پایتخت چقدر پسماند تولید می‌کند؟
فرصت سرمایهگذاری در «طلای کثیف»
تهرانیها روزانه ۶۱۰۰ تن پسماند تولید می‌کنند، پسماندی که کمتر از نیمی از آن بازیافت و فرآوری شده و بقیه دفن می‌شود، به گونهای که براساس آمارهای ارائه شده تقریبا ۱۰ درصد از پسماندهای خشک وارد فرآیند بازیافت شده و حدود ۳۳ درصد نیز در فرآیند کمپوست فرآوری می‌شوند. پسماند تهرانیها هنوز جای کار و حمایت قانونی زیادی دارد تا تبدیل به طلای کثیف واقعی شود تا از این طلا همه تهرانیها بهره ببرند.
محمدمهدی عزیزی، مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری تهران درباره وضعیت پسماند و حجم تولید زباله در پایتخت گفت: در شهر تهران روزانه نزدیک ۶۱۰۰ تن پسماند تولید می‌شود که این مقدار بر اساس نتایج گزارش سالانه، در سال ۱۴۰۰ به میزان ۲میلیون و ۳۲۵ هزار تن بوده است.
وی درباره میانگین تولید زباله روزانه و سالانه در تهران نسبت به شهرهای دیگر گفت: سرانه تولید پسماند کشور ایران در محدوده ۵۰۰ تا ۹۹۰ گرم به ازای هر نفر در روز است و این در حالی است که بر اساس آمار ارائه شده وزارت کشور سرانه تولید پسماند شهری ایران در سال ۹۵، معادل ۸۰۶ گرم و پسماند روستایی ۵۰۰ گرم به ازای هر نفر در روز بوده است که این مقادیر در محدوده ارائه شده از سوی بانک جهانی قرار دارد.
عزیزی ادامه داد: بانک جهانی متوسط سرانه تولید پسماند جهان به ازای هر نفر در روز را ۷۴۰ گرم در سال ۲۰۱۶ اعلام کرده است و بر اساس اطلاعات موجود وضعیت تولید پسماند برخی از کلان‌شهرهای دنیا در سال ۲۰۱۸ به این صورت بوده است که با جمعیت مشابه تهران و حدود ۹ میلیون نفر جمعیت در لندن سالانه ۳.۹۷۵.۰۰۰ تن و روزانه ۱۰.۸۹۰ تن پسماند، در سئول ۸.۸۸۸.۰۲۷ تن سالانه و ۲۴.۳۵۱ تن روزانه، در قاهره سالانه ۵.۴۷۵.۰۰۰ تن و روزانه ۱۵۰۰۰ تن و در مکزیکوسیتی ۴.۵۶۲.۰۰۰ تن سالانه و ۱۲.۴۹۹ تن روزانه پسماند تولید می‌شود که این اعداد برای شهر تهران در سال ۲۰۱۸ سالانه ۲.۵۷۰.۹۹۸ تن و روزانه ۷.۰۴۴ تن بوده است.
مدیرعامل سازمان پسماند شهر تهران درباره اینکه وضعیت تهران در تولید زباله به کدام شهر نزدیک است، گفت: آنالیز فیزیکی پسماند شهر قاهره نشان می‌دهد از نظر میزان تولید و ترکیب پسماند تا حدودی شبیه شهر تهران است که از جمله دلایل آن می‌تواند، تشابه فرهنگی و میزان مشارکت‌‌های مردمی، تشابه الگوهای مصرف و همچنین ضعف قوانین در هر دو شهر باشد به خصوص ضعف قوانین که مدیریت پیش از تولید، کنترل نشده و ابزارهای اجرایی برای مدیریت پس از تولید نیز محدود است.
وی درباره درصد بازیافت زباله از کل زباله تولید شده در تهران با بیان اینکه در تهران تقریبا ۱۰ درصد از پسماندهای خشک وارد فرآیند بازیافت شده و حدود ۳۳ درصد نیز در فرآیند کمپوست فرآوری می‌شوند، گفت: در مجموع حدود ۴۳ درصد پسماندها بازیافت و کمپوست می‌شوند که این عدد در کشورهای عضو اتحادیه اروپا ۴۸ درصد، آمریکا ۳۲ درصد، چین ۳ درصد و خاورمیانه ۱۳ درصد است.
