
وی افزود: ما سعی می‌کنیم وارد اموری شویم که دشوار و نیازمند صرف هزینه زیاد است و بخش خصوصی در این حوزه‌ها وارد نشده‌اند. به عنوان مثال دستگاه لیزر جراحی پروستات بسیار های‌تک بود که چند سال پیش ارائه کردیم و امروز دستگاه جدیدتری روی کار آمده است که بسیار ساده‌تر است. ما به عنوان نمونه برای اثبات فناوری و نشان دادن کارآیی لیزر این دستگاه را تولید کردیم؛ اما چون بیشتر تحقیق‌‌‌‌محور بودیم، وارد فرآیند تولید نشدیم که نیازمند ساختار خاص بود. بخش بزرگی از کاربرد لیزر در حوزه تشخیص و درمان و بهداشتی و زیبایی است؛ احتمال دارد که در آینده از این جهت نیز درآمدزایی ایجاد کنیم.
اقدامات ویژه در زمینه خدمات بهداشتی
اسداللهی درخصوص اقدامات مرکز ملی لیزر ایران در حوزه خدمات بهداشتی گفت: برای کسب درآمد می‌توان وارد حوزه خدمات بهداشتی لیزر شد، اما سازوکارهای خاص آن را باید فراهم کنیم تا وارد این عرصه شویم. تعداد زیادی مراکز خدماتی و نیز کارخانه‌ها بهویژه در چین، انواع تجهیزات را ارائه می‌دهند و بازار رقابتی شدیدی در این بخش حاکم است. با توجه به اینکه ما برای ارائه خدمات لیزری به همه قطعات در کشور دسترسی نداریم و ناچاریم برخی قطعات را وارد کنیم، چالش‌هایی در این بخش به وجود می‌آید. بنابراین معتقدیم باید وارد حوزه‌هایی شویم که دیگران در کشور کمتر وارد آنها شدهاند و این مسائل را دنبال کنیم.
وی در پاسخ به اینکه آیا تولید دستگاهها برای کلینیک‌‌‌های لیزر نیز مرتبط با فعالیت شماست، گفت: در این کلینیک‌ها چند نوع دستگاه لیزر استفاده می‌کنند. در راستای تامین برخی اجزای این دستگاهها به ما مراجعه کردهاند، اما درمقایسه با دستگاه‌های چینی، تولید این دستگاهها برای ما به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نبوده است. اما قابلیت ساخت برخی از انواع دستگاه‌های لیزری را داریم که در مراکز بهداشتی و زیبایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاربرد گسترده لیزر در صنایع
مدیرعامل مرکز ملی لیزر ایران در پاسخ به اینکه چه حوزه‌هایی از صنعت مشتریان شما هستند، گفت: صنعت دخانیات، کشتی‌‌‌سازی برای بریدن و جوش فلزات با سرعت و دقت بالا، کارخانه‌های فولاد، تعمیرات قطعاتی که دچار خوردگی شدهاند، لیزر کلدینگ، جوش، برش، تشخیص از راه دور مواد، نشت‌‌‌یابی لوله‌های نفت، خودروهای بدون سرنشین، شناسایی نقص و خوردگی در فلزات (بهویژه در بال هواپیما) و... ازجمله کاربردهای لیزر در صنعت هستند که برخی از آنها به این مرکز مراجعه کردهاند.
نقش نمایشگاهها در توسعه علوم لیزر
وی همچنین درباره نقش نمایشگاههای خارجی در معرفی دستاوردها و توانمندی‌‌‌های علوم لیزر ایران گفت: می‌توانیم در نمایشگاههای خارجی شرکت کنیم، اما لازمه شرکت در این نمایشگاهها پاسخگویی به مشتریان است. در برخی از موارد اگر به بلوغ کافی برسیم ممکن است برای معرفی بعضی از محصولاتمان در نمایشگاهها برنامهریزی کنیم. در نمایشگاههای داخلی نیز به خاطر شرایط سیاسی، حضور کشورهای دیگر کمرنگ‌تر شده است. امید است که با استمرار برگزاری نمایشگاه لیزر فوتونیک و بهبود شرایط سیاسی، حضور دیگر کشورها را دراین نمایشگاه شاهد باشیم. اسداللهی یادآور شد: نمایشگاههای داخلی فرصتی برای عرضه قابلیت‌‌‌هاست تا بازدید‌کنندگان از نمایشگاه با مشاهده توانایی‌‌‌های موجود در کشور برای رفع مشکلات کسب و کار یا تحقق ایده‌هایشان از این قابلیت‌ها بهره‌مند شوند. در این نمایشگاهها کمک می‌کنیم که افراد یا نهادها ایدههای لیزری خود را عملیاتی کنند و کسب‌و‌کارشان را راه بیندازند، یا با استفاده از لیزر فناوری خود را ارتقا دهند.
