وظیفه اجتماعی شرکت‌ها از دیدگاه یک مدیر خیریه بررسی شد
نقش بانک‌ها و شرکت‌ها در ایفای مسوولیت اجتماعی
به تعبیر مهندس محسن خلیلی‌عراقی، پیشکسوت کار‌آفرینی و عضو اتاق بازرگانی تهران، مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها رویکردی متعالی به کسب و کار است که تاثیر اجتماعی یک سازمان بر جامعه چه داخلی و چه خارجی را مد نظر قرار می‌دهد و هدف اصلی آن گردهم آوردن تمامی بخش‌ها اعم از دولتی، خصوصی و داوطلبان جهت همکاری با یکدیگر است تا از یکسو موجب همسویی منافع اقتصادی با محیط زیست و از سوی دیگر سبب توفیق، رشد و پایداری کسب و کار شود. در ایران از آذر ماه سال ۱۳۸۵ و پس از تاسیس مرکز ترویج مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها، به این امر توجه بیشتری شد. از سوی دیگر قانون‌گذار نیز در سال‌های اخیر با اضافه کردن بند‌هایی به قوانین کسب و کار درصدد تشویق شرکت‌ها و سازمان‌ها به فعالیت در راستای مسوولیت‌های اجتماعی برآمده است.
به‌طور مثال در متن ماده ۱۲۷ قانون مالیات‌های مستقیم این‌گونه آمده است که: «صددرصد وجوهی که به حساب‌‌های تعیین شده از طرف دولت برای بازسازی یا کمک و نظایر آن به صورت بلاعوض پرداخت می‌شود و همچنین وجوه پرداختی یا تخصیصی یا کمک‌‌های غیر‌نقدی بلاعوض اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی جهت تعمیر، تجهیز، احداث یا تکمیل مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی و مراکز بهداشتی و درمانی یا اردوگاه‌های تربیتی و آسایشگاه‌ها و مراکز بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) و جمعیت هلال احمر و کتابخانه و مراکز فرهنگی و هنری (دولتی) طبق ضوابطی که توسط وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و امور اقتصادی و دارایی تعیین می‌شود از درآمد مشمول مالیات عملکرد سال پرداخت منبعی که مؤدی انتخاب خواهد کرد قابل کسر می‌باشد.» که نشان از سیاست‌های تشویقی قانون‌گذار برای فعالان در زمینه مسوولیت‌های اجتماعی دارد. خبرنگار «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با سیدنصیرالدین موسوی‌نژاد، مدیرعامل موسسه خیریه کودکان فرشته ایرانیان، به نقد و بررسی فعالیت‌های اجتماعی در برخی زمینه‌های مورد تخصص این موسسه پرداخته است.
آشنایی با برخی از فعالیت‌های موسسه خیریه کودکان فرشته ایرانیان
موسسه خیریه مردم‌نهاد کودکان فرشته ایرانیان (کودکان فرشته‌اند) از سال ۱۳۸۸ و با هدف بهبود سطح زندگی کودکان مبتلا به بیماری‌های خاص و کودکان نیازمند در تهران و مناطق محروم در قالب تیم‌های تخصصی فعالیت خود را آغاز کرده و تا به امروز فعالیت‌های شایانی در زمینه هدف ذکر شده به ثمر رسانده است. این موسسه در تاریخ ۱۸ دی ماه ۱۳۹۵ در وزارت کشور با کد ۴۰۵۸۹ به ثبت رسمی رسیده و به‌صورت تماما مردم‌نهاد و غیر وابسته مدیریت می‌شود. از جمله فعالیت‌های تیم جهادگر کودکان فرشته‌اند می‌توان به تامین هزینه دارو و درمان کودکان خانواده‌های کم‌برخوردار، ساخت و بازسازی بیش از ۱۰۰ مدرسه و مرکز توانبخشی کودکان در تهران و استان‌های دیگر ایران، تامین آب آشامیدنی سالم برای برخی روستا‌های مناطق محروم استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان، تهیه و نصب حدود ۳۰ پارک بازی کودکان در روستا‌های جنوب و جنوب شرق کشور و... اشاره کرد.
