آرش نبی‌زاده، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های تولید ماهیان سردآبی در پاسخ به این سوال که زنجیره ارزش در بخش ماهیان سردآبی چه اهمیتی دارد و چه مواردی را شامل می‌شود؟ گفت: زنجیره ارزش به زنجیره تولید برمی‌گردد و هرکدام از زنجیره‌های تولید نیز ارزشی را برای این بخش ایجاد می‌کنند. زنجیره ارزش از بخش تامین نهاده‌ها و دارو شروع می‌شود و بخش‌های مربوط به فروش، فرآوری، ارسال و حمل‌ونقل را هم دربر می‌گیرد. مباحث تولیدی هم خود یک بحث جداست که زنجیره تولید را ایجاد می‌کند. مباحث تولیدی از مزرعه ماهیان سردآبی شامل تخم چشم‌زده، بچه‌ماهی، ماهی‌پروار و غذا و خوراک مورداستفاده در مزرعه شروع می‌شود. فرآیند زنجیره ارزش در تمام محصولات پروتئینی یکسان است و نمی‌‌توان آنها را از هم جدا کرد و فقط زنجیره ارزش در بخش ماهیان سرد آبی در زمینه حمل‌ونقل پیچیده‌تر است.

وی با بیان اینکه برای تقویت زنجیره ارزش باید اتحادیه‌ها و تشکل‌ها، مخصوصا شرکت‌های واسطه‌ای را تقویت کنیم، افزود: با ایجاد شرکت‌های بزرگ که بتوانند چندین بخش را پوشش بدهند، هم هزینه‌های تولید پایین می‌آید و هم‌ می‌توان سود معقولی رابین سایر زنجیره‌ها تقسیم کنیم؛ به‌عبارت‌دیگر بهترین راه، ایجاد هلدینگ‌ها و شرکت‌هایی است که صفر تا ۱۰۰ تولید را انجام دهد.

وی ادامه داد: به‌طورکلی در بخش کشاورزی دو نوع تولید خرد و کلان داریم که ماهیان سردآبی عموما جزو زنجیره‌های خرد محسوب می‌شوند، چون واحدها کوچک و مشتریان بزرگ هستند و برای اینکه بخواهیم بین آنها ارتباط ایجاد کنیم، باید واسطه‌ای به‌جز اتحادیه و تشکل‌های مربوطه باشد تا بتواند بین مزارع خرد و خریداران بزرگ ارتباط ایجاد کند.

وی بابیان اینکه رابطه مستقیمی ‌بین زنجیره ارزش و جهش تولید در بخش تولید ماهیان سردآبی وجود دارد، افزود: مسلما هر تولیدی که زنجیره ارزش آن قوی باشد، به جهش منجر می‌شود؛ به‌عبارت‌دیگر عامل اصلی جهش تولید همان زنجیره ارزش است. اگر زنجیره ارزش نباشد، انگیزه‌ای برای تولید وجود نخواهد داشت.

مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های تولید ماهیان سردآبی درخصوص تبعات نقص زنجیره ارزش در بخش تولید ماهیان سردآبی تاکید کرد: در بخش ماهیان سردآبی، مزارع در بهترین شرایط با ۵۰ درصد ظرفیت کار می‌کنند، زیرا مکانیزه نیستند؛ اگر مزارع مکانیزه شوند، قابلیت افزایش دوبرابری تولید در کشور وجود دارد. باوجود اینکه بسیار راحت می‌توانیم تولید را افزایش دهیم، اما این اتفاق نمی‌افتد؛ زیرا زنجیره ارزش به‌درستی ایجاد نمی‌شود و مزرعه‌دار انگیزه تولید ندارد. اگر زنجیره ارزش درست اجرا شود، به‌طوری‌که سود به‌صورت مناسب بین تمام اعضای زنجیره ارزش تقسیم شود، یقینا مزرعه‌دار انگیزه تولید پیدا می‌کند و به سمت افزایش تولید و مکانیزه‌کردن مزرعه‌داری حرکت خواهد کرد.

نبی‌زاده بابیان اینکه حرکت به سمت تولیدات صنعتی نیز خودبه‌خود باعث جهش تولید خواهد شد، تصریح کرد: دلیل اینکه این امر تاکنون رخ نداده  این است که هر قسمت کار دراختیار یک نفر است؛ تولید دست کشاورز است و قسمتی که سود و پول در آنجا است، دست عده‌ای دلال و شرکت‌های واسطه است که فقط می‌خواهند کار اقتصادی انجام دهند. این روند آسیب‌هایی جدی به تولیدکننده می‌زند؛ به‌عبارت‌دیگر می‌توان گفت این آسیب‌ها به دلیل نبود زنجیره ارزش درست اتفاق می‌افتد.

