رقابت در زمین هوش‌مصنوعی؛ استارتآپها جلو هستند یا غولهای تکنولوژی؟
رقیب چابک ابرشرکت‌ها
شرکت اپل روز جمعه اعلام کرد که قرار است یک اپلیکیشن «رویدادنگاری سلامت» طراحی کند که با استفاده از آن، کاربر می‌تواند فعالیت‌‌‌های روزانه خود را ثبت و بررسی کند. طبق گزارش وال‌استریت ژورنال، این اقدام اپل، بخشی از پروژه شرکت برای ورود به حوزه تکنولوژی‌‌‌های سلامت است. این اپلیکیشن قرار است با اپ‌‌‌های فعلی، همچون «دی وان» رقابت کند. از سوی دیگر، در خبرها آمده که این شرکت محصولات خود را در حوزه پرداخت آنلاین و خدمات مالی گسترش می‌دهد. اپل تنها شرکتی نیست که از تکنولوژی به عنوان پلی برای ورود به سایر صنایع از جمله حوزه سلامت و بانکداری استفاده می‌کند. این روزها بسیاری از غولهای حوزه تکنولوژی شانس خود را در صنایع دیگر محک می‌‌‌زنند. به نظر میرسد پیشرفت هوش مصنوعی و ظهور ابزارهایی همچون ChatGPT، این فرآیند را تسریع کرده و در حال تغییر مسیر شرکت‌های بزرگ تکنولوژی در سال‌های آینده است.
هوش مصنوعی، انقلابی در حوزه فرهنگ و تاریخ و کامپیوتر
یکی از موضوعاتی که در قرن هفدهم و عصر روشنگری بر همگان روشن شد، این بود که بشر ممکن است یک روز برای همیشه منقرض شود. تفسیر «بوفون» از شواهد زمین‌شناسی، نشان می‌‌‌داد که پیش از انسان، گونه‌‌‌هایی روی زمین زندگی می‌‌‌کرده‌‌‌اند که همگی منقرض شده‌‌‌اند. این بستر را برای نظریه تکامل داروین فراهم کرد که معتقد بود این انقراض‌‌‌ها، موتور محرکه تکامل بوده‌‌‌اند که هم انسان را پدید آورده و هم نهایتا، سرنوشت او را رقم خواهند زد. بعدها نظریه‌‌‌های دیگری از جمله «مرگ ناشی از گرمایش»، مهر تاییدی به این باور زدند که بشر، یک روز، دیگر وجود نخواهد داشت. در قرن بیستم، این ایده مطرح شد که انقراض ممکن است، نه به واسطه عوامل طبیعی، بلکه به واسطه اختراعات خطرناک اتفاق بیفتد، از جمله انرژی اتمی؛ اختراعی که ابتدا آمده بود تا مرگ ناشی از گرمایش را به تعویق بیندازد اما به مرور به یک تهدید برای بقای بشر تبدیل شد که پس از مدت کوتاهی، بر سایر فناوری‌‌‌ها نیز تاثیر گذاشت. از همه بیشتر بر حوزه کامپیوتر که در ایجاد جنگ‌‌‌افزارهای هسته‌‌‌ای، نقش حیاتی داشت.
سال‌ها بعد، تکنولوژی‌‌‌ای پا به عرصه وجود گذاشت که بار دیگر به نگرانی‌ها درباره آینده بشر دامن زد. تکنولوژی هوش مصنوعی. دنیایی را تصور کنید که در آن، تکنولوژی‌‌‌هایی وجود دارند که بهتر و سریع‌‌‌تر از انسان، فکر و اقدام می‌کنند، و منافعی دارند که کاملا با منافع بشر در تضاد است. چنین دنیایی، خطرناک به نظر میرسد. حالا یک مبحث جدید در میان بود: احتمال پیدایش ابرانسان‌‌‌های هوش مصنوعی که منجر به انقراض بشر خواهند شد. سرعت پیشرفت هوش مصنوعی، سرسام‌‌‌آور است و در بعضی موارد قطعا خطراتی به دنبال خواهد داشت که باید بررسی شوند. اما در مورد مدل‌‌‌هایی مثل GPT-۴، که شعر می‌‌‌سازند، کد می‌‌‌نویسند یا بر اساس الگوها، پیش‌بینی می‌کنند، صحبت از خطرات وجودی، دور از ذهن به نظر میرسد.
