روایت جدید بانک مرکزی از لیست بدهکاران بزرگ بانکی چه می‌گوید؟
ردپای شرکت‌داری در تولید ابربدهکاران
هفته گذشته بانک مرکزی برای اجرای تکلیف مقرر در جزء نخست از بند «د» ذیل تبصره (16) قانون بودجه سال 1401 کل کشور، لیست ابربدهکاران بانکی را منتشر کرد. در این گزارش لیست ابربدهکاران بانکی که بدهی آنها بیش از 100 میلیارد تومان بوده، منتشر شده است. البته اطلاعات مربوط به تسهیلات و تعهدات کلان پرداختی توسط بانک‌های ملی ایران، خاورمیانه، صنعت و معدن و سرمایه و تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط شبکه بانکی همچنان در دست بررسی بوده و هنوز منتشر نشده است.
دریافت وام یکی از معمول‌‌ترین روش‌هایی است که شرکت‌‌ها برای تامین مالی پروژه‌های عملیاتی خود از آن بهره می‌‌گیرند. دریافت وام نسبت به روش‌های دیگر تامین مالی گزینه سریع‌‌تر و کم‌‌دردسر‌تری برای کسب و کارها به‌حساب می‌‌آید. در کشور ما نیز بسیاری از شرکتهای بزرگ برای تامین نقدینگی امور جاری خود سراغ بانک‌ها رفته و با کمک وام، اقدام به تامین نقدینگی مورد نیاز خود می‌کنند. اما اعطای بی‌‌‌‌حساب و کتاب به برخی از شرکت‌‌ها موجب شده بدهی به شبکه بانکی افزایش یابد که این موضوع می‌تواند بانک‌ها را در پرداخت برخی تعهدات خود مانند سود سپرده‌های بانکی، با مشکلاتی مواجه کند. در چنین شرایطی بانک‌ها با استقراض از بانک مرکزی به عنوان آخرین راه‌حل، اقدام به تامین نقدینگی خود کرده و همین موضوع به‌دلیل افزایش نقدینگی در سطح جامعه، به تورم ختم می‌شود. لذا از این نظر بدهی اشخاص حقیقی و حقوقی یکی از معضلات اساسی در شبکه بانکی کشور محسوب می‌شود.
درخواست وزیر اقتصاد
آبان سال گذشته بود که سید‌احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد، از بانک مرکزی درخواست کرد که در راستای شفاف‌‌سازی شرایط مالی بانک‌ها، لیست ابربدهکاران به سیستم بانکی کشور را منتشر کند. در همین راستا، مجلس شورای اسلامی هنگام تصویب قانون بودجه سال 1401، بانک مرکزی را موظف کرد لیست ابربدهکاران بانکی را در سال 1401 منتشر کند. براساس اعلام دیوان محاسبات، بازوی نظارتی وابسته به مجلس شورای اسلامی، بانک مرکزی موظف است گزارش همکاری یا تخلف بانک‌ها و موسسات اعتباری غیر‌‌بانکی را به صورت فصلی به دیوان محاسبات کشور ارائه کند. براساس لیستی که پیش از این در انتهای فروردین سال جاری منتشر شده بود، میزان بدهی‌‌های کلان به سیستم بانکی کشور رقمی حدود 632 هزار میلیارد تومان بود. در این گزارش حدود 80 درصد بدهی‌‌های این 14 بانک، مربوط به 50 شرکت بزرگ بود. تامین اجتماعی در این لیست به عنوان بزرگ‌ترین ابربدهکار بانکی یاد شده بود.
لیست جدید بدهکاران بانک مرکزی
حال بانک مرکزی در تازه‌‌ترین گزارش خود، لیست بدهکاران بانکی را به روز کرده است. براساس این گزارش، مجموع بدهی‌‌های جاری و غیرجاری ابربدهکاران بانکی به سیستم بانکی کشور رقمی در حدود 630 هزار میلیارد تومان است. از این مبلغ، رقمی در حدود 604 هزار میلیارد تومان آن مربوط به بدهی‌‌های جاری و 26 هزار میلیارد آن مربوط به بدهی‌‌های غیرجاری است. در ادبیات حسابداری، بدهی‌‌های بانکی به دو دسته جاری و غیرجاری تقسیم شده که بدهی‌‌های جاری طی یک‌سال یا یک دوره مالی تسویه کرده و بدهی‌‌های غیرجاری شامل بدهی‌‌هایی است که مدت زمان پرداخت آنها بیش از یک سال مالی به‌طول می‌‌انجامد که از این نظر به آنها بدهی‌‌های بلندمدت نیز گفته می‌شود. نکته جالب اینجاست که در گزارشی که در فروردین منتشر شد، تعداد 14 بانک مورد بررسی قرار گرفته بود و میزان بدهی کلان به این 14 بانک، 632 هزار میلیارد تومان عنوان شده بود. اما در به‌روزرسانی بانک مرکزی، لیست 25 بانک وجود دارد ولی مجموع بدهیها 630 هزار میلیارد تومان عنوان شده است. یعنی با وجود افزایش تعداد بانک‌های بررسی شده، میزان بدهیها به میزان حدودا 2 هزار میلیارد تومان کاهش یافته است. از دیگر نکات جالب این داده‌ها این است که رقم بدهی ابربدهکاران بانکی، بسیار به عدد پایه پولی نزدیک است. درحالی که بدهی‌‌های جاری به بانک‌ها رقم حدود 604 هزار میلیارد تومان را ثبت کرده، بر اساس آخرین گزارش منتشر شده، پایه پولی ایران عدد 580 هزار میلیارد تومان را ثبت کرد.
