آیا رمز ریال تسهیل‌گر معاملات خواهد بود؟
زیر و بم رمزارز بانک مرکزی ایران
تغییر ارزش رمز ریال کاملا مانند تغییر ارزش ریال خواهد بود. اگر ارزش ریال سقوط یا صعود کند رمز ریال هم به طور متساوی و همزمان تغییر ارزش خواهد کرد. تنها شکل ظاهری آن با ریال فرق دارد. رمزارزها به صورت‌های متفاوت کوپن، ژتون، یا سکه ویژه‌ای در مراحل گوناگون معاملات تجاری وارد بازارهای مخصوص رمزارزها می‌شوند. در کل موجودیت خود، ابداع رمزارزها از همان دوران آغاز بهکارگیری بیت‌کوین تا به امروز که بیش از ۹۳۲۰ رمزارز در جهان در حال مبادله هستند به منظور تسهیلات معاملات تجاری بین شرکت‌های تولیدی از یک طرف و نیز معاملات مابین آنها و مصرف‌کنندگان از طرف دیگر بوده است. برخلاف انتظار مردم و حتی بسیاری از تجار و دولت‌ها، رمزارز پدیده بسیار هوشمندانه اما ثانوی و در حاشیه آرمانی بزرگ‌تر: توسعه کسب‌و‌کار و ایجاد رقابت و تنزل دادن مرکزیت قدرت برخی از کمپانی‌های بزرگ و نفوذ انحصاری آنها بوده است.
اگر سایر سیاست‌های پولی و اقتصادی هر دولتی در ایران متوازن و مناسب باشد رمز ریال در واقع می‌تواند به تعادل قیمت‌ها و کنترل تورم نیز کمک کند. چالش عمده صادرکننده رمزارزها و نیز رمز ریال در اعتبار آن است. برای تسهیل درک مقصود، یورو کریپتوها را که به زودی قرار است صادر شوند و با رمز ریال قابل مقایسه هستند در نظر بگیرید. از آنجا که یورو قوی‌تر از ریال است، رمزارز یورویی هم بیشتر طرفدار خواهد داشت. اعتبار هر صادرکننده رمزارز، یورو کریپتو، دلار کریپتو، ریال کریپتو یا رمز ریال و...، اساس اعتماد معامله‌کنندگان را تشکیل می‌دهد. White Paper صادرکننده رمزارزها خود سند قابل تکیه در ارزیابی بهینه رمزارز مربوطه خواهد بود.
تفاوت رمزریال با سایر رمزارزها
با توجه به آنچه گفته شد، پرسش دوم را نیز با صدای بلندتری در کنار پرسش مهم اول مطرح خواهد ساخت: اگر ارزش رمز ریال تماما همان ارزش ریال خواهد بود، چه عذری صدور آن را از نظر اقتصادی و پولی اضطرار خواهد بخشید؟
تفاوت عمده دو گروه رمزارزها شامل گروه اول: رمز ریال و نیز چند رمزارز دیگر که قیمت آنها به دلار میخکوب شده است، مانند سرکل، Circle و تترUSDT)Tether )، با گروه دوم که سایر رمزارزها را در‌بر می‌گیرد، در میخکوب کردن ارزش مبادلاتی گروه اول است و برعکس سایر رمزارزهایی که ارزش آنها به پول رسمی یک مملکت حک و میخکوب نشده‌اند، همواره از نوسانات بازارهای رمزارزها متاثر خواهند شد. به همین ترتیب رمز ریال یا کریپتو ریال هم می‌تواند با بستر‌سازی محکم اقتصادی و پولی موجبات تعادل قیمت‌ها را از یک طرف و گسترش کسب و کار را از طرف دیگر میسر سازد.
