عملکرد یک بانک دولتی در برنامه ششم توسعه بررسی شد
ضعف و قوت تامین‌مالی تعاونیها
قانونی که شالوده‌‌‌اش حمایت و تقویت تعاونی‌‌‌هاست. به‌‌‌عنوان مثال در فرازی از آن دولت و کلیه سازمان‌های وابسته موظف شده‌‌‌اند در اجرای طرح‌‌‌ها و پروژه‌‌‌های خود در شرایط مساوی اولویت را به تعاونیها بدهند. مع‌‌‌الوصف حمایت از بخش تعاونی اقتصاد به‌‌‌‌‌‌اینجا ختم نشده بلکه بر اساس فرازی از سیاست‌‌‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی تاسیس بانک توسعه تعاون با سرمایه اولیه از محل حساب ذخیره ارزی توسط دولت برای تامین منابع سرمایه‌‌‌ای بخش تعاون ابلاغ شد.
سود (زیان) ناخالص پیامد تفاضل هزینه سود سپرده‌‌‌ها از درآمد عملیاتی است که نحوه تجهیز و تخصیص سپرده‌‌‌ها و منابع بانک را آشکار می‌کند و معیاری مهم جهت ارزیابی بازده بانک است. قصد از نگارش گزارش حاضر ممیزی شاخص موصوف در بانک دولتی تخصصی و توسعه‌‌‌ای جوان توسعه تعاون و تبیین موقعیتش در بین بانک‌های کشور در دوره زمانی برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از سال پایه تا پایان سال ۱۴۰۱ در برهه زمانی ۷ساله با تاکید بر بازه دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ است. در خاتمه به سود خالص بانک نیز اشاره‌‌‌ای کوتاه خواهد شد. داده‌‌‌ها و اطلاعات مورد استفاده بر‌‌‌گرفته از صورت‌های مالی سالانه حسابرسی‌شده بانک‌های کشور هستند. در ادامه از بانک‌های کشور با نام‌‌‌های شبکه بانکی، بانک‌ها یا شبکه هم یاد می‌شود.
مولفه سود (زیان) ناخالص شامل درآمد عملیاتی و هزینه سود سپرده‌‌‌هاست و هر چه اولی افزایشی‌‌‌تر بوده و دومی کاهشی‌تر باشد معادله سود (زیان) ناخالص صعودی‌‌‌تر خواهد بود که در شروع به مختصات اولی یعنی درآمد عملیاتی دقت می‌شود.
درآمد عملیاتی
متوسط درآمد عملیاتی بانک جوان توسعه تعاون در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۴۵هزار میلیارد ریال است که عملکردی پایین‌‌‌تر از میانگین شبکه بانکی و بانک‌های جوان‌‌‌تر داشته و سهمش در سبد متوسط درآمد عملیاتی شبکه کمتر از یکدرصد و پایین‌‌‌تر از متوسط درآمد عملیاتی بانک‌های کشور است. سهم بانک در افزایش درآمد عملیاتی بانک‌ها در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به یکدرصد و بسیار کمتر از متوسط شبکه است. اکنون اندکی به اجزای سازنده درآمد عملیاتی توجه می‌شود. درآمد عملیاتی عامل افزاینده در معادله سود (زیان) ناخالص بوده که شامل پنج مجموعه است؛ اول: درآمد تسهیلات اعطایی، دوم: درآمد سپرده‌‌‌گذاری در بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی، سوم: درآمد سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی، چهارم: سود یا زیان سرمایه‌گذاری در سهام و سایر اوراق بهادار و پنجم: جایزه سپرده قانونی. در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سهم اولی در سبد درآمد عملیاتی بیش از ۹۶ درصد، دومی نزدیک به ۳ درصد، سومی، چهارمی و پنجمی روی‌‌‌هم کمی بیش از یکدرصد است و با انگیزه جلوگیری از اطاله کلام صرفا درآمد تسهیلات اعطایی که بیشترین سهم را در سبد درآمد عملیاتی دارد واکاوی خواهد شد و چون درآمد تسهیلات اعطایی مرتبط با تسهیلات اعطایی است بنابراین ابتدا جایگاه تسهیلات اعطایی بانک توسعه تعاون وارسی می‌شود. مقصود از تسهیلات اعطایی مجموع انواع تسهیلات و مطالبات بانک بوده که در سمت راست ترازنامه است.