گرچه می‌توان با استفاده از آنها شیطنت‌‌‌هایی کرد اما توان کنترل جوامع یا جایگزینی با انسان!، تصورش سخت است. با این حال، دامنه تحولات ناشی از هوش مصنوعی را نباید نادیده یا دست کم گرفت. قرار نیست چون هوش مصنوعی به انقراض منجر نمی‌شود، پس کلا نگرانش نباشیم. لازم نیست یک تکنولوژی، حتما دنیا را به پایان برساند تا بگوییم، تحول‌آفرین است. گذار به جهان مملو از تکنولوژی‌‌‌ها تازه آغاز شده؛ تکنولوژی‌‌‌هایی که نه تنها نحوه زندگی بشر، بلکه طرز فکرش را نیز درباره بشریت، تغییر خواهند داد. پیامدهایی که باید یک به یک بررسی شوند تا هوش مصنوعی، مسیر تاریخ را به شکلی بهتر رقم بزند و جهان را به جای بهتری تبدیل کند.
شرکت‌های بزرگ تکنولوژی به دنبال سلطه بر هوش مصنوعی
این تماس ویدئویی چه دستاوردهایی داشته؟ «جرد اسپاتارو»، مدیر تیم «مدرن ورک» مایکروسافت، تنها با چند کلیک، جواب این سوال را پیدا می‌کند. او که از طریق اپلیکیشن «تیمز» با شخصی گفت‌وگو کرده، با کمک تکنولوژی هوش مصنوعی، خلاصه دقیقی از سوالات مخاطب و پاسخ‌‌‌هایش را دریافت می‌کند. اسپاتارو نمی‌تواند هیجانش را نشان ندهد و می‌‌‌گوید: «عجب چیز خفنی!» تیمز تنها اپلیکیشنی نیست که مایکروسافت، هوش مصنوعی را در آن می‌‌‌گنجاند. روز ۱۶ مارس، این شرکت اعلام کرد که تقریبا همه نرم‌‌‌افزارهای مدیریتش، از جمله ورد و اکسل را به این تکنولوژی مجهز خواهد کرد. چند روز قبل از آن، آلفابت، شرکت مادر گوگل از آپگرید مشابهی برای محصولاتی از جمله جی‌‌‌میل، پرده برداشت.
طی ماه‌‌‌های اخیر، شاهد خبرهای مشابه بسیاری از سوی غولهای تکنولوژی بوده‌‌‌ایم. استارت‌آپ OpenAI که مایکروسافت، مالک بخشی از آن است و سازنده ChatGPT است، ابزار GPT-۴ را منتشر کرد. آمازون وب سرویس نیز اعلام کرد که همکاری‌‌‌اش با استارت‌آپ هوش مصنوعی هاگینگ را گسترش خواهد داد. اخیرا گزارش شده که اپل در حال آزمایش یک هوش مصنوعی جدید در محصولاتش از جمله «سیری» است. مارک زاکربرگ، مدیر متا نیز گفته که می‌‌‌خواهد شبکه اجتماعی‌‌‌اش را با هوش مصنوعی، قدرتمندتر کند. گوگل نیز در ۲۱ مارس، چت‌‌‌بات هوش مصنوعی خود را برای رقابت با ChatGPT به اجرا درآورد. ابزاری به نام «بارد».
منشأ این غوغاها، موج جدیدی از مدل‌‌‌های هوش مصنوعی است که از آزمایشگاه‌‌‌ها به دنیای واقعی پا می‌‌‌گذارند. سرعت پیشرفت آنقدر زیاد است که در ۲۹ مارس، بیش از‌هزار تن از چهره‌‌‌های برجسته حوزه تکنولوژی خواهان «یک وقفه ۶ماهه» در کار روی تکنولوژی‌‌‌های پیشرفته‌‌‌تر از GPT-۴ شدند. این درخواست چه اجرا شود چه نشود، شرکت‌های بزرگ تکنولوژی شانس خود را از دست نخواهند داد. پنج شرکت بزرگ اعلام کرده‌‌‌اند که تمرکزشان را بر هوش مصنوعی معطوف خواهند کرد. روش‌ها و پیامدهایش برای هر کدام فرق خواهد داشت. اما یک نکته روشن است: مسابقه در حوزه هوش مصنوعی، سرعت گرفته.
