عملکرد مالی بانک صادرات با معیارهای آماری ارزیابی شد
ابربانک خصوصی زیر ذره‌بین
مولفه «سود(زیان) ناخالص» که معیاری مهم جهت ارزیابی بازده بانک تلقی می‌شود محصول تفریق «هزینه سود سپرده‌‌‌ها» از «درآمد عملیاتی» بوده و هر چه درآمد عملیاتی فزونی و هزینه سود سپرده‌‌‌ها کاهش یابد معادله «سود (زیان) ناخالص» امکان افزایش پیدا می‌کند. قصد از نگارش نوشتار حاضر ممیزی شاخص موصوف در بانک صادرات ایران و تعیین موقعیت آن مابین بانک‌های کشور در برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از سال پایه تا پایان سال ۱۴۰۱ در برهه زمانی هفت‌‌‌ساله با تاکید بر بازه دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ و با نگرش به عملکرد بانک‌های بزرگ‌مقیاس است و در انتها به «سود خالص» بانک اشاره‌‌‌ای کوتاه خواهد شد.
سود (زیان) ناخالص
در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ متوسط «سود ناخالص» بانک صادرات ایران نزدیک ۱۳۵هزار میلیارد ریال و بالاتر از میانگین شبکه و پایین‌‌‌تر از متوسط بانک‌های بزرگ‌مقیاس بوده و سهم «سود (زیان) ناخالص» بانک در سبد بانک‌های کشور بیش از ۹درصد و بالاتر از متوسط شبکه بانکی و کمتر از میانگین بانک‌های بزرگ‌مقیاس است. رشد «سود (زیان) ناخالص» بانک در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ بیش از ۵۵درصد و کمتر از متوسط شبکه و بانک‌های بزرگ‌مقیاس است. در دنباله علل نشیب و فرازهایی که در «سود (زیان) ناخالص» بانک مستتر است تعقیب خواهد شد و در شروع به مختصات «درآمد عملیاتی» دقت می‌شود. در خاتمه به «سود (زیان) ناخالص» بانک با توصیف جزئیاتی بیشتر پرداخته خواهد شد.
درآمد عملیاتی
متوسط «درآمد عملیاتی» بانک صادرات ایران در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۴۷۷هزار میلیارد ریال است و از این حیث بانک در رتبه‌‌‌ای بالاتر از میانگین شبکه بانکی و پایین‌‌‌تر از متوسط بانک‌های بزرگ‌مقیاس جای گرفته و سهمش در سبد متوسط «درآمد عملیاتی» شبکه ۹درصد و بیش از میانگین بانک‌های کشور و کمتر از متوسط بانک‌های بزرگ‌مقیاس بوده و سهم بانک در میزان افزایش «درآمد عملیاتی» بانک‌ها در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۵درصد و بیش از میانگین شبکه و کمتر از متوسط بانک‌های بزرگ‌مقیاس است. رشد درآمد عملیاتی بانک در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۲۲درصد و از میانگین شبکه و بانک‌های بزرگ‌مقیاس کمتر شده و روی‌‌‌هم‌‌‌رفته روایتی مطلوب از توانمندی «درآمد عملیاتی» بانک صادرات ایران خصوصا در سبد بانک‌های بزرگ‌مقیاس بیان نمی‌‌‌کند. اکنون به‌‌‌اجزای سازنده «درآمد عملیاتی» توجه می‌شود. «درآمد عملیاتی» که عامل افزاینده در معادله «سود (زیان) ناخالص» بوده شامل «درآمد تسهیلات اعطایی»، «درآمد سپرده‌‌‌گذاری در بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی»، «درآمد سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی»، «سود یا زیان سرمایه‌گذاری در سهام و سایر اوراق بهادار» و «جایزه سپرده قانونی» است. در‌‌‌نظر بود تمامی زیربخش‌‌‌های درآمد عملیاتی مورد مداقه واقع شوند، اما به‌‌‌واسطه آنکه در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سهم «درآمد تسهیلات اعطایی» در سبد «درآمد عملیاتی» ۹۱درصد شده بنابراین تصمیم به این سو رفت که صرفا «درآمد تسهیلات اعطایی» که سهمی قاطع در سبد «درآمد عملیاتی» دارد مطالعه شود و چون «درآمد تسهیلات اعطایی» مرتبط با «تسهیلات اعطایی» است، بنابراین ابتدا «تسهیلات اعطایی» بانک وارسی می‌شود. مقصود از «تسهیلات اعطایی» مجموعه انواع تسهیلات و مطالبات بانک بوده که در سمت راست ترازنامه است.