با تکیه بر تجربه‌های جهانی، رمز ریال چه مزایا یا معایب احتمالی دارد؟
برای روشن شدن این مطلب بهتر است ابتدا به رمز دلار یا دلار کریپتو که در حال گردش در بازارهای جهانی است بپردازیم. سرکل یکی از کمپانی‌های مالی-تکنولوژی آمریکایی است که رمزارزی که صادر می‌کند یک «دیجیتال کپی» دلار آمریکاست که اساس آن روی بلاکچین است. چند رمزارز امروز موجود است که قیمت آنها به دلار میخکوب شده است. مشهور‌ترین آنها تتر است. جالب است که هردو توسط گلدمن ساکس، یکی از بزرگ‌ترین کمپانی‌های مالی و بانک‌های سرمایه‌ای آمریکا و دنیا، حمایت می‌شوند. گلدمن ساکس از طریق کمپانی‌های متخصص وابسته خود به جرگه بازیگران عمده در این دو بازار رمزارز ارتقا یافته است.
نکته جالب این است که خرید و فروش‌های سرکل توسط پرداخت‌های دیجیتال صورت می‌گیرد که خود آنها همواره دستخوش نوسانات دنیای رمزارزها‌ست. با تغییرات مداوم رمزارزها محاسبه قیمت‌های کالاها در هنگام فروش بسیار دشوار است. دلیل این پیچیدگی آن است که قیمت‌های کالاها پیوسته به دلار و یورو محاسبه می‌شود؛ اما در هنگام خرید آن قیمت‌های متغیر به رمزارزها تبدیل و پرداخت شده و در این مورد به تتر تبدیل می‌شوند.
اعتبار دلار- رمزارز و یورو- رمزارز به قدرت بازاری همان دو پول پشتوانه هریک خواهد بود. بدیهی است که دو پول ذکر‌شده از اعتبار قوی جهانی برخوردارند. متاسفانه ریال ایران نه از تعادل و اعتماد درون‌مرزی و نه دنیای خارج برخوردار است. پول کاغذی هر مملکت به زبان ساده حکم چک صادر‌شده از طرف دولت آن مملکت را دارد که تقریبا در تمام کشورها زیر سلطه و مدیریت کمی و کیفی بانک مرکزی آن دولت صادر می‌شود. بنا بر این واقعیت، اعتبار ریال کریپتو یا ریال رمزارز، از هرجهت، آینده بسیار تاریکی در پیش خواهد داشت که هم مردم و هم دولت را در منجلاب پولی، مالی و ورشکستگی (به تقصیر) اسیر خواهد کرد.
برای درک این سیاست پولی پر‌مخاطره فرض کنید که یک تاجر شناخته‌شده در بازار در معاملات بزرگ خود اقدام به استفاده از سفته یا هر گونه ابزار مالی رایج دیگری کند که ارزش آن را متکی به تبدیل آن ابزار به چک شخصی وی می‌کند و مهم‌تر آنکه بر اساس اطلاعات دقیق حاکم در کلیه بازارهای داخلی و بین‌المللی، در حساب جاری آن تاجر ارزش موجودی بسیار اندکی شناسایی شده است. در نتیجه چه کسی حاضر خواهد بود سفته او را بپذیرد هنگامی‌که وجه‌الضمان ایشان که سپرده جاری و چک‌های بانکی‌اش خواهد بود از نازل‌ترین اعتبار برخوردار است. در آمریکا به چنین ریسکی ریسک و مخاطره مضاعف (دوگانه) می‌گویند. آن تاجر نیز حکم هر دولتی (به همراه خزانه‌داری و بانک مرکزی‌اش) را (فرضا در ایران) خواهد داشت که از رکورد بیلان مالی بسیار ضعیفی برخوردار باشد. اعتبار و ارزش واقعی پول رایج قانونی آن متداوما بسیار ضعیف است تا برسد به ریال رمزارز آن که متکی است بر پشتوانه در حال تنزل دائمی.
