روند توسعه شهرک‌های کشاورزی بررسی می‌شود
رفع موانع قانونی اولین گام توسعه شهرک‌های کشاورزی
از سوی دیگر، بحث تامین امنیت غذایی و اشتغال‌زایی نیز از فاکتورهای دخیل و بسیار موثر در این موضوع است. به همین دلیل باید سیاست‌های بخش کشاورزی به گونهای تنظیم شود که ضمن دستیابی به امنیت غذایی و اشتغال مناسب، حفظ منابع آب و خاک نیز سرلوحه کار قرار گیرد.
توسعه کشت‌های متراکم و گلخانه‌ای محصولات کشاورزی در قالب شهرک‌های کشاورزی و نیز مجتمع‌های تولیدی در حوزه‌های پرورش دام، طیور و شیلات از جمله راهکارهای نیل به این هدف است. به همین جهت است که کار شرکت شهرک‌های کشاورزی که در حوزه ساماندهی طرح‌های تولیدی در بخش‌های گلخانه، دام، طیور و شیلات فعالیت می‌کند، در کشور ما از جایگاه مهم و حساسی برخوردار است.
سابقه تشکیل شرکت شهرک‌های کشاورزی
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» در قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران در بخش توسعه روستایی ماده ۱۹۴ بند «ل» تشکیل شرکت شهرک‌های کشاورزی تکلیف شده است. اساسنامه شرکت شهرک‌های کشاورزی به تایید شورای نگهبان رسیده و طی مصوبه‌ای در آبان ماه سال ۱۳۹۱ به هیات وزیران ابلاغ شد. این شرکت عملا فعالیت خود را با انتصاب هیات مدیره جدید از نیمه دوم سال ۱۳۹۲ آغاز کرد.
این شرکت وظیفه مدیریت و پشتیبانی از زنجیره تولید کشاورزی در مجتمعها و شهرک‌های کشاورزی گلخانه‌ای، دامی یا شیلاتی را به عهده دارد. مجتمعها و شهرک‌های کشاورزی، محیط‌های کنترل‌شده تولید محصولات کشاورزی هستند. چشم‌انداز این شرکت ایجاد فضای اطمینان‌بخش برای سرمایه‌گذاران، تولیدکنندگان و کارآفرینان با هدف تولید محصولات کشاورزی در محیط کنترل‌شده تولید تا سال ۱۴۰۴ است.
شرکت شهرک‌های کشاورزی چگونه تشکیل شد؟
بر اساس این گزارش در حال حاضر در ایران ۳۵۸ شهرک در این عرصه تعریف شده که ۲۰۴ مورد آن، شامل ۵۷درصد، دولتی و بقیه خصوصی است. از این تعداد ۱۶۴ شهرک در زمینه تولیدات گلخانه‌ای، ۲۶ مورد در عرصه تولیدات دامپروری و ۱۴ شهرک نیز در خصوص تولیدات آبزیان فعالیت دارد.
تا سال ۱۳۹۲ «شرکت مادر تخصصی کشاورزی و دامپروری و منابع‌طبیعی» در مجموعه وزارت جهاد کشاورزی فعالیت داشت و در آن سال، وزارتخانه با هدف کاربردی کردن شرکت لایحه‌ای برای تغییر آن به «شرکت شهرک‌های کشاورزی» با یکسری شرح وظایف و انتظارات جدید که برای آن تعریف شده بود به مجلس ارائه کرد؛ چرا که شرکت مادر تخصصی سابق یکسری از کشت و صنعت‌ها را در سطح کشور هدایت و راهبری می‌کرد، که براساس اصل ۴۴ قانون‌اساسی تعداد زیادی از این شرکت‌ها به بخش خصوصی واگذار شده بود و بعضی دیگر از آنها هم در حال واگذاری بودند و عملا دیگر شرکت مادر تخصصی با آن شرح وظایف، کارآیی و ضرورتی نداشت که در واقع به جای آن شرکت شهرک‌های کشاورزی ایجاد شد.