تسهیلات اعطایی
میانگین مانده «تسهیلات اعطایی» در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۴۴۰ همت و بالاتر از متوسط شبکه و پایین‌‌‌تر از میانگین بانک‌های بزرگ‌مقیاس بوده و سهم «تسهیلات اعطایی» بانک در سبد متوسط «تسهیلات اعطایی» بانک‌ها در برنامه ششم توسعه از سال پایه تا پایان سال ۱۴۰۱ در برهه زمانی هفت‌‌‌ساله بیش از ۱۱درصد و در دوره ارزیابی دوساله ۴۰۱-۱۴۰۰ کمتر و نزدیک ۱۰درصد شده و هر دو بیش از میانگین شبکه بوده اما سهم «تسهیلات اعطایی» در سبد بانک‌های بزرگ‌مقیاس در برنامه ششم توسعه و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ پایین‌‌‌تر از میانگین آنهاست.
سهم بانک در افزایش «تسهیلات اعطایی» شبکه در برنامه ششم توسعه از سال پایه تا پایان سال ۱۴۰۱ در برهه زمانی هفت‌‌‌ساله بیش از ۱۱درصد و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کمتر و حدود ۷درصد شده و هر دو بالاتر از میانگین شبکه و پایین‌‌‌تر از متوسط بانک‌های بزرگ‌مقیاس است. متوسط روند افزایش «تسهیلات اعطایی» بانک در برنامه ششم توسعه ۳۱درصد و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کمتر شده و به ۲۵درصد رسیده که هر دو روند پایین‌‌‌تر از میانگین روند اعطای تسهیلات بانک‌های کشور و بانک‌های بزرگ‌مقیاس است. توجه به شاخص‌‌‌های کلیدی گفته‌شده روند حرکت آهسته اعطای تسهیلات بانک صادرات ایران نسبت به شبکه و بانک‌های بزرگ‌مقیاس را اثبات می‌کند. حال وقت بررسی و تفسیر «درآمد تسهیلات اعطایی» است.
درآمد تسهیلات اعطایی
در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱- ۱۴۰۰ متوسط «درآمد تسهیلات اعطایی» بانک صادرات ایران نزدیک به ۴۳۴هزار میلیارد ریال و بیش از میانگین شبکه و کمتر از متوسط بانک‌های بزرگ مقیاس است. رشد درآمد تسهیلات اعطایی بانک در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۹درصد و کمتر از میانگین شبکه و بانک‌های بزرگ‌مقیاس است. سهم درآمد تسهیلات اعطایی در سبد شبکه در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک ۱۰درصد و بالاتر از میانگین شبکه و پایین‌‌‌تر از متوسط بانک‌های بزرگ‌مقیاس است. سهم بانک در افزایش درآمد تسهیلات اعطایی شبکه در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۵درصد و در حد میانگین شبکه و کمتر از متوسط بانک‌های بزرگ‌مقیاس است. در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سهم «درآمد تسهیلات اعطایی» در سبد درآمدی بانک ۷۰درصد و بیش از میانگین شبکه است و سهم آن در سبد «درآمد عملیاتی» بانک ۹۱درصد بوده که بالاتر از میانگین بانک‌های کشور و بانک‌های بزرگ‌مقیاس است و حکایت از اتکای فراوان درآمد بانک به «درآمد تسهیلات اعطایی» دارد.
البته مغفول نمانده که بانک صادرات ایران حداکثر بهره‌‌‌برداری از سپردههای تجهیز‌شده را در فرآیند واسطه‌‌‌گری پولی حتی فراتر از میانگین شبکه و بانک‌های بزرگ‌مقیاس ملحوظ می‌دارد و عدم‌قوت درآمد تسهیلات اعطایی بانک صادرات ایران میان بانک‌های بزرگ‌مقیاس نیازمند برآورد سازوکار کسب درآمد تسهیلاتی است و مسلما بانک به‌‌‌شکلی پیوسته به‌‌‌آن می‌پردازد. با توجه به سهم برتر «درآمد تسهیلات اعطایی» در سبد «درآمد عملیاتی» بانک طبیعتا اثر مستقیم افت‌‌‌و‌‌‌خیز «درآمد تسهیلات اعطایی» روی «درآمد عملیاتی» که قبلا تشریح شد کاملا مشهود است. حال به عنصر کاهنده در «سود (زیان) ناخالص» نگاهی خواهد شد.
هزینه سود سپرده‌‌‌ها
میانگین «هزینه سود سپردههای» بانک در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۳۴ همت است که بالاتر از میانگین عملکرد شبکه و بانک‌های گسترده است. نسبت «هزینه سود سپردههای» بانک در سبد «هزینه سود سپردههای» شبکه در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک ۹درصد و در برنامه ششم توسعه نزدیک به ۱۰درصد شده که هر دو کمتر از میانگین شبکه و بالاتر از متوسط بانک‌های گسترده است. از آنجا‌‌‌که «هزینه سود سپرده‌‌‌ها» همبسته با «سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان» بوده طبعا سنجش و پیمایش سپردههای مذکور لازم است. از این رو قبل از تمرکز بر روی چگونگی «سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان» ابتدا کل سپردههای بانک پایش می‌شود.