علل غفلت از ساماندهی بازار پسماند
وی در پاسخ به این پرسش که چرا در سال‌های گذشته مدیران شهری به مساله طلای کثیف آن‌طور که باید بها نداده و سرمایهگذاری آنچنانی روی آن انجام نشده است و حتی رفتار مدیریت شهری به گونهای بوده است که گویا این حوزه جذابیتی برای سرمایهگذاری ندارد و این مساله سبب شده که بخش خصوصی وارد میدان نشود، گفت: در موضوع سرمایهگذاری در حوزه پسماند، مساله بها ندادن یا عدم جذابیت برای بخش خصوصی نیست، حتی بر عکس می‌توان گفت طی سال‌های اخیر هم دغدغه مدیریت شهری پایتخت در این موضوع بیشتر شده است و هم سرمایه‌‌گذاران بیشتری به‌خصوص در راستای اجرای برنامه‌های طرح تحول مدیریت پسماند در دوره جدید مدیریت شهری برای فعالیت در این حوزه تمایل نشان داده‌اند، اما نبود بودجه کافی برای اجرای پروژه‌ها و نیاز به جذب سرمایه‌‌گذار خارجی و عدم تمایل سرمایه‌‌گذاران به مشارکت به دلیل مواردی نظیر تحریم، مالیات‌‌های مضاعف، تغییرات زود‌هنگام مقررات ارزی، پولی و گمرکی، موانع نظام بانکی، محدودیت زمانی سرمایهگذاری خارجی در ایران و... چالش‌‌هایی است که مدیریت شهری در حوزه سرمایهگذاری مدیریت پسماند با آن مواجه است.
وی ادامه می‌دهد: برای اینکه این چالش‌‌ها رفع شود، انتظار داریم با توجه به آیین‌‌‌‌نامه اجرایی مدیریت پسماند مصوب سال ۱۳۸۴ و تبصره ۶ بودجه عمومی کشور در زمینه امکان ایجاد درآمد یک در هزار، درباره برخی محصولات و پسماندهای تولیدی از تولیدکنندگان و صرف این بودجه با توجه به قانون ساماندهی پسماندها در زمینه احداث تاسیسات منطقه‌‌ای تبدیل پسماند به انرژی در کشور، تخصیص بودجه مدنظر و صرف آن در جهت ساخت واحدهای تبدیل پسماند به انرژی در شهر تهران به عنوان سهم سرمایهگذاری شهرداری در اولویت کاری نهادهای ذی‌ربط قرار گیرد.
عزیزی ادامه داد: همچنین با کمک مستقیم هیات دولت از بودجه کشوری به بهبود شرایط سرمایهگذاری به عنوان مثال کمک ۲۰درصدی در ازای هر ۱۰۰ میلیارد سرمایهگذاری می‌توان گام مفیدی در این مسیر برداشت. حمایت نظام بانکی و صندوق ملی محیط زیست نیز در جهت تضمین سرمایه سرمایه‌‌گذاران داخلی و خارجی از موارد ضروری است که باید مورد توجه قرار گیرد. عزیزی درباره فرصت‌‌های سرمایهگذاری حضور بخش خصوصی در حوزه پسماند گفت: در طرح تحول مدیریت پسماند که در دوره جدید مدیریت شهری به عنوان نقشه راه و برنامه اجرایی در دستور کار قرار گرفته است، حمایت از بخش خصوصی برای سرمایهگذاری در مدیریت بهینه پسماند جزو اولویت‌ها تعریف شده است و به عنوان فرصت جهت سرمایهگذاری می‌توان به پروژه‌هایی همچون مدیریت یکپارچه پسماند شهری در پهنه‌های مختلف تهران، مدیریت پسماندهای حجیم، چوب و سرشاخه در سرخه حصار، احداث مجتمع صنفی بازیافت در مجتمع پردازش و دفع آرادکوه، استحصال گاز متان از مرکز دفن قدیمی، احداث زباله‌سوز هاضم یا پیرولیز، احداث یا توسعه کارخانه‌های بازیافت پسماندهای ساختمانی و عمرانی و تولید شن و ماسه، ایجاد پارک موضوعی بازیافت در بخشی از پارک نیاوران (تم پارک)، احداث یک فاز جدید هزار تنی تولید کمپوست در آرادکوه و دو خط پردازش ۳۶۰ تنی جدید و جایگزینی آن با خطوط فرسوده، احداث سلول دفن بهداشتی جدید و مدیریت یکپارچه پسماندهای الکترونیکی در شهر تهران اشاره کرد.
وی درباره الگوی بازیافت در شهر تهران و چشم‌‌انداز آن گفت: پسماندها در سال‌های متمادی بدون توجه به اصول علمی و در نظر گرفتن مبانی حفظ و حراست از طبیعت، با بی‌توجهی در محیط رها شده‌‌اند. این در حالی است که براساس تجربیات موفق کشورهای توسعه‌یافته و اصول صحیح مدیریت پسماند، بهترین روش برای مدیریت صحیح پسماند، نهادینه کردن فرهنگ کاهش تولید و تفکیک پسماند برای مشارکت حداکثری شهروندان در این زمینه است که براساس سلسله مراتب مدیریت پسماند و تجربیات موفق کشورهای پیشرو در امر بازیافت در مرحله اول ضمن تفکیک حداکثری پسماند در مبدأ، تولید کمپوست باید انجام شود و در کشور‌هایی که دفن پسماند با مشکل مواجه است به سمت تولید انرژی می‌روند.