پس از تصویب مجلس، شرکت شهرک‌های کشاورزی وظیفه هدایت، راهبری و ساماندهی شهرک‌های کشاورزی در سطح کشور را عهده‌دار شد و از طرفی این مجموعه تنها شرکت «توسعه‌ای» با وظایف حاکمیتی در مجموعه وزارت جهاد کشاورزی است.
محورهای توسعه شهرک‌های کشاورزی
به گفته کارشناسان حوزه کشاورزی، شهرک‌های کشاورزی در محورهای گلخانه، شیلات و آبزی‌پروری، دام و طیور در سطح کشور ایجاد و ساماندهی شده و باید توسعه یابد. سیاستگذاری وزارتخانه و مجموعه شرکت شهرک‌ها با توجه به مسائل اقلیمی و مشکلات کشور ما در این حوزه، افزایش بهره‌وری از منابع آب و خاک و اشتغال‌زایی و افزایش تولید در واحد سطح همراه با کاهش قیمت تمام شده و مسائلی از این دست است و به همین جهت تمرکز فعالیت‌های شرکت روی دو موضوع اصلی یعنی توسعه گلخانه‌ها و شیلات قرار گرفته است.
مزایای کشت گلخانه‌ای
توسعه کشت‌های متراکم و گلخانه‌ای محصولات کشاورزی در قالب شهرک‌های کشاورزی، اصلی‌ترین فعالیت شرکت شهرک‌های کشاورزی است. فعالیت‌های این شرکت در کل پهنه کشور در سه حوزه کشت‌های گلخانه‌ای، دام و طیور و شیلات تعریف شده است، اما به لحاظ برخی محدودیت‌ها و تاثیرگذاری توسعه گلخانه در تحقق سیاست‌های کلی نظام و وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر جهش تولید و حفظ و تقویت منابع پایه کشور، گستردگی توسعه این فعالیت و اهمیت آن، بیشتر از بقیه مورد توجه بوده است.
بر اساس این گزارش طبق برآوردهای انجام گرفته، یک گلخانه یک هکتاری از شروع مراحل احداث تا بعد از بهره‌برداری و تولید محصول و بازاریابی و تامین خدمات و نهاده‌های موردنیاز به طور مستقیم و غیرمستقیم برای ۲۰ نفر اشتغال‌زایی ایجاد می‌کند. درواقع هیچ فعالیتی در حوزه کشاورزی وجود ندارد که به این میزان و مانند گلخانه‌ها ایجاد اشتغال کند. به طوری که هم در بحث کاشت، داشت و برداشت هم در امور آماده‌سازی قبل از کاشت و تامین نهاده‌ها و ملزومات، گلخانه‌ها پتانسیل بالایی برای اشتغال دارند. در مجموع گلخانه‌ها بیشترین بهره‌وری مصرف آب و تولید چندین برابری نسبت به فضای باز و همچنین میزان اشتغال بالا ایجاد می کنند. کاهش ۲۰درصدی مصرف آب، امکان استفاده از کشت‌های جدید بدون خاک و افزایش تولیدات بخش کشاورزی را می‌توان از دیگر مزایای ایجاد شهرک‌های گلخانه‌ای ذکر کرد. براساس بررسی‌های کارشناسی، کشت‌های گلخانه‌ای صرفه‌جویی ۱۲ برابری آب در تولید هر کیلوگرم محصول تولیدی و افزایش تولید ۱۰ برابری در واحد سطح نسبت به فضای باز را به همراه خواهد آورد. ضمن اینکه با مدیریت صحیح رسیدن به ارقام بالاتر از آن نیز امکان‌پذیر بوده و پیوستگی تولید و عرضه به بازار را نیز خواهد داشت.
