نقش تامین مالی جمعی در توسعه استارت‌آپ‌ها
راه‌حل این مشکل به‌طور خودجوش و از دل برنامه‌های اجتماعی، تحت عنوان تامین مالی جمعی یا Crowd Funding پیدا شد. تامین مالی جمعی گونه‌ای از جمع‌سپاری در حوزه تامین مالی کسب‌وکارهای نوپا و ایده‌های نوآورانه است که در آن «خردجمعی» است که در تصمیم‌گیری‌ها عمل می‌کند. آغاز دوره بلوغ تامین مالی جمعی در نتیجه بهره‌گیری از پتانسیل شبکه اینترنت و ارتباطات آنلاین بود که سبب ایجاد شتاب فزاینده‌ای در تکامل آن شد. فناوری Web ۲.۰ باعث شد «خرد جمعی تحت وب» از طریق شبکه‌های اجتماعی به خدمت تشخیص ایده‌ها و پروژه‌های ناب درآید.
کوتاه شدن فاصله زمانی جمع‌آوری وجوه مالی و تسهیل امکان برقراری ارتباط مابین کارآفرینان و سرمایه‌گذاران از جمله مزیت‌های تامین مالی جمعی است. در این نوع تامین مالی، فضای مشارکت برای عموم مردم به نحوی فراهم شده است که آنها از وضعیت معمول و سنتی خود به‌عنوان یک مصرف‌کننده صرف فراتر بروند و با مشارکت در تامین سرمایه، هرچند به مقدار اندک و همچنین پذیرش ریسک موفقیت یا عدم موفقیت سرمایه‌گذاری، در راستای تولید و ترویج خدمت یا محصولی که خرد جمعی آن را تائید کرده است، نقشی اثربخش ایفا کنند.
یکی از این روش‌ها اهدا است که اغلب در پروژه‌های غیرانتفاعی یا بشردوستانه کاربرد دارد و کاربران هیچ‌گونه انتظاری در قبال حمایت مالی ارائه شده ندارند. این شیوه تفاوتی با خیرات یا گل‌ریزان در فرهنگ ایرانی ندارد. فرد اهداکننده از عمل خود احساس رضایت‌مندی و شادی می‌کند؛ زیرا به صحت آن باور قلبی دارد و برنامه‌ای را که از آن پشتیبانی کرده است، دارای سودمندی اجتماعی می‌داند. این مدل معمولا در تامین مالی نهادهای مدنی و خیریه‌ها استفاده می‌شود. یکی از نمونه‌های جهانی این روش پلت‌فرم «Justgiving» است.
در روش دوم یا همان قرض (وام)، دو طرف ارائه‌کننده و دریافت‌کننده وام، بدون واسطه با یکدیگر تعامل می‌کنند؛ با این تفاوت که در این مدل طرف ارائه‌کننده وام یا قرض، بیش از یک نفر و درواقع انبوهی از مردم است. این روش اعطای وام در دو شکل بلندمدت و کوتاه‌مدت صورت می‌گیرد و گاهی اوقات، قرض‌دهنده (مشارکت‌کننده) وجه خود (یا مبلغی بیش از آن) را در زمان معینی پس خواهد گرفت. یکی از نمونه‌های جهانی آن پلت‌فرم «Kiva» است.
در مدل مبتنی بر پاداش، فرد تامین‌کننده در قبال وجهی که پرداخت کرده است، از نوعی پاداش برخوردار می‌شود. گاهی این پاداش کاملا معنوی است؛ مثلا اگر تامین مالی برای ساخت یک فیلم صورت گرفته باشد، نام شخص در لیست تولیدکنندگان فیلم ذکر خواهد شد و گاهی نیز پاداش به‌صورت امکان حضور در یک رویداد مرتبط با موضوع (فرضا مراسم رونمایی از محصول) و در اقتصادی‌ترین حالت، پاداش در حکم پیش‌خرید محصول است. یکی از نمونه‌های جهانی این روش، پلت‌فرم «Kickstarter» است.
