سیاست‌گذاری در ایران با چین، روسیه، کره‌جنوبی، آمریکا و اتحادیه اروپا مقایسه شد
حربه دولت‌ها علیه کرونا
بسیاری از اقتصاددانان می‌گویند، جهان اکنون با بحران اقتصادی بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شده است. کریستالینا جئورجیوا، رئیس صندوق بین‌المللی پول می‌گوید اقتصاد جهانی وارد بزرگ‌ترین رکود خود از دوره رکود بزرگ خواهد شد. تمام کشورهایی که در حال مقابله با این ویروس هستند، سیاست‌های اقتصادی مختلفی را در جهت حفاظت مردم و کسب‌وکارها از آثار شوم اقتصادی ویروس تاج‌دار اجرا کرده‌اند. در ایران نیز دولت، اقدامات مختلفی در این راستا انجام داده است؛ سیاست‌هایی که انتقاداتی نیز به آنها وارد است. یکی از این انتقادات نبود یک طرح جامع و فراگیر اقتصادی است. «دنیای‌اقتصاد» با مرور اقدامات حمایتی مداخله‌ای سیاست‌گذاران در نقاط مختلف جهان، پادتن‌های اقتصادی که کشورهای بزرگ جهان در راه مبارزه با این ویروس به‌کار گرفته‌اند را معرفی کرده است.
نرخ‌های بهره در نزدیکی نقطه صفر
می‌توان ادعا کرد مهم‌ترین ابزاری که در دست سیاست‌گذاران پولی یک کشور برای مقابله با بحران‌های اقتصادی وجود دارد، ابزار نرخ بهره است. معمولا بانک‌های مرکزی در مواقعی که یک اقتصاد، با رکود احتمالی مواجه است، از طریق کاهش نرخ بهره سعی در تزریق پول و به حرکت درآوردن چرخ‌های اقتصاد دارند.
آمریکا: اواخر اسفندماه بود که فدرال رزرو در نشستی اضطراری برای مقابله با عواقب اقتصادی ویروس چینی دست به‌کاهش نرخ بهره زد. طبق تصمیم مقامات بانک‌مرکزی آمریکا، نرخ بهره هدف در آمریکا در بازه بین صفر تا 25/ 0 درصد خواهد بود. این در حالی بود که فدرال رزرو یک بار دیگر نیز برای جلوگیری از تعمیق عواقب اقتصادی کرونا دست به‌کاهش نرخ بهره زده بود.
البته این اقدام فدرال رزرو با انتقادات زیادی از سوی اقتصاددانان از جمله پل کروگمن، برنده جایزه نوبل در سال 2008، نیز روبه‌رو شده است. این دسته از منتقدان بر این باورند، که اکنون فدرال رزرو تمامی مهمات خود را برای جنگ با کرونا مصرف کرده است و دیگر قدرت مانوری برای مبارزه با آن ندارد.
اتحادیه اروپا: بانک‌مرکزی اروپا نیز، در اقدامی نسبتا غافلگیر‌کننده دست به‌کاهش نرخ بهره نزده است؛ کریستین لاگارد که در سال 2019 میلادی بر مسند ریاست بانک‌مرکزی اروپا تکیه زده است، فعلا قصد کم کردن نرخ بهره برای مقابله با ویروس کرونا را ندارد. البته باید توجه داشت که نرخ بهره هدف بانک‌مرکزی اروپا از قبل در بازه صفر درصد بوده است.
چین: در این کشور که مبدا شیوع این بیماری در دنیا قلمداد می‌شود، نرخ بهره توسط سیاست‌گذاران پولی کاهش پیدا کرده است. به‌عنوان مثال یکی از این اقدامات، کاهش نرخ بهره وام‌های یکساله میان‌مدت، توسط این کشور بود. بانک خلق چین اعلام کرد، نرخ بهره 200 میلیارد یوآن از وام‌های یک ساله خود به موسسات مالی را 1/ 0 درصد کاهش داده بود.