چالش‌ها و مشکلات پیش‌رو
اما این سوال مطرح است که چه موانع و مشکلاتی در مسیر فعالیت شهرک‌های کشاورزی وجود دارد که نیازمند رفع و رسیدگی است؟
درهمین راستا ذی‌نفعان این حوزه می‌گویند: خدماتی مانند آب ،برق و گاز با ما همکاری می‌کنند، اما این همکاری‌ها به کندی صورت می‌گیرد. همچنین انتظار توجه ویژه از سوی استانداران و سازمان برنامه و بودجه در بحث تامین منابع مالی برای زیرساخت‌ها را داریم.
این عده با تاکید بر اینکه انتظار داریم دستگاه‌هایی که با آنها در ارتباط هستیم در زمینه تامین زیرساخت‌ها با ما همکاری لازم را داشته باشند، می‌گویند: متاسفانه در این حوزه با برخی از وزارتخانه‌ها از جمله وزارت نیرو و وزارت نفت مشکلاتی داریم. با توجه به اینکه با مشکل کمبود آب دست و پنجه نرم می کنیم، نیاز به همکاری و مساعدت وزارت نیرو داریم.
در این راستا رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های تخصصی با طرح مشکلات و تحلیل کارشناسی و ارائه راهکار به مراکز تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری و اطلاع‌رسانی به موقع می‌توانند علاوه بر معرفی پتانسیل‌های شرکت، موجب توجه مسوولان ذی‌ربط در تسریع و پیشبرد اهداف آن شوند.
ضرورت رفع موانع قانونی
همچنین ذی‌نفعان شهرک‌های کشاورزی، خواستار کمک به رفع موانع قانونی از سوی مجلس شورای اسلامی برای توسعه گسترده شهرک‌های کشاورزی در کشور در زمینه‌های گلخانه‌ای، شیلاتی و دام و طیور شدند و افزودند: برای توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای، شیلاتی و دام و طیور، کمک به رفع موانع قانونی ضروری است.
این کارشناسان ضمن تشریح تاثیرگذاری توسعه شهرک‌ها در تحقق جهش و رونق تولید ازجمله افزایش بهره‌وری منابع آب و خاک، ایجاد اشتغال پایدار، رشد و توسعه صادرات و ارزآوری، حفاظت از اراضی و… خواستار سهولت در پرداخت تسهیلات، کمک به کاهش هزینه‌های تولید، کوتاه کردن فرآیند صدور مجوزها، تامین انرژی مورد نیاز تا درب شهرک‌ها توسط دستگاه‌های خدمات‌رسان، کمک به تامین آب و تامین منابع اعتباری برای توسعه گسترده شهرک‌های کشاورزی در کشور شدند.
مهم‌ترین موانع توسعه شهرک‌های کشاورزی
در همین حال برخی از مسوولان سابق شرکت شهرک‌های کشاورزی با تاکید بر اینکه توسعه شهرک‌ها در تحقق جهش و رونق تولید، افزایش بهره‌وری منابع آب‌وخاک، ایجاد اشتغال پایدار، رشد و توسعه صادرات و ارزآوری و حفاظت از اراضی موثر است، گفتند: بنابراین کمک به رفع موانع قانونی برای سهولت در پرداخت تسهیلات، کمک به کاهش هزینه‌های تولید، کوتاه کردن فرآیند صدور مجوزها، تامین انرژی موردنیاز تا داخل شهرک‌ها توسط دستگاه‌های خدمات‌رسان، کمک به تامین آب و تامین منابع اعتباری برای توسعه گسترده شهرک‌ها از ضرورت‌ها است.
از آنجا که محصول تولیدی در این شهرک‌ها بیشتر صادراتی است، بنابراین در شرایط اقتصادی کنونی، افزایش تولید در شهرک‌های کشاورزی برای کمک به امنیت غذایی و ارزآوری بسیار مهم است و می‌تواند در افزایش نرخ رشد اقتصادی کلان کشور و بهبود شاخص‌های اقتصادی موثر باشد.
