پویا جبل عاملی

اگرچه وضعیت نامناسب صنعت گردشگری در ایران بر هر ناظر مسائل اقتصادی آشکار است، اما گویی حاد بودن مساله اکنون برای مسوولان بیش از گذشته نمود یافته است، آنچنان که تکاپویی می‌شود تا این وضعیت اندکی تغییر کند. در آخرین اظهارنظر، عنوان شده است که آژانس‌های مسافرتی باید به ازای هر ۱۰۰ مسافر ایرانی، حداقل ۳۰ مسافر خارجی به ایران بیاورند وگرنه جریمه می‌شوند. در حقیقت پشت این گزاره، این استدلال خوابیده است که اگر گردشگر خارجی نداریم تقصیر آژانس‌های خصوصی است و وظیفه آنها است که این صنعت را روبه‌راه کنند، اما آیا به راستی آژانس‌ها دوست ندارند مسافر خارجی بیاورند یا مسافر خارجی رغبتی به دیدار از دیار ما ندارد؟ پاسخ به این سوال اتفاقا در کف دست علم اقتصاد است.

مانند هر پرسش دیگر اقتصادی، در مقام پاسخ باید به انگیزه‌ها نگریست. آیا واقعا آژانس‌های مسافرتی تمایل ندارند که از طریق جذب گردشگر خارجی سود بیشتری کسب کنند؟ به نظر می‌رسد، بیش از آن که مسوولان بخواهند، این آژانس‌ها هستند که مشتاقند گردشگر خارجی را به ایران آورند که ای بسا آنان بیش از مسافر ایرانی حاضر باشند هزینه کنند و این سفره‌ای است که آژانس‌های ایرانی با جان و دل تمایل دارند بر سر آن بنشینند و نیاز به گوشزد نیست. اما مساله آنجا است که خوانی گسترده نیست. وقتی توجه توریست‌ها به سرزمین‌های دیگر است و به هزارویک دلیل ایران در لیست کشورهایی که آنان تمایل به بازدیدش دارند، نیست، آژانس‌های مسافرتی چه می‌توانند بکنند؟

انگشت اتهام به سوی کسانی که خود با تمام وجودشان می‌خواهند ایران را از توریست پر کنند و جیبشان را پرتر، کمی غیر‌معمول است. فراتر از این، چنین گزاره‌ای به معنای فرو کاستن یک مشکل چند وجهی به عاملی است که آن هم خود باید معلول قلمداد شود نه علت. به این معنا که اگر دلایل عدم استقبال توریست‌ها بر طرف شود خودبه‌خود، آژانس‌های ایرانی دروازه‌ای می‌شوند برای وارد کردن مسافران بیشتر. به هر رو با بررسی دقیق عوامل مختلف به نظر می‌رسد، مسوولان گردشگری هم آنچنان نباید مورد بازخواست باشند.

در این زمینه هم می‌توان راه‌های آزمون‌شده اقتصادهایی را پی‌گرفت که توانسته اند گردشگران بیشماری را به کشورهای‌شان جذب کنند. در مقایسه‌ای حتی سطحی می‌توان گفت، که ملزومات صنعت گردشگری در ایران که طیفی از مسائل رفاهی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را شامل می‌شود فراهم نیست و تا این چنین باشد، نمی‌توان از گردشگر خارجی انتظار داشت، کمکی به صادرات خدمات ما کند و آژانس‌های مسافرتی هم اگر می‌توانستند معجزه‌ای کنند، چنین می‌کردند تا سودی مضاعف کسب کنند و در این بین به نظر می‌رسد «جریمه» سیاستی نباشد که بتواند تمامی مشکلات صنعت گردشگری را به دوش کشد.