سپردههای مشتریان
«سپردههای مشتریان» بانک شامل سپردههای دیداری، پس‌‌‌انداز و مشابه اعم از مشتریان حقیقی و حقوقی به‌‌‌همراه سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان است. متوسط «سپردههای مشتریان» بانک صادرات ایران در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۴۸۰ همت بوده و از میانگین شبکه بالاتر و از متوسط بانک‌های بزرگ‌مقیاس پایین‌‌‌تر است. میانگین رشد سالانه «سپردههای مشتریان» بانک صادرات ایران در برنامه ششم توسعه ۳۰درصد و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کمتر و نزدیک ۲۳درصد شده و در هر دو دوره ارزیابی از متوسط شبکه و بانک‌های بزرگ‌مقیاس پایین‌‌‌تر است. میانگین سهم «سپردههای مشتریان» بانک در سبد سپردههای بانک‌های کشور در برنامه ششم توسعه ۱۰درصد و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کمتر و نزدیک ۹درصد شده و در هر دو دوره بیش از متوسط شبکه بانکی و پایین‌‌‌تر از میانگین بانک‌های بزرگ‌مقیاس است. متوسط سهم بانک در افزایش «سپردههای مشتریان» بانک‌ها در برنامه ششم توسعه از سال پایه تا پایان سال ۱۴۰۱ در برهه زمانی هفت‌‌‌ساله بیش از ۸درصد و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کمتر و نزدیک به ۷درصد شده و هر دو بیش از میانگین بانک‌های کشور و پایین‌‌‌تر از متوسط بانک‌های بزرگ‌مقیاس است. میانگین سرانه سپرده شعب بانک در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ از میانگین شبکه و بانک‌های بزرگ‌مقیاس کوچک‌تر است. موارد اظهار شده ضرورت تکاپوی بیش از گذشته برای ارتقای تراز تجهیز سپرده‌‌‌ها را به بانک خاطرنشان می‌‌‌سازد.
سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان
«سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان» متشکل از سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار عادی، ویژه و سپردههای سرمایه‌گذاری دریافتی از بانک‌ها و موسسات اعتباری و سودهای پرداختی است و متوسط آن در بانک صادرات ایران در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بیش از ۲۷۰همت بوده و از میانگین شبکه و متوسط بانک‌های گسترده بالاتر است و بی‌‌‌شک بانک صادرات ایران تدابیر لازم را برای همسویی تجهیز «سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان» و ترفیع بهره‌‌‌وری بانک اتخاذ کرده است.
متوسط سهم «سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان» بانک صادرات ایران در سبد شبکه در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بیش از ۸درصد و در برنامه ششم توسعه از سال پایه تا پایان سال ۱۴۰۱ در برهه زمانی هفت‌‌‌ساله نزدیک ۱۰درصد بوده و هر دو بالاتر از میانگین بانک‌های کشور و متوسط بانک‌های گسترده است. مقایسه این بخش و بخش «هزینه سود سپرده‌‌‌ها» ارتباط بلافصل این دو شناسه را تصریح می‌کند. در امتداد مقاله اثرگذاری عوامل مزبور بر سود (زیان) ناخالص بانک مشاهده می‌شود.
سود (زیان) ناخالص
همان‌طور‌‌‌که پیش‌تر وعده داده شده بود تصمیم به سرکشی دوباره به سود (زیان) ناخالص است. در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ متوسط «درآمد عملیاتی» بانک صادرات ایران ۴۷۶۹۶۶ میلیارد ریال و میانگین «هزینه سود سپرده‌‌‌ها» ۳۴۲۰۹۷ میلیارد ریال بوده‌‌‌اند و رهاورد آنها متوسط «سود ناخالصی» معادل ۱۳۴۸۶۹ میلیارد ریال در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ است. میانگین «سود ناخالص» بانک در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ با ۹۷درصد نزول که سقوطی بیشتر از متوسط افت «سود ناخالص» در شبکه بانکی و بانک‌های بزرگ‌مقیاس بوده به میانگین «سود خالص» نزدیک به ۴هزار میلیارد ریال که پایین‌‌‌تر از میانگین شبکه و بانک‌های بزرگ‌مقیاس است میل کرده ضمنا رشد «سود خالص» بانک صادرات ایران در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ بیش از ۲۹درصد و پایین‌‌‌تر از میانگین شبکه و بانک‌های بزرگ‌مقیاس شده و با «سود خالص» معدودی که بانک صادرات ایران به وجود آورده رویت نام بانک تقریبا در قعر جدول بانک‌های سودآور تعجب‌‌‌آور نخواهد بود. در ادامه به تبیین شکاف «سود ناخالص» و «سود خالص» بانک صادرات ایران در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ پرداخته خواهد شد.