طلبکارترین بانک‌ها کدامند؟
اطلاعاتی که ابتدای تیر منتشر شد، به تفکیک بانک‌ها بوده و لیستی از ابربدهکاران هر بانک در وب‌سایت بانک مرکزی منتشر شده بود. بر اساس این اطلاعات، بانک پاسارگاد در صدر جدول طلبکارترین بانک‌ها قرار می‌گیرد. میزان بدهی شرکتهای مختلف به این بانک، مبلغ 98 هزار میلیارد تومان است. در جایگاه دوم نیز بانک آینده با 86 هزار میلیارد تومان طلب قرار دارد. بانک رفاه نیز با 68 هزار میلیارد تومان طلب در جایگاه سوم این لیست قرار دارد. کمترین میزان بدهیها نیز مربوط به بانک ایران زمین است. البته لیست جدید اسامی تمام بانک‌ها را ندارد و این امکان وجود دارد که جابه‌جایی در بین این لیست‌ها به وجود آید.
شرکت‌داری بانک‌ها
یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که بخش بانکی کشور را درگیر خود کرده است، شرکتهای تابع و زیرمجموعه بانک‌ها است. این گروه از شرکت‌‌ها به‌دلیل اینکه از زیرمجموعه بانک‌ها محسوب می‌شوند، به راحتی می‌توانند از طریق این نهادهای مالی اقدام به تامین نقدینگی کنند. برای مثال شرکت گروه مادر تخصصی توسعه معادن و صنایع معدنی خاورمیانه (میدکو) از شرکتهای زیرمجموعه بانک پاسارگاد است که بیشترین میزان بدهی به این بانک را با مبلغ 69 همت در اختیار دارد. در جایگاه بعدی لیست بدهکاران این بانک اسم گروه گسترش انرژی پاسارگاد و گروه ارزش‌‌آفرینان پاسارگاد نیز دیده می‌شود که تمامی این شرکت‌‌ها از شرکتهای زیرمجموعه بانک پاسارگاد محسوب می‌شوند. در نتیجه به نظر می‌‌رسد وام‌‌دهی بانک‌ها به شرکتهای زیرمجموعه خود یکی از اصلی‌‌ترین دلایلی است که چنین میزان بدهی را به شبکه بانکی ایجاد کرده است.
تداوم انتشار لیست بدهکاران بانکی
پیش‌تر سید‌احسان خاندوزی به این موضوع اشاره کرده بود که دولت برای انتشار این لیست عزم جدی داشته و این کار را در راستای افزایش شفافیت انجام خواهد داد. وی معتقد است این موضوع موجب تصحیح رفتار بدحساب‌‌های بانکی شده و آنان را وادار خواهد کرد تا شرایط اعتباری خود را اصلاح کنند. سید‌محمد‌هادی سبحانیان، معاون اقتصادی وزارت اقتصاد نیز مدعی شد که اصلاح نظام بانکی برای جلوگیری از رشد تورم یکی از مهم‌ترین اهداف دولت است که گام اول آن، شفافیت نظام بانکی است. وی به این موضوع نیز اشاره کرد که انتشار لیست ابربدهکاران بانکی نخستین گام شفافیت است و در گام‌‌های بعدی، جزئیات تسهیلات کلان و رابطه گیرندگان این تسهیلات با بانک‌ها نیز منتشر خواهد شد. در نهایت به نظر می‌‌رسد عزم جدی برای شفافیت نظام بانکی داشته و قصد دارد این موضوع را گام‌به‌گام اجرا کند. اما موضوع مهم‌تر نظارت بر شیوه گزارش‌‌دهی بانک‌ها به بانک مرکزی و فرآیند تهیه این گزارش است تا شفافیت مورد نیاز به‌طور کامل رعایت شود.