در مورد ریال کریپتو یا رمز ریال نیز چنانچه با مدیریت سایر عواملی که به پول ملی ایران (اصل ریال) اعتبار یا عدم‌اعتبار می‌دهند برخورد اقتصادی صحیحی صورت گیرد همان اثرات مثبت مربوط به Ether را میتوان کم‌و بیش برشمرد. تصور کنید ایران‌خودرو مشغول معامله با یک کمپانی تولیدکننده قطعات لاستیکی «امجد» در سطح وسیعی است تصمیم دارد که رمز ریال برای تسهیل و تسریع معاملات خود به کار ببرد. فرض کنیم که کمپانی امجد نیز در دادو‌ستد‌های خود رمز ریال نیز می‌پذیرد. قرار معامله آن است‌که ایران خودرو برای وصول میزان محصولات لاستیکی مورد توافق که در یک‌ماه آینده تحویل خواهد گرفت۴۰۰ بیلیون (میلیارد) باید بپردازد. گزینه‌های موجود برای این معامله شامل چند ابزار پولی است:
۱) پرداخت نقدی امروز به ریال
۲) پرداخت امروز به رمزارزهایی غیر از رمز ریالی
۳)پرداخت به رمز ریال
۴) پرداخت به دلار کریپتو
گزینه اول: مورد پسند فروشنده و نه خریدار است. در اکثر اوقات خریداران بزرگ در پی معاملات اعتباری و نه نقدی هستند.
گزینه دوم: آن است که خریدار با احتساب ارزش امروز آن رمزارز در بازار، تعهد پرداخت معادل ۴۰۰ میلیارد ریال را به کمپانی امجد می‌دهد. واسطه خریدار و فروشنده صاحب یک بلاکچین است. هردو طرف معامله صاحب Wallet جهت تسهیل معاملات تجاری هستند. فروشنده از طریق بلاکچین قصد فروش خود را تسلیم می‌کند. کلیه حساب‌های خریدار در نزد همان بلاکچین یا بلا‌ک چین دومی چک شده و اعتبار خریدار تایید می‌شود. رمزارز مورد نظر می‌تواند دو روز دیگر با افزایش یا کاهش ارزش مواجه شود. خریدار معادل ۴۰۰ میلیارد ریال کریپتو تعهد کرده که یا درجا یا با فاصله زمانی مورد توافق طرفین به wallet فروشنده واریز می‌شود. در هردو صورت باتغییر ارزش کریپتو کارنسی، قیمت نهایی پرداخت شده کالا می‌تواند از تعادل خارج باشد. اگر ارزش آن کریپتو تنزل کرده باشد از wallet خریدار کمتر از ۴۰۰ میلیارد ریال واقعی برداشته می‌شود. اگر ارزش آن رمزارز ترقی کرده باشد از حساب (کیف) خریدار بیشتر از ۴۰۰ میلیارد ریال واقعی جهت پرداخت به امجد فروشنده برداشت خواهد شد. نوسانات قیمت خود یکی از عوارض بیماری اقتصادی است؛ اگر چه یکی از دوطرف معامله در هر صورت منتفع خواهد شد.
گزینه سوم: پرداخت به رمز ریال انجام می‌گیرد. امتیاز این گزینه در آن است‌که معامله مانند گزینه دوم بلکه سریع‌تر (کم‌ریسک‌تر) صورت می‌گیرد. هر واحد رمز ریال در واقع کپی دیجیتال یک واحد ریال حقیقی است. دیجیتا‌لی شدن پول موجب تسریع و تسهیل معاملات می‌شود زیرا به پرداخت نقدی فوری نیازی نیست. اضافه بر آن اگر در فاصله زمانی پرداختی و دریافتی مورد توافق ما بین خرید و فروش تغییراتی هم باشد قیمت کالای مورد نظر از تغییر مبراست که خود موجبات کنترل تورم و نوسانات قیمت‌ها را تا اندازه زیادی فراهم خواهد کرد.