نحوه همکاری سازمان‌ها و شرکت‌ها با موسسات خیریه
موسوی‌نژاد در پاسخ به چگونگی همکاری سازمان‌ها و شرکت‌ها با موسسه خیریه کودکان فرشته ایرانیان گفت: به‌صورت کلی در دیدگاه یک موسسه خیریه، شرکت‌ها و سازمان‌ها به دو دسته مرتبط و غیرمرتبط تقسیم می‌شوند. به‌طور مثال در همکاری با یک شرکت دارو‌سازی یا تامین خدمات درمان نخستین پیشنهاد همکاری در زمینه فعالیت شرکت مورد بحث است. اما در اکثریت موارد زمینه فعالیت شرکت‌ها ارتباط مستقیمی با پروژه‌های جهادی و سازندگی نداشته و تیم مدیریتی مجموعه اقدام به ارائه پیشنهاد‌های گوناگون در قالب مسوولیت‌های اجتماعی به شرکت‌ها می‌کند. به‌طور مثال در پروسه همکاری با یک شرکت تولیدی ظروف پلاستیکی که ارتباط مستقیمی با فعالیت‌های مجموعه ندارد، پیشنهاد‌هایی مانند تامین هزینه بازسازی یک مدرسه در مناطق محروم کشور یا تامین هزینه نصب یک پارک بازی کودکان مطرح می‌شود. در مرحله بعدی شرکت مورد بحث در صورت تمایل به همکاری صاحب اختیار است که به دو صورت مستقیم و غیر‌مستقیم با موسسه همکاری کند.
در صورت انتخاب گزینه همکاری مستقیم شرکت مذکور مبلغ مورد نظر خود را مستقیما به حساب رسمی موسسه خیریه انتقال داده و تیم مالی مجموعه موظف است مستندات لازم در زمینه تایید وصول مبلغ را به شرکت حامی ارائه دهد. اما در صورت انتخاب گزینه غیر‌مستقیم نیز موسسه همچنان قادر به همکاری با خیرین عزیز خواهد بود. به‌طور مثال یک شرکت حامی مایل است که فرآیند ساخت یا بازسازی را مستقیما با یک پیمانکار بومی در منطقه پیش ببرد که در این صورت موسسه خیریه کودکان فرشته‌اند به‌دلیل سابقه حضور طولانی‌مدت در مناطق محروم جنوب شرق کشور می‌تواند به عنوان مشاور با تیم مسوول شرکت به منطقه رفته و با اتصال گروه خیر به منطقه و افراد نیازمند نقش واسطه را ایفا کند.
موسوی‌نژاد همچنین افزود: تفاوتی ندارد که تیم شرکت و سازمان خیر کدام شیوه از همکاری با مجموعه را انتخاب کند، در هر صورت سیاست‌های موسسه کودکان فرشته‌اند به گونه‌ای است که در تمامی پروژه‌های خود اعم از تامین هزینه دارو و درمان یک کودک تا پروژه‌های عظیمی مانند ساخت مرکز کار‌آفرینی با هدف فرهنگ‌سازی و اشتغال‌زایی در مناطق محروم در یک چارچوب منظم و مشخص به خیرین، مخاطبان و هر شخص حقیقی که مایل باشد گزارش عملکرد می‌دهد. به گفته این مدیر جوان گزارش عملکرد داوطلبان کودکان فرشته‌اند در سه بخش «پیش از اقدام»، «اقدام» و «پس از اقدام» خلاصه می‌شود. به‌طور دقیق‌تر این تیم از پیش از انجام پروژه و در زمان تهیه و خرید ملزومات مورد نیاز اقدام به تهیه مستندات کتبی و تصویری کرده و این عمل را تا زمان اتمام پروژه و بهره‌برداری آن ادامه می‌دهد. البته طبق مشاهدات به‌عمل آمده توسط خبرنگار «دنیای اقتصاد» این موسسه در زمینه انتشار این مستندات نیز سیاست‌ها و چارچوب‌های جالب توجهی دارد که از جمله آنها می‌توان به عدم انتشار تصویر کودکان و افراد نیازمند در جهت حفظ کرامت‌های انسانی اشاره کرد.