بر اساس قانون، تامین خدمات زیرساختی در شهرک‌های کشاورزی بر عهده نهادها و دستگاه‌های ذی‌ربط است. اگر کسی بخواهد واحد منفرد گلخانه احداث کند، هزینه‌های آن بسیار بیشتر از احداث واحدها در شهرک‌ها است. در خارج از شهرک برای هر خط تولید باید مجوز آب، برق و گاز جدا گرفت، اما در شهرک‌ها یک مجوز برای کل پروژه‌ها است، بنابراین هزینه‌های تامین خدمات در شهرک‌ها کمتر است. بنابراین عدم تخصیص آب در بسیاری از مناطق، به‌رغم بالا بودن بهره‌وری بسیار بالای آب در شهرک‌های کشاورزی و همچنین ضعف زیرساخت تامین انرژی مورد نیاز شهرک‌ها در بسیاری از استان‌ها از مهم‌ترین موانع توسعه گسترده شهرک‌های کشاورزی هستند.
این مسوولان همچنین افزودند:درخواست ما از وزارتخانه‌های نیرو و نفت تامین آب و برق و گاز مورد نیاز شهرک‌ها به‌استناد ماده ۸۱ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت الحاق (۲) است.
لزوم همگام سازی شهرک‌های کشاورزی
سیدجمال سجادی پور، مدیرعامل شرکت شهرک‌های کشاورزی نیز با اشاره به چالش‌های موجود در این حوزه، بر ضرورت توجه به مجتمع‌های دامداری و همچنین اهلیت‌سنجی و جذب سرمایه‌گذاران مستعد در رونق فعالیت کشاورزی در این راستا تاکید کرد. وی همچنین خواستار به‌روزرسانی صدور مجوزهای درخواستی و همگام‌سازی شهرک‌های کشاورزی مانند شهرک‌های صنعتی شد.
ایجاد شهرک‌های کشاورزی ضرورت است، نه انتخاب
با این اوصاف امروزه با توجه به کمبود بارش‌ها و تداوم بحران خشکسالی، شیوه‌های سنتی کشاورزی دیگر جوابگو نیست و ایجاد شهرک‌های کشاورزی یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است. در واقع با توجه به بحران‌هایی از قبیل کاهش بارندگی، آمار بالای تحصیلکردگان علمی کشاورزی و بحران بیکاری، با ایجاد شهرک‌های کشاورزی می توان از بحران‌ها عبور کرد. از این رو حمایت از ایجاد شهرک‌های کشاورزی و تامین زیرساخت‌های لازم برای توسعه و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی، گام موثری برای ارتقای تولید در این بخش است.
با توجه به محدودیت منابع پایه و لزوم حفظ این منابع ارزشمند و با توجه به تجارب کشورهای توسعه یافته در این زمینه، ما نیز باید به سمت تولید علمی و فنی و بدون اثرگذاری پارامترهای اقلیمی حرکت کنیم که این امر مستلزم توسعه شهرک‌های کشاورزی است؛ زیرا علاوه بر صیانت از منابع پایه موجبات جهش تولید، ایجاد ارزش افزوده محصولات کشاورزی، اجرای الگوی کشت بهینه، کاهش قابل توجه ضایعات و افزایش اشتغال مولد را فراهم می‌کند.
درمجموع شهرک‌های کشاورزی مجموعه‌ای از مجتمع‌های کشاورزی یا دامی یا شیلاتی یا ترکیبی از آنها و واحدهای خدماتی، پشتیبانی در راستای تامین و تکمیل در زنجیره تولید کشاورزی هستند. با توجه به لزوم مدیریت منابع محدود آب در بخش کشاورزی و اهمیت حفظ منابع پایه کشور و امنیت غذایی در سطح کشور، بدون شک کشاورزی هوشمند، راهکار موثر برای مدیریت منابع محدود آب و افزایش بهره‌وری تولید است و دستیابی به کشاورزی پایدار و امنیت غذایی، از طریق هوشمندسازی کشاورزی و استفاده از تکنولوژی‌های نوین به ویژه در زمینه سیستم‌های آبیاری پیشرفته میسر خواهد بود.