گزینه چهارم: پرداخت به دلار کریپتو یا رمز دلاری است - مثل تتر - که در مملکت آمریکا از نظر تکنیکی شبیه ریال کریپتو در ایران عمل می‌کند که هردو توضیح داده شده است. هرچند فروشندگانی که مثلا در ایران به خریداران بین‌المللی با تتر (Tether) اجناس یا سرویس‌های خودرا بفروشند - نظر به تغییرات معمول دلار نسبت به ریال - خود از انتفاع بیشتری برخوردار خواهند بود. انتفاع آنان در تنزل ارزش ریال است نه ترقی رمز دلار.
تحولات جدید در موضع‌گیری‌های دولت‌های بزرگ جهان
بر اساس مقاله‌ای در اکونومیست لندن سیاستگذاران اروپایی در زمینه صدور پول دیجیتال توسط بانک مرکزی اشتباه می‌کنند. اقتصاد نیازی به جایگزینی پول دیجیتال برای نقدینگی و پول استاندارد ندارد. منتقدان آن معتقدند که رواج پول دیجیتال تنها به مثابه هوسی است در ارائه راه‌حلی که به جست‌وجوی یک مساله یا یک مشکل است. طرفداران آن از طرف دیگر اظهار می‌کنند که نیاز این عصر دیجیتال، پول دیجیتال است. بانک‌های مرکزی ممالک دیگر نیز مشغول مطالعه و مداقه در کلیه جوانب این پدیده پر‌چالش هستند.
نکته قابل‌توجه این است که دولت چین با تمامی قدرت متمرکز سیاسی و اقتصادی خود و با اینکه خود از نخستین دولت‌هایی بود که به صدور دو نوع رمزارز درون‌مرزی و برون‌مرزی پرداخته بود و نیز با اتکا به قوانین ویژه در رابطه با محدودیت مقداری خروج رمزارز توسط شهروندان به خارج از چین و نیز چگونگی استفاده از یوآن کریپتو کارنسی که همان یوآن رمزارز (نظیر ریال رمزارز) بود نهایتا تصمیم به متوقف کردن هرگونه فعالیت رمزارزی گرفت.
بانک خلق چین (بانک مرکزی) کلیه فعالیت‌های تجاری را که مرتبط با ارزهای مجازی بود غیرقانونی اعلام کرد و با صدور اخطاریه‌ای استفاده از هر گونه رمزارز را موجب به خطر انداختن ایمنی و سلامت دارایی‌های مردم دانست. چین در آن سال یکی از بزرگ‌ترین بازارهای کریپتوکارنسی جهان به شمار می‌آمد. ارزش بیت‌کوین به سرعت پس از بیانیه بانک مرکزی چین دو‌هزار دلار تنزل کرد.
آخرین تحولات چشمگیر قانونی جدید در اتحادیه ۲۷ مملکتی اروپا الهام‌بخش خواهد بود: برندن ویگلیارولو در مقاله ۱۷ ماه مه ۲۰۲۳ خود گزارش می‌دهد که حداقل برای شهروندان اتحادیه اروپا روزهایی که معاملات ناشناخته توسط واسطه‌های بدون مجوز قانونی صورت بگیرد به پایان رسیده است. نخستین مجموعه گسترده از قوانین حاکم بر بازارهای رمزارزها برای اولین بار در جهان در اتحادیه ۲۷ مللی اروپا که به تصویب نهایی رسیده است، به زودی در سال آینده (۲۰۲۴) به ورطه اجرا گذاشته خواهد شد. تعدادی از قوانین بر کلیه سازمان‌ها و شرکت‌ها‌یی که یا در عمل مشغولند یا در حال برنامه‌ریزی در رابطه با صدور، معاملات، یا ذخیره کردن دارایی‌های رمزارزی (والت‌های دیجیتال) هستند وضع و تصویب شده است؛ از جمله آنکه کلیه آنها بر اساس مقررات و قوانین جدید باید جواز کسب و کار ویژه در آن زمینه‌های تخصصی داشته باشند.