روسیه: با اینکه روسیه، در ماه گذشته میلادی نرخ بهره هدف و کلیدی بانک‌مرکزی را حدود 6 درصد ثابت نگاه داشت، اما قبل از آن و تا ماه فوریه 2020 برای 6 بار متوالی دست به‌کاهش نرخ بهره زده بود. بانک‌مرکزی فدراسیون روسیه اعلام کرده است با توجه به اینکه، رشد اقتصادی این کشور به‌دلیل تاثیرات شیوع کرونا کمتر از انتظارات قبلی خواهد بود، احتمالا باز هم دست به‌کاهش نرخ بهره بزند.
کره‌جنوبی: کره‌جنوبی را می‌توان یکی از کشورهای موفق در زمینه مهار کرونا دانست. این کشور که در ابتدای شیوع کرونا، جزو کشورهای رده اول در تعداد مبتلایان بود، اکنون فقط با تعداد 10 هزار نفر مبتلا، عملا توانسته است که این ویروس را متوقف کند. نرخ بهره هدف بانک کره، برای اولین بار در طول تاریخ به زیر یک درصد سقوط کرد. در ماه مارس (ماه گذشته میلادی)، بانک‌مرکزی کره‌جنوبی نرخ بهره هدف را به پایین‌ترین مقدار تاریخی خود یعنی 75/ 0درصد کاهش داد؛ این اولین اقدام اضطراری این نهاد اقتصادی کره‌جنوبی پس از بحران مالی جهانی سال 2008 محسوب می‌شود.
ایران: در ایران اما فلسفه نرخ بهره تفاوت اساسی با اقتصادهای بزرگ و در حال ظهور دارد. درحالی‌که نرخ بهره اعلامی توسط بانک‌های مرکزی کشورها معمولا نرخ وام‌دهی و استقراض است، در ایران معمولا نرخ سود سپرده‌ها اعلام می‌شود. درحالی‌که مشخص نیست با تغییر نرخ بهره سپرده‌ها، نرخ تسهیلات چه تغییری کند. با این وجود با توافق بانک‌ها و موافقت بانک‌مرکزی، نرخ سپرده‌های کوتاه مدت به 8 درصد و نرخ سپرده‌های بلند مدت یکساله به 15 درصد کاهش پیدا کرد.
فقدان ابزار مهم مالی در کشور
علاوه بر نرخ بهره، بانک‌های مرکزی و مقامات پولی ابزارهای دیگری نیز برای حمایت از اقتصاد در مواقع بحرانی، یا به عبارت کلی‌تر، برای مداخله در بخش پولی اقتصاد در اختیار دارند. ابزار مهم دیگر که می‌تواند به‌عنوان محرک برای اقتصادها عمل کند، خرید اوراق و تزریق نقدینگی به بازارها است. خرید اوراق قرضه در حقیقت یک اقدام انبساطی محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد کشورها و اقتصادهای توسعه‌یافته مورد بررسی از این ابزار نیز برای مقابله با آثار اقتصادی کرونا استفاده کرده‌اند.
چین: این کشور در همان ابتدای چالش با ویروس کرونا دست به تزریق نقدینگی به بازار توسط خرید اوراق قرضه زد. بانک‌مرکزی چین تنها در یک نوبت حدود 100 میلیارد یوآن معادل 33/ 14 میلیون دلار، را به بازارهای مالی این کشور تزریق کرد. علاوه بر این اقدام، در همان زمان بانک خلق چین حدود 200 میلیارد یوآن دیگر نیز با استفاده از ابزارهای میان‌مدت خود از طریق بانک‌های تجاری، وارد بازارهای مالی چین کرده بود.