تسهیلات اعطایی
میانگین مانده تسهیلات اعطایی در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۴۰ همت و پایین‌‌‌تر از متوسط شبکه و بانک‌های جوان‌‌‌تر است. سهم تسهیلات اعطایی بانک توسعه تعاون در سبد متوسط تسهیلات اعطایی شبکه بانکی در برنامه ششم توسعه از سال پایه تا پایان سال ۱۴۰۱ در برهه زمانی ۷ساله و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ هر دو کمتر از یکدرصد است و بسیار پایین‌‌‌تر از میانگین بانک‌های کشور هستند و از طرفی سهم بانک توسعه تعاون در افزایش تسهیلات اعطایی شبکه در برنامه ششم توسعه و دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کمتر از یکدرصد و کمتر از میانگین بانک‌های کشور هستند. متوسط روند افزایش تسهیلات اعطایی بانک در برنامه ششم توسعه معادل روند رشد شبکه بوده و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کمتر از روند تغییر بانک‌های کشور شده و گویای کندی حرکت اعطای تسهیلات در دوره ارزیابی مزبور است. سهم تسهیلات دولتی در سبد تسهیلات اعطایی بانک توسعه تعاون در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بیش از ۶درصد شده و با عنایت به رسالت بانک توسعه تعاون قطعا بنا به‌‌‌دلایلی متقن به وقوع پیوسته است. با توضیحی که در باب تسهیلات اعطایی رفت حالا زمینه تفسیر درآمد تسهیلات اعطایی فراهم می‌شود.
درآمد تسهیلات اعطایی
در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱- ۱۴۰۰ متوسط درآمد تسهیلات اعطایی بانک توسعه تعاون بیش از ۴۳هزار میلیارد ریال و پایین‌‌‌تر از میانگین شبکه و بانک‌های جوان‌‌‌تر از توسعه تعاون است اما سهمش در سبد متوسط درآمد کل بانک نزدیک به ۷۸درصد و همچنین نسبت درآمد تسهیلات اعطایی به درآمد عملیاتی بانک بیش از ۹۶درصد بوده که اندازه هر دو شاخص بالاتر از میانگین بانک‌های کشور هستند و از اتکای فراوان درآمد بانک به درآمد تسهیلات اعطایی حکایت می‌کند.
در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سهم اجزای دیگر درآمد عملیاتی بسیار ضعیف بوده است تاجایی‌‌‌که حتی تلاش‌‌‌های بانک برای تحصیل درآمد از برخی فعالیت‌‌‌ها با زیان روبهرو بوده است. از بررسی‌‌‌های به‌‌‌عمل آمده معلوم شده که درآمد عملیاتی ثمره چندان مطلوبی را جهت معادله سود (زیان) ناخالص درپی‌‌‌نداشته است. حال به عنصر کاهنده در سود (زیان) ناخالص نگاهی خواهد شد.
هزینه سود سپرده‌‌‌ها
میانگین هزینه سود سپردههای بانک در دوره ارزیابی۲ساله ۱۴۰۱- ۱۴۰۰ نزدیک به ۳ همت است که با ۳۱درصد سرعت متوسط تغییر سالانه در برنامه ششم توسعه و بیش از ۴۱درصد رشد در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ حرکت می‌کنند و هر دو مقدار بالاتر از میانگین عملکرد شبکه هستند. رشد هزینه سود سپرده‌‌‌ها در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ بیش از ۳۴درصد و بالاتر از متوسط بانک‌های کشور است. از آنجا‌‌‌که هزینه سود سپرده‌‌‌ها همبسته با سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان است طبعا سنجش و پیمایش سپردههای مذکور ضرورت می‌‌‌یابد.
از این رو پیش از دقت در وضعیت سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان ابتدا کل سپردههای بانک پایش می‌شود. سپردههای مشتریان بانک شامل سپردههای دیداری، پس‌‌‌انداز و مشابه اعم از مشتریان حقیقی و حقوقی به‌‌‌همراه سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان است. متوسط سپردههای مشتریان بانک توسعه تعاون در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۴۵ همت بوده که از میانگین شبکه و بانک‌های جوان‌‌‌تر پایین‌‌‌تر است. متوسط رشد سالانه سپردههای مشتریان بانک توسعه تعاون در برنامه ششم توسعه ۴۰درصد و تقریبا هم‌‌‌تراز شبکه بانکی بوده منتها متوسط رشد سالانه سپردههای مشتریان در دوره ارزیابی۲ساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بالغ بر ۳۱درصد شده و در رده‌‌‌بندی به مرتبه‌‌‌ای پایین‌‌‌تر از میانگین شبکه سقوط کرده است.
سهم سپردههای مشتریان بانک در سبد سپردههای بانک‌های کشور در برنامه ششم توسعه و دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کمتر از یکدرصد بوده که خیلی کمتر از متوسط شبکه بانکی است. سهم بانک در افزایش سپردههای مشتریان بانک‌ها در دوره ارزیابی برنامه ششم توسعه از سال پایه تا پایان سال ۱۴۰۱ در برهه زمانی ۷ساله و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کمتر از یکدرصد و بسیار پایین‌‌‌تر از میانگین بانک‌های کشور است. یقینا بانک درباره علل نقایص تجهیز سپرده‌‌‌ها پژوهش‌‌‌های لازم را انجام داده و نتایج به‌دست آمده را پیاده‌سازی کرده است. با شناخت نسبی کسب‌شده در‌‌‌رابطه با مشخصه‌‌‌های کل سپردههای بانک نوبت به ارزیابی سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان می‌‌‌رسد.
سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان
سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان از سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار عادی، ویژه و سپردههای سرمایه‌گذاری دریافتی از بانک‌ها و موسسات اعتباری و سودهای پرداختی تشکیل می‌شود که در دوره ارزیابی ۲ساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ متوسط سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان بانک توسعه تعاون نزدیک به ۲۹ همت با متوسط افزایش سالانه ۳۶درصد در برنامه ششم توسعه و نزدیک به ۲۸درصد در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بوده که هر دو از میانگین شبکه فراتر رفته‌اند. رشد سپردههای سرمایه‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ بیش از ۲۸درصد بوده و از متوسط شبکه بانکی بیشتر است. رفتار تجهیز سپرده در بانک توسعه تعاون حاکی از تجهیز گران‌قیمت منابع بوده که طبیعتا انبساط هزینه سود سپرده‌‌‌ها را رقم زده است.
ملاحظه شد در دوره‌‌‌های ارزیابی تمامی شاخص‌‌‌های وابسته به درآمد عملیاتی بانک دارای رشدی کمتر از میانگین عملکرد شبکه هستند و شاخص‌‌‌های مربوط به هزینه سود سپرده‌‌‌ها همگی روندی افزایشی و بیش از میانگین بانک‌های کشور داشته‌‌‌اند که در ادامه مقاله اثرگذاری عوامل گفته‌‌‌شده بر سود (زیان) ناخالص بانک مشاهده می‌شود.
سود (زیان) ناخالص
در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ متوسط درآمد عملیاتی بانک توسعه تعاون ۴۴۸۳۹ میلیارد ریال و هزینه سود سپرده‌‌‌ها ۳۱۲۲۳ میلیارد ریال بوده است و برآیند آنها ۱۳۶۱۶ میلیارد ریال سود ناخالص را به‌‌‌ارمغان آورده که از میانگین سود (زیان) ناخالص بانک‌های کشور و بانک‌های جوان‌‌‌تر پایین‌‌‌تر بوده و سهمش در سبد سود (زیان) ناخالص شبکه کمتر از یکدرصد و رشد آن در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ از متوسط شبکه بانکی کمتر شده است. پایه‌‌‌ها و مبانی ضعفی که در سود (زیان) ناخالص بانک رؤیت می‌شود در بخش‌‌‌های قبلی شرح داده شد. اینک مجال مروری گذرا بر سود خالص با تذکری مجدد بر سود ناخالص فرا‌می‌‌‌رسد.
سود خالص
بانک توسعه تعاون در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ با میانگین سود ناخالص ۱۳۶۱۶ میلیارد ریالی روبهرو بوده اما در دوره ارزیابی فرآیندی در بانک رخ داده که سود ناخالص را ۱۴۷۷۹ میلیارد ریال به طرف منفی جابه‌جا و با ۱۰۹درصد کاهش بانک را به سوی زیان ناخالص منفی ۱۱۶۳ میلیارد ریال هدایت کرده است. مطالعه اقلام درآمد و هزینه بانک پس از سود ناخالص در دوره ارزیابی ۲ساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ دلالت بر ایجاد بیش از ۲۵۴۵۳ میلیارد ریال هزینه دارد که ۷۴درصد هزینههای اداری و عمومی است و بیشتر از میانگین بانک‌های کشور بوده که در جای خود درخور تحقیق و رسیدگی است و در مقابل چنین هزینه‌‌‌ای بانک فقط توانسته ۱۰۶۷۴ میلیارد ریال درآمد پس از احصای سود ناخالص پدید آورد بنابراین کاهش ۱۴۷۷۹ میلیارد ریالی سود ناخالص واضح و مبرهن می‌شود.
نکته پراهمیت اینکه چنانچه رشد سود ناخالص بانک دولتی توسعه تعاون در سال ۱۴۰۱ نظیر برخی بانک‌های دولتی دیگر بود اساسا متوسط سود ناخالص بانک توسعه تعاون در دوره ارزیابی ۲ساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ وارد زیان خالص نمی‌‌‌شد. بی‌‌‌تردید بانکی که سودآور و حائز شاخص‌‌‌های استاندارد قدرتمند باشد تکیه‌‌‌گاه مناسبی برای توسعه اقتصادی کشور است و حتما بانک توسعه تعاون افزون‌‌‌بر توجه به بنیان‌‌‌های ضروری بانک به تجهیز اکیدا صعودی سپرده‌‌‌ها، کاهش هزینه مطالبات مشکوک‌‌‌الوصول و هزینههای اداری و عمومی التفات خاصی را مبذول داشته و مطمئنا دستاوردهای نوظهوری در تراز بانک حامی بخش تعاونی اقتصاد را در صورت‌های مالی حسابرسی‌شده ۱۴۰۲ به ذی‌نفعان بانک عرضه خواهد کرد.