توصیه‌های مهم به مردم و کسب و کارهای سخت‌کوش
دانشگاه ام‌آی‌تی مدت‌هاست که لابراتوار و متخصصان برجسته و معروف خود را به پژوهش‌ها و آموزش‌های گسترده و تکنیکی متکی به علم و عمل در زمینه بلاکچین و رمزارزها اختصاص داده است. این دانشگاه به منظور هرگونه معامله از طریق هر بلاک‌چینی، بررسی دقیق موارد زیر را در دوره‌ها و تحقیقات خود مورد تاکید قرار می‌دهد:
۱) وایت پیپر صادرکننده و/ یا فروشنده رمزارز را مورد مداقه و بررسی کامل قرار دهید.
۲) سوابق و اطلاعات مربوط به کلیه اعضای تیم بلاکچین را بررسی و مطالعه دقیق کنید.
۳) چه ملاقات و گردهمایی‌هایی دارند؟
۴) چه استنباط دقیقی می‌توانید در مورد اعتبار و رسمیت حرفه‌ای هریک کسب کنید؟
۵) آیا افرادی حرفه‌ای و اخلاقی به نظر می‌رسند؟
۶) آیا هیچ‌گونه سند و بیانیه ویژه رسمی که گویای انتظارات اخلاقی سازمان از پرسنل باشد موجود است؟
۷) آمار و ارقام و هرگونه اطلاعات مربوط به بلاکچین مورد نظرتان را می‌توانید بیابید؛ از قبیل گزارش ۱۰ از معروف‌ترین آنها که مثلا در آمریکا توسط مجله فوربس یا سایر مطبوعات اقتصادی و پولی معتبر طبقه‌بندی شده و ارائه می‌شود.
۸) اطلاعات مربوط به حجم کاپیتال و هر مورد قابل اهمیت دیگر.
برای انجام معاملات رمزارزها احتیاج به صرافی‌های بین‌المللی خواهد بود. در ایران صرافی‌هایی که با یک یا دو صرافی بین‌المللی دیگر از قبیل بایننس و کوین بیس در ارتباط معاملاتی و واسطه‌ای قرار داشته باشند در حدود یک تا دو سال گذشته موجود بوده است.
خلاصه و نتیجه‌گیری در زمینه صدور و بهکارگیری ریال رمزارز
تنها در صورتی که اقتصاد، دولت و ریال در شرایط تعادل سالم و بادوام باشند، رمز ریال می‌تواند به تعادل قیمت‌ها و کنترل تورم کمک کند. صدور و استفاده از رمزارز ریال (یا ریال رمزارز) اشتباه بسیار بزرگی در حق دولت و مردم است. موفقیت بازاریابی، فروش و توسعه کسب‌و‌کار که از عمده‌ترین اهداف اهتمام به صدور رمزارز توسط هر واحد تجاری, پولی یا دولتی است، بر اساس تحقیقات عدیده کاربردی و متکی به تجربیات آزمایش‌شده، به سه عامل اساسی متکی است:
۱) اعتبار صادرکننده در مجموعه محیط‌های داخلی و بین‌المللی
۲) وایت پیپر که در واقع نشان‌‌‌دهنده وضعیت مالی، ساختار سازمانی، جزئیات مربوط به تک‌تک اعضای درون آن واحد به‌ویژه از دیدگاه مستند تخصصی است و نیز در بر‌گیرنده موارد عدیده از جمله موارد زیرین است:
الف) برنامه دقیق قدم به قدم آمادگی و تاریخ اجرا در به فروش گذاردن رمزارز
ب) صرافی‌های معتبر و قابل اطمینان که خود واسطه معاملات مربوط به آن رمزارز خواهند بود.
ج) کسب و کارهایی که قرار است در روزهای نخست آن رمزارز و بلاکچین واحد صادرکننده را در برنامه مورد توافق خود با آن واحد مورد استفاده قرار دهند و نکات دیگر که در تحقیقات قبلی خود در نوامبر ۲۰۲۲ متذکر شده‌‌‌ام: به فهرست منابع مورد استفاده در انتها مراجعه فرمایید.