تعمق در خصوص اقلام درآمد و هزینه بانک پس از «سود ناخالص» در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ دلالت بر ایجاد بیش از ۲۷۷۷۸۳ میلیارد ریال هزینه دارد که ۷۲ درصد آن «هزینه اداری و عمومی» است و این اندازه سهم «هزینه اداری و عمومی» بیشتر از میانگین شبکه و بانک‌های بزرگ‌مقیاس کشور بوده و در جای خودش درخور تحقیق و رسیدگی است و در مقابل چنین هزینه‌‌‌ای بانک فقط توانسته ۱۴۶۸۷۷ میلیارد ریال درآمد بعد از «سود ناخالص» پدید آورد به‌این‌‌‌ترتیب علت کاهش شگفت‌‌‌انگیز «سود ناخالص» بانک واضح و مبرهن می‌شود. شایان ذکر است ۴۱درصد از ۱۴۶۸۷۷ میلیارد ریال درآمد مکسوبه پس از «سود ناخالص» متعلق به ردیف «سایر درآمدهای عملیاتی» و ۲۶درصد نیز به «سود و درآمدهای غیرعملیاتی و غیربانکی» تعلق دارد و مقدار درآمدهای ناشی از مجموع ردیف‌‌‌های اخیرالذکر بیش از میانگین عملکرد بانک‌های بزرگ‌مقیاس است. به‌‌‌عبارت دیگر بانک‌های بزرگ‌مقیاس در تحصیل درآمد از مسیر افزایش سهم «درآمدهای بانکی و عملیاتی» تلاش افزون‌‌‌تری دارند.
نتیجه
در طلیعه فرجام گزارش به‌‌‌صورت خیلی موجز می‌توان ابراز کرد که میانگین رشد سالانه «سپردههای مشتریان» بانک صادرات ایران در برنامه ششم توسعه و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ از متوسط شبکه و بانک‌های بزرگ‌مقیاس پایین‌‌‌تر است. از طرفی در برنامه ششم توسعه از سال پایه تا پایان سال ۱۴۰۱ در برهه زمانی هفت‌‌‌ساله و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سهم «تسهیلات اعطایی» بانک در سبد متوسط «تسهیلات اعطایی» شبکه بانکی و همچنین سهم بانک در افزایش «تسهیلات اعطایی» شبکه هر دو کمتر از میانگین بانک‌های بزرگ‌مقیاس هستند و بدین‌‌‌سان مسبب عملکرد پایین‌‌‌تر از خط میانگین «تسهیلات اعطایی» و «درآمد تسهیلات اعطایی» بانک صادرات ایران در سبد بانک‌های بزرگ‌مقیاس بهتر نمایان می‌شود و با آگاهی از اثر «درآمد تسهیلات اعطایی» بر «درآمد عملیاتی» رتبه پایین‌‌‌تر «درآمد عملیاتی» بانک صادرات ایران نسبت به میانگین بانک‌های بزرگ مقیاس روشن‌‌‌تر می‌شود و مرتبه پایین‌‌‌تر «سود ناخالص» بانک صادرات ایران از میانگین بانک‌های بزرگ‌مقیاس نتیجه طبیعی مراتب فوق است.
پس از نگاشت «سود ناخالص» در صورت سود و زیان در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ ملاحظه شد متوسط هزینه‌‌‌ها از جمله «هزینه اداری و عمومی» از میانگین درآمدها به‌‌‌شدت سبقت گرفته و به‌‌‌همین سبب متوسط «سود خالص» بانک را بسیار تحت‌تاثیر منفی قرار داده به گونه‌‌‌ای‌‌‌که رتبه سودآوری بانک را به سکوهای انتهایی جدول رده‌‌‌بندی منتقل کرده است. حتما بانک صادرات ایران به مراقبت از روال حصول درآمد تسهیلات اعطایی، تجهیز و تخصیص اکیدا صعودی سپرده‌‌‌ها، کاهش «هزینه سود سپرده‌‌‌ها» و «هزینه اداری و عمومی» التفات خاصی را مبذول داشته و مطمئنا دستاوردهای بزرگی را در صورت‌های مالی حسابرسی‌شده ۱۴۰۲ به ذی‌نفعان بانک عرضه خواهد کرد.