اتحادیه اروپا: بانک‌مرکزی این اتحادیه اعلام کرده است که در سال‌جاری میلادی حدود 120 میلیارد یورو، بر اعتبار در نظر گرفته شده برای خرید اوراق بهادار خواهد افزود. این نهاد اعلام کرده است، که مهم ترین هدف خود از افزایش خرید اوراق و تزریق نقدینگی به بازارها احیای کسب‌وکارها و شرکت‌های متوسط و کوچک است، که اپیدمی کرونا آنها را با خطر ورشکستگی روبه‌رو کرده است.
آمریکا: بانک‌مرکزی ایالات متحده آمریکا نیز، اقدامی مشابه را برای حمایت از بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا در نظر گرفته است. مقامات فدرال رزرو اعلام کرده‌اند، برای حمایت از عملکرد بازارها و گذر مناسب اقتصاد از این بحران، دست به خرید نامحدود دارایی خواهد زد. فدرال رزرو در این بیانیه اعلام کرده بود که در این راستا اوراق قرضه خزانه و اوراق قرضه با پشتوانه رهنی را تا آنجا که برای عملکرد خوب بازارها لازم باشد خریداری و در مقابل نقدینگی به بازار تزریق خواهد کرد.
روسیه: اقتصاد روسیه اکنون با مشکلات بزرگی دست به گریبان است، به‌صورتی که مقامات این کشور اعلام کرده‌اند به احتمال زیاد این کشور به رشد اقتصادی پیش‌بینی شده در سال 2020 نخواهد رسید. کاهش قیمت نفت و افت ارزش پول ملی این کشور در برابر دلار از دیگر چالش‌های اقتصادی روسیه در ماه‌های ابتدایی سال 2020 بوده است. با توجه به‌کاهش ارزش پول این کشور به‌نظر می‌رسد فعلا مقامات بانک‌مرکزی روسیه دست به خرید گسترده اوراق نزده‌اند.
کره‌جنوبی: دولت این کشور ماه گذشته اعلام کرد که بسته‌ای به ارزش 100 تریلیون وون معادل با 80 میلیارد دلار برای محافظت از شرکت‌ها در برابر صدمات اقتصادی ویروس کرونا در نظر گرفته است. مون‌جائه‌این رئیس‌جمهوری کره جنوبی در نشست اقتصادی اضطراری این کشور اعلام کرد، حدود 20 تریلیون وون از این بسته به خرید اوراق قرضه شرکتی و اوراق تجاری اختصاص دارد.
ایران: در ایران اما بر خلاف کشورهای ذکرشده، هنوز عملیات خرید اوراق ابزار متداولی برای مداخله در اقتصاد نیست. با اینکه از سال گذشته عملیات بازار باز در کشور آغاز شده است ولی هنوز به نظر نمی‌رسد این ابزار در کشور، همانند اقتصادهای دیگر، کارآیی داشته باشد.
حمایت از کسب‌وکارهای کوچک
یکی از مهم‌ترین وظایف دولت‌ها طی بحران‌های اقتصادی، حمایت ویژه از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط است. بخشی از اقتصاد که به‌رغم کوچک بودن اندازه بنگاه‌ها در آن، نقش بسیار مهمی در اقتصاد هر کشور بازی می‌کند؛ اما در برابر بحران‌ها بسیار آسیب‌پذیر است.
چین: این کشور که اکنون دومین اقتصاد بزرگ دنیا محسوب می‌شود، به‌دلیل اهمیت کسب‌وکارهای کوچک در اقتصادش، از همان ابتدا برنامه‌ای جامع برای حمایت از کسب‌وکارها تنظیم کرد؛ به‌عنوان مثال دولت چین در شهر پکن برای کسب‌وکارهای کوچک امکان تاخیر در پرداخت مالیات کسب‌وکارهای کوچک و متوسط را تدارک دیده است و این شرکت‌ها تا 3 ماه می‌توانند درخواست تعویق داشته باشند. معافیت پرداخت اجاره‌بها برای ماه فوریه، حذف عوارض اداری، پرداخت یارانه به فعالیت‌های تحقیق و توسعه در این کسب‌وکارها و افزایش دوره بازپرداخت وام‌ها و کاهش هزینه تامین مالی (نرخ بهره وام) و پرداخت هزینه بیمه بیکاری از جمله تسهیلاتی است که دولت چین برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط این استان در نظر گرفته است.