هوش مصنوعی برای غولهای تکنولوژی، موضوع جدیدی نیست. همه آنها از دیرباز به نحوی از این تکنولوژی استفاده می‌‌‌کرده‌‌‌اند. اما مدل جدید هوش مصنوعی مولد، یعنی GPT-۴، ظاهرا نقطه عطفی برای آنهاست. بسیاری از تکنولوژی‌‌‌ها معتقدند که هر کدام در برهه‌‌‌ای از زمان، یک «شیفت» یا تغییر پلتفرم ایجاد کرده‌‌‌اند. بر اساس این دیدگاه، به نظر میرسد که هوش مصنوعی در آینده، لایه‌‌‌ای باشد که تمام فرم‌‌‌های تکنولوژی بر پایه آن بنا خواهند شد.
شرکت‌های تکنولوژی برای شکوفایی در عصر هوش مصنوعی، هر آنچه لازم هست را دارند: داده‌‌‌ها، قدرت پردازش و میلیاردها کاربر. آنها همچنین سرنوشت شرکت‌هایی مثل بلک‌‌‌بری و کداک را به یاد دارند؛ شرکت‌هایی که از شیفت پلتفرم، غافل شده و نهایتا ورشکست شدند یا طرفداران خود را از دست دادند. در واکنش، غولها دست به سرمایه‌گذاری‌‌‌های هنگفت می‌‌‌زنند. در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها در حوزه تحقیق و توسعه، حتی با وجود ناملایمات اقتصادی، افزایش چشمگیری داشته. و یکی از حوزه‌‌‌های جذاب، هوش مصنوعی است. آنها صراحتا از این سرمایه‌گذاری‌‌‌ها صحبت می‌کنند.
مارک زاکربرگ اخیرا گفته که هوش مصنوعی، بزرگ‌ترین حوزه سرمایه‌گذاری شرکتش است. طبق تحلیل اکونومیست از سرمایه‌گذاری‌‌‌ها، اکتسابات، آگهی‌‌‌های استخدام و ده‌‌‌ها داده به دست آمده از این شرکت‌ها، یک‌پنجم اکتسابات و سرمایه‌گذاری‌‌‌های این شرکت‌ها از سال ۲۰۱۹، مرتبط با شرکت‌های هوش مصنوعی بوده. مایکروسافت در این زمینه از سایرین یک قدم جلوتر است. این شرکت علاقه خاصی به خرید استارت‌آپ‌‌‌هایی دارد که کاملا متمرکز بر هوش مصنوعی هستند؛ مثلا شرکت Nuance که تولیدکننده ابزارهای تشخیص صدا برای خدمات درمان و سلامت است.
تهدید از سوی استارتآپها
اما در این میان، هستند استارت‌آپ‌‌‌هایی که ترجیح می‌دهند زیر چتر شرکت‌های بزرگ نروند. همین موجب می‌شود شرکت‌های نوپایی مثل OpenAI که منحصرا در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند، تهدیدی جدی برای شرکت‌های تکنولوژی بزرگ به شمار بیایند. مشکل اینجاست که شرکت‌های بزرگ، زیادی بزرگ‌‌‌اند. به باور «کلیتون کریستنسن»، اقتصاددان هاروارد، محیط ساده و کوچک استارتآپها، بستر مناسب‌‌‌تری برای پیشرفت‌‌‌های بزرگ و برهم‌‌‌زننده‌‌‌ای مثل هوش مصنوعی هستند. شرکت‌های بزرگ، درگیر ساختار سلسلهمراتبی و سیاست‌‌‌های دست و پاگیرند که این امر را برایشان دشوارتر می‌کند. او معتقد است که شرکت‌های بزرگ در حوزه نوآوری، کمتر موفق‌‌‌اند چرا که تحت فشار برای حفظ کسب و کارهای محوری و قدیمی‌‌‌شان هستند. هرچه یک سازمان بزرگ‌تر می‌شود، توانایی‌‌‌اش برای ورود به بازارهای کوچک و نوظهور کمتر می‌شود. آنها نهایتا ممکن است در برابر شرکت‌های کوچک و برهم‌‌‌زننده، تسلیم شوند.
