محمدصادق جنان‌صفت
کارنامه و سابقه فعالیت صندوق‌های قرض‌الحسنه در ایران به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، موضوع بحث‌برانگیزی بوده است.گستردگی صندوق‌های قرض‌الحسنه در سراسر کشور، ناشناس بودن موسسان این نهادها و تمایزبخشی فعالیت آنها با ...

... بانک‌های دولتی از دلایل بحث‌برانگیز بودن این نهادها است.
در چند سال گذشته، اما برخی سوء‌تفاهم‌ها درباره نظارت بر فعالیت‌های صندوق‌های قرض‌الحسنه توسط بانک مرکزی با بعضی نهادهایی که بخشی از این صندوق‌ها را مدیریت می‌کنند، موجب شده است که بر ابهام‌ها افزوده شود.
بانک مرکزی معتقد است، صندوق‌های قرض‌الحسنه به دلیل پرشمار بودن، اگر سازوکارهای مربوط به سیاست‌های پولی را رعایت نکنند، بازار پول به ویژه حجم پول را تحت تاثیر قرار داده و سد راه تنظیم سیاست‌ها به ویژه عرضه پول خواهند شد و به همین دلیل باید فعالیت صندوق‌ها تحت چارچوب سیاست‌های پولی باشد. از طرف دیگر، موسسان صندوق‌های قرض‌الحسنه و به ویژه نهاد متولی این بنگاه های کوچک پولی باور دارند که سخت‌گیری‌های بانک مرکزی، راه فعالیت آنها را ناهموار کرده است و بانک مرکزی باید اندازه دخالت و نظارت خود را در چارچوب معینی محدود کند. با این سابقه از سوءتفاهم‌ها و واگرایی‌ها بود که در همایش سازمان اقتصاد اسلامی و صندوق‌های قرض‌الحسنه، این موضوع بار دیگر در کانون توجه قرار گرفت.
رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران در این همایش از بانک مرکزی خواست، نظارت بر فعالیت این بانک‌ها را به نهادهای بخش خصوصی تفویض کند. از طرف دیگر، رییس کل بانک مرکزی نیز اظهار تمایل کرد، تاسیس صندوق‌ها توسط بخش خصوصی انجام شود. آیا با این خواست و تمایل، سوء‌تفاهم‌ها برطرف خواهد شد؟ به نظر می‌رسد برای اینکه مساله صندوق‌های قرض‌الحسنه به صورت ریشه‌ای حل شود، گام اول و بسیار بااهمیت این است که تاسیس آنها از حالت انحصاری و ابهام خارج شده و ضابطه‌های روشن، قابل‌اجرا و شفاف برای فعالیت‌های بنگاه‌های کوچک فراهم شود. در صورتی که این کار از روی کاغذ به صحنه عمل درآید و شهروندان بتوانند بانک‌هایی در ابعاد کوچک، تاسیس کنند، رقابت در این کار در نهایت به کاهش نرخ سود منجر شده و به سمت بهره حداقل به ویژه در شهرهای کوچک حرکت خواهیم کرد.
صندوق‌های قرض‌الحسنه نیز البته می‌توانند در این شرایط فعالیت کرده و خیرخواهی خود را در قالب‌های تعریف‌شده ادامه دهند. گسترش بانک‌های کوچک و فعالیت‌های خیرخواهانه صندوق‌های قرض‌الحسنه راه را برای انحصارزدایی از مسائل پولی غیردولتی هموار خواهد کرد. در این صورت است که صندوق‌های قرض‌الحسنه نیز معنای واقعی خود را پیدا کرده و هر فردی که فقط می‌خواهد کار خیرخواهانه انجام دهد، به صندوق‌ها مراجعه خواهد کرد و واسطه‌گری در نیت خیرخواهانه اشخاص نیز به مرور از بین می‌رود.