اتحادیه اروپا: اتحادیه اروپا نیز پس از رایزنی کشورهای عضو، بسته‌ای در حدود 540 میلیارد یورو برای مقابله با عواقب اقتصادی کرونا در نظر گرفته است. بخشی از این بسته بزرگ به حمایت از کسب‌وکارهای کوچک اختصاص یافته است.
در حقیقت یکی از سه محور اصلی این بسته، به حمایت از کسب‌وکارهای کوچک مربوط است. اتحادیه اروپا با همکاری بانک سرمایه‌گذاری اروپا (EIB) در نظر دارد تا مجموعه اعتباری در حدود 200 میلیارد یورو را برای اعطای وام به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط اختصاص دهد.
آمریکا: اما آمریکا برای حفاظت از کسب‌وکارهای کوچک خود در برابر این تهدید اقتصادی بزرگ چه کرده است؟ فدرال‌رزرو در تازه‌ترین بیانیه خود از تخصیص بسته 3/ 2 تریلیون دلاری برای تقویت دولت‌های محلی و کسب‌وکارهای خرد و متوسط خبر داده است.
کره‌جنوبی: در بسته اقتصادی که مقامات این کشور برای نجات اقتصاد در برابر آثار ویروس کرونا طراحی کرده بودند، سهم قابل‌توجهی به حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط اختصاص داشت. در حقیقت کره‌جنوبی اعتباری معادل با 1/ 29 تریلیون وون برای پرداخت وام به‌کسب‌وکارهای کوچک و متوسط اختصاص داده است.
روسیه: دولت پوتین، طرح‌های حمایتی مختلفی را برای حمایت از کسب‌وکارهای کوچک در نظر گرفته است؛ البته بسیاری از تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که واکنش دولت پوتین در حمایت از کسب‌وکارهای کوچک، دیرهنگام و ناکافی است. با این وجود دولت روسیه به‌کسب‌وکارهای کوچک مهلت تاخیر در پرداخت مالیات به‌جز مالیات ارزش‌افزوده را داده است. همچنین دولت پوتین به این کسب‌وکارها تا 6 ماه معوقات وام تجاری را نیز اعطا کرده است. دولت روسیه همچنین متعهد شد که سهم بیمه اجتماعی کارفرمایان را از 30 درصد به 15 درصد کاهش دهد.
ایران: در ایران نیز دولت و بانک‌مرکزی سعی در حمایت از کسب‌وکارهای کوچک داشته‌اند، هرچند این اقدامات در یک برنامه جامع دیده نشده است. بانک‌مرکزی، بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی را موظف کرده است در صورت درخواست مشتریان، اقساط وام‌هایی که طی ماه‌های اسفند 98، تا اردیبهشت 98 سررسید می‌شوند را پس از پایان دوره بازپرداخت اقساط، دریافت کنند. همچنین مجلس نیز در طرحی به‌دنبال تعویق 3 تا 6 ماهه در محاسبه مالیات ارزش‌افروده و به تعویق انداختن مالیات بر عملکرد کسب‌وکارهای آسیب دیده، بوده است.
پرداخت پول نقدی
برخی از کشورها نیز اعلام کرده‌اند که برای جلوگیری از آسیب رسیدن به خانوارها، به‌ویژه خانوارهای با درآمد پایین و آسیب‌پذیر، دست به پرداخت مستقیم پول خواهند زد. در روزهای ابتدایی شیوع ویروس کرونا در جهان بود که دولت هنگ‌کنگ اعلام کرد به‌دلیل افت اقتصادی ناشی از ناآرامی‌های بلندمدت و ویروس کرونا، به هر کدام از شهروندانش که بیشتر از 18 سال سن دارند، در حدود 1300 دلار پرداخت خواهد کرد.