عزیزی با بیان اینکه در تهران در حال حاضر ورود پسماندهای تفکیکی به صنایع تبدیلی در بخش پسماند خشک اصلیترین مسیر بازیافت این پسماندها است، گفت: تولید کمپوست نیز به عنوان اصلیترین مسیر بازیافت پسماندهای تر مدنظر قرار گرفته است که در این میان تولید انرژی نیز به مقدار کم در حال انجام است، اما در دوره جدید مدیریت شهری و افق چهار ساله طرح تحول مدیریت پسماند با فاینال‌سازی پسماندها اعم از خشک و تر با استفاده از راه‌اندازی واحدهای مدیریت یکپارچه پسماند مجهز به تاسیسات بازیابی مواد (MRF)، انواع تکنولوژی‌های جداسازی، دفع به روش هاضم بی‌هوازی پسماندهای آلی(تر، خشک، نیمه خشک) و انواع زباله‌سوز‌ها با تکنولوژی‌های گازی‌سازی، پیرولیز، توده‌سوزی و... و صنایع تبدیلی اعم از صنایع بازیافت، تولید کمپوست و... پیش‌بینی می‌شود میزان بازیافت حداکثری شده و دفن به حداقل ممکن و زیر ۳۰ درصد برسد.
مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری تهران در پاسخ به این سوال که چرا به مساله بازیافت در طول سال‌های متمادی توجه نشده است، گفت: یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که باعث شده است به مقوله بازیافت پسماند توجه کافی نشود، نبود نقشه راه بلندمدت مدیریت پسماند طی سال‌های اخیر بوده است. همچنین عدم شفافیت در قوانین و مقررات باعث شده است متولی و مالکیت مدیریت پسماند مشخص نباشد که همین امر علاوه براینکه موجب تعدد ذی‌‌نفعان رسمی و غیررسمی و پتانسیل بروز فساد شده چالش عدم تفکیک پسماند مناسب با مشارکت شهروندان را نیز در پی دارد، در حالی که اگر تفکیک پسماند به صورت اصولی اجرایی شود؛ موجب افزایش ارزش افزوده صنعت بازیافت پسماندهای خشک ارزشمند از طریق تولید مواد اولیه و محصولات نهایی باکیفیت و کنترل‌شده می‌شود.
وی ادامه داد: باید متذکر شد که عدم ثبات مدیریت و تصمیم‌های مقطعی هم نقش بسزایی در عدم موفقیت در اجرای طرح‌ها و پروژه‌های مدیریت پسماند طی سال‌های اخیر داشته است. همچنین می‌توان گفت درصد بالای پسماند فسادپذیر و چالش‌‌های پیش روی تولید کمپوست از پسماند مخلوط باعث شده است که میزان دفن پسماند در شهر تهران افزایش یابد.
وی درباره سرانجام ماجرای بوی بد مسیر فرودگاه نیز با بیان اینکه طبق بررسی‌‌ها و گزارش‌های «کارگروه بررسی بوی نامطبوع اطراف فرودگاه» نقش سازمان مدیریت پسماند در این امر کمتر از ۲۰ درصد تشخیص داده شد، گفت: باید پیگیری کرد که نهادهایی که درصد بالاتری در این معضل تاثیرگذار بودند، چه اقداماتی انجام داده‌اند.
وی افزود: با این حال سازمان مدیریت پسماند برای رفع بوی نامطبوع مرکز دفع با اقداماتی نظیر توقف بازچرخانی شیرابه، پوشش مراکز دفن، اورهال کردن تاپ ترن‌های هوادهی پشته‌های کمپوست، تهیه کنسرسیوم میکروبی حذف ترکیبات آلی فرار و جمع‌آوری مجزای پسماندهای حجیم در مبدأ جهت کاهش پسماند ورودی به آرادکوه و...گام‌های موثری در کاهش بو در مجتمع پردازش و دفع آرادکوه برداشته است و اقداماتی نظیر احداث سامانه‌های MRF در سطح شهر با هدف فاینال‌سازی مدیریت پسماند در مبدأ تولید و کاهش ورودی به مجتمع آرادکوه، احداث زباله‌سوز ۱۱۰۰ تنی در مجتمع آبعلی، استفاده از کمپوست برای پوشش مراکز دفن جهت کاهش اکسایش گاز متان نیز در حال انجام است که با این اقدامات ورودی پسماند و تولید شیرابه در مجتمع پردازش آرادکوه کاهش یافته است.
تاکنون میزان اثربخشی در کاهش تولید بوی نامطبوع از این مجتمع بیش از ۶۰ درصد برآورد می‌شد که در بازدیدهای مختلف دستگاه‌های اجرایی از جمله استانداری تهران و اداره کل حفاظت محیط زیست استان مورد تایید قرار گرفته است.