کاربرد روش مشارکت در تامین بودجه موردنیاز برای تحقق یک ایده، راه‌اندازی یک پروژه یا کسب‌وکار است. در مقابل مشارکت‌کننده انتظار دارد تا درصدی از درآمد پروژه به وی تعلق گیرد. در بیشتر موارد سرمایه‌گذاری تضمین نمی‌شود؛ اما اگر کسب‌وکار متقاضی موفق بشود، مشارکت‌کننده پاداش مالی قابل‌توجهی دریافت خواهد کرد. به عبارتی، پرداخت‌کنندگان وجوه، سهامدار کسب‌وکار می‌شوند. هرچند، در بسیاری از موارد اوراق رسمی سهام ردوبدل نمی‌شود، گونه‌ای از اوراق گواهی (بهادار) ارائه می‌شود. حقوقی که به مشارکت‌کنندگان در سرمایه‌گذاری داده می‌شود، متنوع است؛ از حق رأی در مجمع عمومی گرفته تا دریافت سود سهام یا فروش آن. یکی از نمونه‌های جهانی این روش، پلت‌فرم « Crowdcub» است.
در ایران نیز دستورالعمل تامین مالی جمعی در سال ۱۳۹۷ به تصویب شورای عالی بورس و اوراق بهادار رسید. براساس این دستورالعمل و باهدف ساماندهی و نظارت بر سکو‌های تامین مالی جمعی، شرکت فرابورس ایران در تاریخ ۴/ ۴/ ۱۳۹۸ اقدام به انتشار فراخوان برای متقاضیان عاملیت تامین مالی جمعی کرد. تا به امروز ۶ شرکت ایرانی موفق به دریافت مجوز سکوی تامین مالی جمعی از فرابورس ایران شده‌اند. با ورود فناوری بلاک‌چین، توسعه قراردادهای هوشمند و افزایش اقبال عمومی نسبت به این فناوری‌های نوین، روش‌های نوین جذب سرمایه جمعی بر بستر بلاک‌چین در جهان متولد شد و مورد استقبال سرمایه‌گذاران قرار گرفت. روش‌های موجود برای جذب سرمایه جمعی در این حوزه، با استفاده از ویژگی‌های بی‌نظیر بلاک‌چین و قراردادهای هوشمند مانند حذف شدن واسطه‌ها، عدم امکان تغییر داده‌ها، امنیت داده‌ها، غیرمتمرکز بودن روند اجرایی، شفافیت، امکان تعریف شرایط آزادسازی منابع مالی در قرارداد هوشمند و امکان خرد کردن بسته‌های خرید به حداقل‌ها، پتانسیل‌های خوبی در حوزه تامین مالی نشان داده‌اند.
در ایران نیز، از میان سکوهایی که تاکنون توانسته‌اند مجوز تامین مالی جمعی را از فرابورس دریافت کنند، سکوی تامین مالی ققنوس مبتنی بر فناوری بلاک‌چین شکل گرفت که در آن، متقاضیان تامین مالی می‌توانند از طریق صدور و فروش گواهی‌های مشارکت در قالب توکن، اقدام به تامین مالی طرح‌های خود کنند. همسو با الگوهای جهانی استفاده شده در این فناوری، طرح تجاری و سایر اطلاعات فنی، کسب‌وکاری و حقوقی مرتبط با هر طرح تامین مالی، در قالب یک مستند به نام سپیدنامه منتشر می‌شود و سرمایه‌گذاران با مطالعه آن می‌توانند به بررسی طرح مربوطه از جوانب مختلف بپردازند.
این روش می‌تواند فرصت‌های بیشماری را برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی و ورود ارز به کشور فراهم کند که امید است با ظرفیت‌سازی مناسب و ایجاد سازوکارهای قانونی مربوطه، دسترسی کارآفرینان کشور به بازارهای جهانی امکان‌پذیر شود.