به گفته وی اگر شرکت‌هایی باشند که تمامی‌زنجیره تولید را پوشش دهند، می‌توانند زنجیره ارزش خوبی ایجاد و سود را به‌صورت متناسب بین اعضا تقسیم کنند، در این صورت برای همه انگیزه کار و فعالیت ایجاد می‌شود.

نبی‌زاده بابیان اینکه قسمت مهم کار ما خرید محصول از پرورش‌دهنده به‌صورت تازه، منجمد و صادراتی است که اکنون این کار توسط دلالان انجام می‌شود، افزود: شرکت‌های فرآوری نیز به‌نوعی در این زنجیره از دلالان بدتر شده‌اند و علاقه‌مند هستند ماهی را ارزان بخرند و گران بفروشند؛ به‌عبارتی شرکت‌های فرآوری علاوه بر کسب سود بالا، کار دلالی را هم انجام می‌دهند که این اقدام درست نیست و به همین دلیل می‌گوییم باید شرکتی وجود داشته باشد که منافع کل بخش‌ها در آن دیده شود. براین اساس باید کل سود بین تمام بخش‌ها با توجه به زمان و سرمایه‌ای که می‌گذارند، تقسیم شود.

مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های تولید ماهیان سردآبی با تاکید بر اینکه باید به مقوله برندسازی در بخش ماهیان سردآبی توجه شود، گفت: بیشترین ضرری که به بخش ماهیان سردآبی وارد می‌شود، به دلیل نبود یک برند مناسب است. این امر فقط در بخش فروش نیست، بلکه در بخش تولید نیز دچار ضعف در مقوله برندسازی هستیم. یکی از ایرادات بزرگ بخش تولید، عدم‌تولید تخم چشم‌زده خوب در داخل کشور است؛ بچه‌ماهی‌ها اکثرا وارداتی هستند و تخمشان از خارج وارد و در داخل توزیع می‌شود. در این‌خصوص برای مراکز تکثیر داخلی یک برند خوب نداریم که فعالیت‌ها تحت آن صورت بگیرد و آن برند پاسخگوی کیفیت تولید باشد. باوجود اینکه ماهی تولید می‌کنیم، ولی هنوز بعد از ۲۵ سال رایزنی با جهادکشاورزی نتوانسته‌ایم رتبه‌بندی محصول را در کشور جابیندازیم. یکی از مشکلات بزرگ صنعت ما جزیره‌ای عمل کردن است که مانع تقویت زنجیره ارزش می‌شود. برای تقویت زنجیره ارزش نیاز داریم که زنجیره‌ها به‌هم وصل شوند.

نبی‌زاده بابیان اینکه حمل‌ونقل و لجستیک اختصاصی نداریم و حوادث و اتفاقاتی که در این بخش می‌افتد، بسیار زیاد است، افزود: به دلیل اینکه افراد مشغول در این بخش بیمه نیستند، تمام مسوولیت برعهده کسی است که ماهی‌ها را حمل می‌کند؛ بحث بعدی کشتار از مزرعه برای انتقال به بازار اصلی است که چون کشتار با سفارش به مزرعه‌دار انجام می‌شود، دچار مشکل نمی‌شویم و وضعیت به این‌صورت نیست که محصول بماند و از بین برود، اما اینکه خود شبکه حمل‌ونقل به‌روز نیست، یک بحث مهم است.

وی در ادامه افزود: در سال‌های گذشته همواره تلاش کرده‌ایم از سازمان شیلات برای خرید ماشین‌های مخصوص حمل‌و‌نقل ماهی تسهیلات بگیریم، اما موفق نشدیم. ایجاد یک شبکه حمل‌ونقل منسجم اثری جدی روی کار ما دارد. در این بین مشکل اصلی در شبکه حمل‌ونقل دلالان هستند که کار را خراب کرده‌اند. این افراد به‌عنوان مثال کیلویی یک‌هزار تومان هزینه حمل و کیلویی ۵۰۰ تومان هزینه دلالی می‌گیرند و این مساله‌ای است که با آن مشکل داریم.

وی در پاسخ به این سوال آیا سیستم بانکی در زمینه تامین مالی زنجیره ارزش در بخش ماهیان سردآبی موفق بوده است؟ گفت: کسی که در بخش کشاورزی فعال است، سودی از این بخش نمی‌برد که بخواهد وام‌های با سود ۱۸ تا ۲۲ درصد از بانک کشاورزی بگیرد. اعطای تسهیلات با سود بالا برای کشاورز معنایی ندارد، اگر این سود بانکی معقول نباشد، عملا بسیاری از کشاورزان رغبتی برای رفتن به این سمت ندارند. تنها راه این است که کشاورز پول را بگیرد و در بخش دیگری هزینه کند. دولت با این اقدامات کار را خراب کرده، زیرا  وام‌ها به دست تولیدکننده واقعی نمی‌رسد و به‌عبارتی زنجیره تامین مالی بسیار ضعیف است.