۳) چنانچه رمزارز مورد نظر قرار است استیبل‌‌‌کوین باشد که نوعی رمزارز است که ارزش آن در بدو صدور معادل یک واحد پول در مملکت صادرکننده است، ارزش بازاری آن پیوسته به همان ارزش اولیه تضمین شده خواهد بود. نمونه‌های موفق چنین رمزارز را میتوان دلار- رمزارز و یورو- رمزارز در نظر گرفت که اعتبار آنها به قدرت بازاری همان دو پول پشتوانه هریک خواهد بود. بدیهی است که دو پول ذکر شده از اعتبار قوی جهانی برخوردارند. متاسفانه ریال ایران نه از تعادل و اعتماد درون‌مرزی و نه دنیای خارج برخوردار است. پول کاغذی هر مملکت به زبان ساده حکم چک صادر شده از طرف دولت آن مملکت را دارد که تقریبا در تمام کشورها زیر سلطه و مدیریت کمی و کیفی بانک مرکزی آن دولت صادر می‌شود. بنا بر این واقعیت، اعتبار ریال کریپتو یا ریال رمزارز ،از هرجهت، آینده بسیار تاریکی در پیش خواهد داشت که هم مردم و هم دولت را در منجلاب پولی، مالی و ورشکستگی (به تقصیر) اسیر خواهد کرد.
***
برای مطالعه بیشتر به فهرست منابع مورد استفاده زیر مراجعه بفرمایید. برای اخذ اطلاعات بیشتر نیز می‌توانید با نویسنده از طریق آدرس الکترونیک زیر در تماس باشید:
hamzaee@missouriwestern.edu
فهرست منابع مورد استفاده در این مقاله
1. *BBC News. (September 24, 2021). «China declares all crypto-currency transactions illegal.» Also available at:
All you need to know about Circle›s Euro-based stablecoin (cnbctv18.com).
2. Bitpay. (August 2, 2022). “What is Euro Coin (EUROC) and How Do I Use It?” EURO COIN (EUROC).
Also, BitPay›s Crypto Blog: Blockchain Education & Resources for All.
3. CNBCTV18.com. (June 17, 2022). “All You Need to Know About Circle’s Euro-Based Stablecoin.”
4.Hamzaee, Reza G. (July 22, 2022). “Rial-Based Cryptocurrency May Conditionally Facilitate a Control of Iranian Price Inflation – 12 Significant Recommendations on Trading Cryptocurrencies.” An interview-based research article in Persian Language, Tasnim News Agency, Tehran Iran.
5.Hamzaee, R. G.; Salimi, M. (Nov 2023). “Applied Artificial Intelligence, Big Data Adoption/ Avoidance in Public Relations, a Proposed Applied Optimal Economic Policy Model and Examination.” A working research paper, under review at International Academics Conference (ICA).
6.Hamzaee, R. G.; Salimi, M. (November 2022). “Blockchain Technological Transformation Management Ecosystem: Your First Venture Companion.” International Center of Excellence in Humanities, Social Sciences, and Interdisciplinary Studies (ICEHSSIS). Istanbul, Turkey.
7.Hamzaee, R. G.; Salimi, M. (April 2022). “Blockchain Technological Transformation from a Centralized into a Decentralized Ecosystem: Block City Is Rising.” Archives of Business Research, Society for Science and Education, U.K., Vol. 10, No. 4. DOI: 10.14738/ abr.104.12268. pp. 153-172.
8.Hamzaee, Reza G. (April 2022). A cluster of six reports submitted to the MIT Executive Blockchain Technology Management Certification Program.
9.The Economist. (June 8, 2023). «A Flawed Argument for Central-Bank Digital Currencies: Europe’s policymakers are wrong: the economy does not need a digital replacement for cash.» The Economist.
10.Vigliarolo, Brandon. (May 17, 2023). “EU passes world›s first regulatory framework for cryptocurrency.” Ther Register.