آمریکا: دولت ترامپ برای مقابله با ویروس کرونا برای افرادی که درآمد آنها در سال 2019 میلادی کمتر از 75 هزار دلار بوده، شرایط دریافت یارانه نقدی 1200 دلاری را فراهم کرده است. همچنین زوج‌هایی که درآمد آنها روی هم کمتر از ۱۵۰ هزار دلار بوده است هم ۲۴۰۰ دلار دریافت خواهند کرد. به ازای هر کودک در خانواده نیز ۵۰۰ دلار اضافه پرداخت می‌شود.
اتحادیه اروپا: در اروپا نیز که پرداخت پول نقدی بی سابقه بوده است، به نظر می‌رسد با توجه به اینکه دولت‌های این حوزه قصد جبران خسارات اقتصادی را دارند، پرداخت پول‌های نقدی کمکی، امری محتمل باشد.
چین: مقامات چینی نیز در 30 شهر از این کشور پهناور، در حدود 5 میلیارد یوآن معادل با 704 میلیون دلار تسهیلات به‌صورت کوپن برای کمک به ضررهای اقتصادی ویروس کرونا در میان مردم پخش کرده‌اند. اما تحلیلگران معتقدند که بعید است دولت چین مانند دولت‌های آمریکا، هنگ‌کنگ و ژاپن دست به‌کمک نقدی مستقیم بزند.
کره‌جنوبی: رئیس‌جمهور کره‌جنوبی اعلام کرد، که برنامه‌ای برای پرداخت رقمی معادل با 816 دلار به خانوارهای چهار نفره‌ای که درآمد آنها پایین‌تر از 3 دهک بالای درآمدی است، در دست دارد؛ دولت کره‌جنوبی هدف این پرداخت‌ها را محافظت از خانوارها در برابر رکود اقتصادی اعلام کرده است.
روسیه: با اینکه ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه وعده داده است تا در برنامه اقتصادی مقابله با کرونا معافیت‌های مالیاتی، تخفیف‌های رهنی و پرداخت پول نقد به خانواده‌هایی با فرزندان بیشتر در دستور کار قرار بگیرد، اما هنوز چنین برنامه‌ای حداقل در مورد پرداخت نقدی پول انجام نشده است.
ایران: در ایران نیز تاکنون چند طرح مختلف در راستای پرداخت مستقیم پول نقد به مردم اعلام شده است، هر چند که هیچ کدام از این طرح‌ها را نمی‌توان کمک نقدی فراگیر به تمام افراد جامعه محسوب کرد. پرداخت کمک هزینه 200 تا 600 هزار تومانی و پرداخت وام یک میلیون تومانی از جمله این طرح‌ها هستند.
اگر میانگین پرداخت بلاعوض 200 تا 600 هزار تومانی را بتوان 400 هزار تومان در نظر گرفت، با توجه به قیمت روز ارز نیمایی، به هر شخص حدود 30 دلار تعلق خواهد گرفت. حتی اگر یک میلیون تومان وام یارانه‌ای را نیز به این مقدار اضافه کنیم، به اقشار فرودست حدود 100 دلار کمک هزینه پرداخت خواهد شد که البته بخش اعظم آن پس گرفته می‌شود؛ با اینکه برای مقایسه این رقم با ارقام کمکی دولت‌های ذکر شده در جهان، باید با سبد خرید یکسان تعدیل شوند، ولی بدون محاسبه هم می‌توان نتیجه گرفت که رقم پرداختی توسط ایران به مراتب کمتر از کشورهایی مانند هنگ‌کنگ و آمریکاست.
معافیت مالیاتی
یکی دیگر از روش‌های حمایت از کسب‌وکارها، شرکت‌ها و اشخاص در هنگام رکود اقتصادی، معافیت‌های مالیاتی یا تنفس‌های مالیاتی است که بنا به آن به مودیان، برای پرداخت مالیات زمان بیشتری داده می‌شود.