برای شرکت‌هایی مثل متا و آلفابت، نیروی برهم‌‌‌زننده هوش مصنوعی، چنین چالشی را ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، گرچه ابزار هوش مصنوعی گوگل از بسیاری از جهات، بسیار شبیه به ChatGPT است اما این به این معنا نیست که گوگل می‌تواند به راحتی، موانع سلسلهمراتبی و دست و پاگیر خود را کنار بزند. محققان گروهUBS، تلاش گوگل در راستای رفع موانع و پیشرفت هوش مصنوعی را می‌‌‌ستایند اما هشدار می‌دهند که مبادا از مسیر اصلی خود خارج شود یا موانع جدید برای خود ایجاد کند. شرکت‌هایی مثل آلفابت و متا ممکن است در قیاس با OpenAI، به منابع بیشتری دسترسی داشته باشند اما اینکه این استارت‌آپ توانست محصول خود را زودتر از غولها و به شکلی موفقیت‌‌‌آمیز به بازار عرضه کند، خود گویای این حقیقت است که استارتآپها در عین کوچکی، تهدیدی بزرگ برای غولها در عرصه هوش مصنوعی به حساب می‌‌‌آیند.
گسترش امپراتوری غولها به حوزه درمان
طی چند سال اخیر، پلتفرم‌‌‌های دیجیتال، باعث ایجاد رقابت و نوآوری بسیار در صنایع مختلف شده‌‌‌اند، از جمله خرده‌‌‌فروشی، سرگرمی، هتلداری، مالی، حمل‌ونقل و خدمات درمانی. خبر ساخت اپلیکیشن جدید سلامت توسط اپل، یادآور این جمله معروف از تیم کوک، مدیرعامل شرکت است: «اگر در آینده، کسی بپرسد بزرگ‌ترین نقش اپل در زندگی بشر چه بوده، جواب قطعا مربوط به حوزه سلامت است.» تعجبی ندارد چون اپل همین حالا هم چند اپلیکیشن سلامت را در محصولاتش گنجانده. این نشان از یک ترند بزرگ‌تر است: «غولهای تکنولوژی در حال سرمایه‌گذاری در حوزه سلامت‌‌‌اند.» اپل تنها نیست. آمازون، گوگل و مایکروسافت از جمله شرکت‌های تکنولوژی‌‌‌ای هستند که وارد حوزه سلامت شده‌‌‌اند. همکاری دو صنعت تکنولوژی و درمان به‌ویژه پس از کرونا رنگ و بوی دیگری به خود گرفته. دیگر نمی‌توانیم انکار کنیم که این دو حوزه، همگرایی بسیاری با یکدیگر دارند. مشارکت آنها با هم می‌تواند آپشن‌‌‌های درمانی را افزایش دهد و به بهبود خدمات درمانی منجر شود.
تکنولوژی‌‌‌های درمانی و سلامت می‌توانند پروسه درمان را هم برای بیمار و هم پزشکان، آسان‌‌‌تر کنند، از جمله دسترسی راحت‌‌‌تر پزشک و بیمار و تسریع و بهبود تشخیص بیماری‌‌‌ها. ابزارهای هوش مصنوعی به پزشکان (و حتی بیمار) کمک می‌کنند که تشخیص سریع و دقیق‌‌‌تری از بیماری‌‌‌ها داشته باشند (گوگل ابزاری دارد که بیمار می‌تواند با استفاده از آن، از توده پوستی خود عکس بگیرد. سپس، لیستی از بیماری‌‌‌های مرتبط برای بیمار به نمایش درمی‌‌‌آید). از سوی دیگر، نهادهای درمانی که سه سال سخت را پشت سر گذاشته و با تغییر گرایشات مشتریان مواجه شده‌‌‌اند نیز چاره‌‌‌ای ندارند جز اینکه دست به دامان تکنولوژی شوند. چاره چیزی جز همکاری میان دو صنعت نیست. و آنچه مسیر را هموارتر می‌کند، هوش مصنوعی است.