نقد برخی از فعالیت‌های اجتماعی شرکت‌ها
به عقیده مدیرعامل موسسه کودکان فرشته ایرانیان موارد متعددی از هدر‌رفت پتانسیل‌های اجتماعی در پروژه‌های خیریه وجود دارد. موسوی‌نژاد در توضیح نظر خود مبحث تخصصی شدن فعالیت‌های عام‌المنفعه را این‌گونه مطرح می‌کند: امروزه بر هیچ‌کس پوشیده نیست که اصل تقسیم کار موجب پیشرفت هرچه بهتر پروژه‌ها می‌شود. با این حال متاسفانه همچنان شاهدیم که برخی گروه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌ها بدون در نظر گرفتن حتی یک مسوول مددکاری داخلی در مجموعه خود اقدام به انجام پروژه‌های خیریه می‌کنند. در اینجا تمایلی به بررسی اهداف احتمالی این مجموعه‌ها از فعالیت خود ندارم که گاه ممکن است سیاسی باشد و گاه در جهت پروموت کردن برند شخصی خود. مساله اصلی مورد بحث اینجاست که چرا در مواردی برای هزینه شدن یک واحد پولی در مناطق محروم چند برابر آن را صرف موارد حاشیه‌ای می‌کنیم.
یا در شرایط دیگر مشاهده می‌شود که با مطرح شدن نوعی معضل خاص در یکی از استان‌های کشور سیل عظیمی از گروه‌های خصوصی و دولتی بدون انجام هیچ گونه فعالیت‌های پژوهشی مددکارانه اقدام به حضور در منطقه یا ارسال تجهیزات می‌کنند. این مدیر جوان سخنان خود را با یک مثال ادامه داد: در چند ماه گذشته از یکی از برند‌های تولید لبنیات پیشنهادی در جهت همکاری در زمینه مسوولیت اجتماعی دریافت کردیم که در آن این شرکت با فرض قبول هزینه ترابری توسط موسسه کودکان فرشته‌اند، به‌طور روزانه تعداد قابل توجهی دسر خوراکی به یکی از مناطق محروم کشور اهدا کند. اما پس از بررسی‌های به‌عمل آمده توسط تیم مدیریتی مجموعه با وجود رقم قابل توجه دسر‌های اهدایی این پیشنهاد از سوی موسسه پذیرفته نشد. چرا که به‌طور دقیق‌تر با ارسال اقلام اهدایی این شرکت مشکل قابل توجهی از کودکان و جوانان منطقه برطرف نشده و عملا تنها بار تبلیغاتی برای برند مورد بحث دارد.
پیشنهاد به فعالان حوزه مسوولیت اجتماعی
موسوی‌نژاد سخنان خود را این‌گونه پایان بخشید: در نهایت به عنوان شخصی با حدود ۱۴ سال سابقه مدیریت در مجموعه خیریه مردم‌نهاد مایلم که به فعالان محترم حوزه مسوولیت اجتماعی و بانک‌ها و شرکت‌های مورد علاقه به این زمینه بگویم که فعالیت‌های مددکارانه بسیار تخصصی‌تر و پیشرفته‌تر از ذهنیت عموم افراد جامعه است و چه بهتر که به نظرات بزرگان اقتصاد مانند آدام اسمیت احترام بگذاریم و اصطلاحا کار را به کاردان بسپریم. من حتی نمی‌گویم که شرکت‌ها و بانک‌ها منابع مورد نظر خود را بدون هیچ ملاحظاتی در اختیار موسسات و تیم‌های خیریه قرار دهند. چه بهتر که این سازمان‌ها با استخدام دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم اجتماعی و مددکاری هم زمینه‌ساز سرازیر شدن خیر بیشتر در جامعه از طریق اشتغال‌زایی برای جوانان شده و همین‌طور به استفاده بهینه و حرفه‌ای‌تر از منابع در مکان‌های مورد نظر کمک کنند.