آمریکا: ترامپ در کنفرانسی خبری اعلام کرده که وزارت خزانه‌داری می‌تواند به اشخاص و کسب‌وکارهای آمریکایی که از ویروس کرونا خسارت دیده‌اند، فرصت بیشتری برای پرداخت مالیات‌های معوق بدهد. به گفته استیون منوچین وزیر خزانه‌داری آمریکا این معافیت‌های مالیاتی بیشتر مخصوص به افراد طبقه متوسط و پایین خواهد بود. به‌عنوان مثال مهم‌ترین مهلت مالیاتی که دولت فدرال به شهروندان آمریکایی اعطا کرده است افزایش مهلت پر کردن اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیات بر درآمد سال 2019 است. بر اساس این طرح این مهلت از 15 آوریل 2020 به 15 جولای 2020 تمدید شده است.
چین: خاستگاه ویروس کرونا نیز برای حمایت از کسب‌وکارهای در معرض آسیب به سرعت دست به معافیت‌های مالیاتی و تمدید مهلت پرداخت مالیات زد. وزارت دارایی چین با همکاری اداره امور مالیاتی کشور این اختیار را به مقامات محلی داده بود تا در صورت نیاز مهلت پرداخت انواع مالیات را تمدید کنند.
اتحادیه اروپا: در اقتصاد ناحیه یورو و بریتانیا که یکی از مراکز شیوع گسترده ویروس کرونا است، کشورهای مختلف این حوزه اقدام به معافیت‌های مالیاتی مختلف کرده‌اند. دولت ایتالیا اعلام کرده است که مهلت ارسال اظهارنامه‌های مالیاتی تا سه ماه آینده به تعویق خواهد افتاد. دولت ایتالیا همچنین برای حمایت از صنعت توریسم و گردشگری پرداخت مالیات در این بخش را تا پایان ماه آوریل تمدید کرده است. در بریتانیا نیز وزیر دارایی از تعویق سه ماهه بازپرداخت وام مسکن برای افراد نیازمند و همچنین معافیت‌های تجاری مالیاتی برای بعضی خدمات خبر داده است.
روسیه: رئیس‌جمهور روسیه نیز از اقداماتی مالیاتی برای دوره شیوع کرونا صحبت کرده است. تعویق 6 ماهه پرداخت مالیات به جز مالیات ارزش‌افزوده برای شرکت‌های کوچک و متوسط یکی از اقدامات دولت روسیه در این راستا است. یکی از اقدامات جنجالی دولت روسیه وضع مالیات 13 درصدی بر سپرده‌های بانکی بوده است؛ موضوعی که پوتین نیز اعلام کرده است از منابع حاصل از آن می‌توان در راه مبارزه با کرونا استفاده کرد.
کره‌جنوبی: معافیت‌های مالیاتی کره بیشتر در حوزه مالیات ارزش‌افزوده و در راستای کمک به‌کسب‌وکارها در دوره رکود اقتصادی بوده است. کسب‌وکارهای کوچک که گردش مالی آنها در سال کمتر از 80 میلیون وون کره‌جنوبی است، مشمول تخفیف در پرداخت مالیات ارزش‌افزوده برای ادامه سال‌جاری میلادی هستند. پر کردن اظهارنامه مالیاتی و پرداخت همچنین در صورت درخواست می‌تواند تا 9 ماه به تعویق بیفتد. همچنین 70 درصد تخفیف در مالیات ارزش‌افزوده خرید ماشین از ماه مارس تا پایان ژوئن لحاظ می‌شود.
ایران: در ایران نیز سقف درآمد مشمول مالیات بنگاه‌های کوچک برای اشخاص حقیقی از 100 به 200 میلیون تومان و برای افراد حقوقی از 300 به 500 میلیون تومان افزایش پیدا کرده است. سازمان امور مالیاتی هم اعلام کرده است بستن حساب بدهکاران مالیاتی را تا پایان اردیبهشت متوقف کرده است.
